Μουντιάλ: Κινηματογραφικό ταξίδι στις χώρες του 2ου Ομίλου

Δεύτερος Όμιλος (Ισπανία, Ολλανδία, Χιλή Αυστραλία)

Αυτές τις ημέρες όλη η υφήλιος γυρίζει γύρω από μια μπάλα. Το Παγκόσμιο Κύπελο είναι η μεγάλη γιορτή του ποδοσφαίρου και μας δίνει μια υπέροχη αφορμή: να παρουσιάσουμε ένα κινηματογραφικό πανόραμα προς τιμήν των χωρών που συμμετέχουν στη φετινή διοργάνωση.

Χωρισμένο σε ομίλους, κάθε άρθρο δίνει μία σύντομη επισκόπηση της κινηματογραφικής ιστορίας κάθε χώρας. Φυσικά, δεν χωράνε ούτε όλες οι ταινίες, ούτε όλοι οι δημιουργοί (γι’ αυτό ονομάζεται και σύντομη επισκόπηση).

Αυτή τη φορά ταξιδεύουμε στο σινεμά των υπονοουμένων της Ισπανίας, στην παράδοση του ντοκιμαντέρ στην Ολλανδία και από εκεί στο πολιτικό σινεμά της Χιλής και στον πρώτο Χρυσό Φοίνικα σε γυναίκα της Αυστραλίας.

• Διαβάστε επίσης: Το κινηματογραφικό ταξίδι των Cinεπιβατών στις χώρες του Α Ομίλου

Ισπανία

Στις αρχές, η Βαρκελώνη υπήρξε το κέντρο της παραγωγής ταινιών. Μέχρι τη δεκαετία του 1960, μεγάλο κομμάτι της παραγωγής είναι αφιερωμένο στις españoladas (τα ισπανικά επικά φιλμ). Το 1929 έρχεται μία εμβληματική ταινία: το Ένας Ανδαλουσιανός Σκύλος (1929), η σουρεαλιστική συνεργασία Λουίς Μπουνιουέλ και Σαλβαδόρ Νταλί αποτελεί μέχρι σήμερα μία από τις σημαντικότερες ταινίες του βωβού σινεμά. Τις δεκαετίες του 1950 και 1960, η Ισπανία θεωρείτο το Χόλιγουντ της Ευρώπης και ο Φράνκο θεωρούσε ότι το ισπανικό τοπίο μπορεί να προσελκύσει πλήθος αμερικανικών παραγωγών. Τα χρήματα που εισέρρευσαν έδωσαν τη δυνατότητα σε νέους κινηματογραφιστές να γυρίσουν ταινίες. Ωστόσο, ο αυστηρός καθολικισμός και η πολιτική καταπίεση ανάγκαζαν τους σκηνοθέτες να μιλούν με μεταφορές.

Το 1952, οι πρώην δημοσιογράφοι Χουάν Αντόνιο Μπαρδέμ και Λουίς Γκαρθία Μπερλάνγκα συνεργάζονται (ο πρώτος ως σεναριογράφος, ο δεύτερος ως σκηνοθέτης) και δημιουργούν μία ταινία ορόσημο για το ισπανικό σινεμά: το Καλώς ήλθες μίστερ Μάρσαλ. Πολιτικά μηνύματα και στην κωμωδία του Μπερλάνγκα, O Δήμιος (1965), ενώ λίγα χρόνια νωρίτερα οι Κάρλος Σάουρα και Μάριο Κάμους συνεργάζονται στο Los Golfos. Φέρνοντας την ταινία τους στις Κάννες, συναντούν τον Λουίς Μπουνιουέλ που κάνει σινεμά στη Λατινική Αμερική και τον πείθουν να επιστρέψει στην Ισπανία για το γύρισμα μιας ταινίας. Ο Φράνκο το επιτρέπει και το αποτέλεσμα είναι η Βιρδιάνα (1960), μία ταινία με πολιτικό μήνυμα, όπου πολλοί βλέπουν στο πρόσωπο του φετιχιστή αγρότη τον Φράνκο και σε εκείνο της καλόγριας τον ισπανικό λαό. Οκτώ χρόνια μετά, υπουργός του Φράνκο ζητά από τον Μπουνιουέλ να γυρίσει άλλη μία ταινία στην Ισπανία. Εκείνος απαντά με την Τριστάνα (1970), άλλο ένα αριστούργημα.

Στα μέσα της δεκαετίας του 1960, με τον Ανατολικό Άνεμο (1965) και το Κυνήγι (1966), δύο ταινίες για τον πουριτανισμό της ισπανικής κοινωνίες θεμελιώνεται ο λεγόμενος «κινηματογράφος των υπονοουμένων», σημαντικότερος εκφραστής του οποίου υπήρξε ο Κάρλος Σαούρα. Μέχρι τις αρχές της δεκαετίας του 1980 παρέμενε ο σημαντικότερος εκφραστής του ισπανικού σινεμά, ο οποίος με την αλλαγή του πολιτικού τοπίου στράφηκε στο ισπανικό φολκλόρ (με ταινίες όπως η Κάρμεν).

Αναδυόμενος μέσα από το κίνημα movida, ένα κίνημα που προβάλλει τον ερωτισμό, την εξωστρέφεια, το ροκ, ο Πέδρο Αλμοδόβαρ θα αναδειχθεί στον επόμενο σημαντικότερο εκπρόσωπο του ισπανικού σινεμά, διατηρώντας τον θρόνο του μέχρι σήμερα. Αστές ηρωίδες, τραβεστί, φετιχιστές, τοξικομανείς, πόρνες περιδιαβαίνουν το σύμπαν του Αλμοδόβαρ αναδεικνύοντας το κιτς σε τέχνη. Η πρώτη περίοδος του σκηνοθέτη είναι αφιερωμένη στις κωμωδίες (Δέσε Με, Κίκα, Ψηλά Τακούνια, Γυναίκες στα Πρόθυρα Νευρικής Κρίσης), ενώ με το θεωρούμενο ως αριστούργημά του, το Όλα για τη Μητέρα μου, στρέφεται στο δράμα και δίνει άλλη μία σειρά σπουδαίων ταινιών. Αξιοσημείωτη την ίδια περίοδο η συμβολή του Χοσέ Χουάν Μπίγκας Λούνα στο σινεμά του φανταστικού (διάδοχος του οποίου θα είναι ο Αλεχάντρο Αμενάμπαρ – Οι Άλλοι).

Χαρακτηριστικές ταινίες: Ένας Ανδαλουσιανός Σκύλος, Βιρδιάνα, Καλώς ήλθες μίστερ Μάρσαλ, Ανατολικός Άνεμος, Όλα για τη Μητέρα μου

Ολλανδία

Η πρώτη ταινία μυθοπλασίας στην Ολλανδία γυρίστηκε στα 1896. Επρόκειτο για το –χαμένο πλέον Gestoorde hengelaar (Ενοχλημένο ψαρά), μία σλάπστικ κωμωδία γυρισμένη από τον Μ. Λαντέ.  Άλλοι θεωρούν ως πρώτη ταινία το De Bannelingen  του 1911 που έχει γυριστεί από την Κάρολιν Βαν Ντόμελεν. Ωστόσο ο αριθμός των αιθουσών παραμένει σχετικά χαμηλός σε σχέση με άλλες ευρωπαϊκές χώρες. Από τη δεκαετία του 1910 αρχίζει η Ολλανδία να κάνει συστηματικά σινεμά και το 1912 ανοίγει το Filmfabriek Hollandia (το Κινηματογραφικό Εργοστάσιο της Ολλανδίας, γνωστό και ως σκέτο Hollandia). Η πρώτη άνθηση του ολλανδικού σινεμά ήρθε στη διάρκεια του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου. Ως ουδέτερη χώρα και με πολλές άλλες ευρωπαϊκές χώρες να έχουν εμπλακεί στον πόλεμο, η Ολλανδία είχε να επιδείξει εντυπωσιακή παραγωγή.

Η εμφάνιση του ομιλώντος κινηματογράφου έκανε καλό στην ολλανδική κινηματογραφική βιομηχανία, καθώς η ζήτηση για ταινίες στα ολλανδικά αυξήθηκε. Ενδιαφέρον παράδειγμα της ενσωμάτωσης του ήχου στο σινεμά ήταν το Philips Radio του Γιόρις Ίβενς (1931). Ο Ίβενς αποτελεί σημαντική φιγούρα του ολλανδικού ντοκιμαντέρ. Γνωστός ως «Ιπτάμενος Ολλανδός» -αν και ο ίδιος ζούσε χωρίς εθνική ταυτότητα- γύρισε ταινίες τεκμηρίωσης σε ολόκληρο τον κόσμο: από την Αφρική, μέχρι τη Νότιο Αμερική και την Αυστραλία και υπήρξε δεινός υποστηρικτής κομμουνιστικών καθεστώτων πολλών χωρών. Με την άνοδο του Χίτλερ στη Γερμανία, αρκετοί Γερμανοί σκηνοθέτες κατέφυγαν στην Ολλανδία όπου γύρισαν κάποιες ταινίες. Ανάμεσά τους και ο Ντάγκλας Σερκ.

Στη διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, η παραγωγή ταινιών σταματά και η κυβέρνηση κατοχής διατάζει τη δημιουργία ταινιών προπαγάνδας υπέρ του Τρίτου Ράιχ. Στη δεκαετία του 1950 ιδρύεται το Κινηματογραφικό Ταμείο της Ολλανδίας, καθώς και η κινηματογραφική ακαδημία της χώρας. Εκείνη την περίοδο ξεχωρίζουν οι ταινίες των Μπερτ Χάανστρα (επίσης με background το ντοκιμαντέρ), Φονς Ραντεμάκερς (ο οποίος γνωρίζει επιτυχία εντός και εκτός συνόρων) και στα τέλη της δεκαετίας του 1960 οι προκλητικές ταινίες του μουσικού, ζωγράφου, γλύπτη και σκηνοθέτη Φρανς Τσβάρτγες, ο οποίος δείχνει στις ταινίες του ηθοποιούς με έντονο μακιγιάζ να εμπλέκονται σε ερωτικά φορτισμένες ιστορίες.

Το 1983 ο Πολ Φερχόφεν δίνει με το θρίλερ O Τέταρτος Άνθρωπος την πιο διάσημη ταινία του ολλανδικού σινεμά και δεν αργεί να κάνει το πέρασμα στο Χόλιγουντ. Την ίδια περίοδο η Μαρλίν Γκόρις γυρίζει φεμινιστικές ταινίες με πιο γνωστή το Αντόνια, ο κύκλος μιας ζωής. Τα τελευταία χρόνια οικογενειακές κωμωδίες και νεανικές περιπέτειες κυριαρχούν στο ολλανδικό σινεμά. Εξαίρεση η… αναρχική ματιά του σκηνοθέτη Αλεξ Βαν Βάρμερνταμ (Borgman).

Χαρακτηριστικές ταινίες: Phillips Radio, Fanfare, The Dark Room of Damocles, Anamnesis, Ο Τέταρτος Άνθρωπος, The Dress

Χιλή

Τον Μάιο του 1902 προβάλλεται στο Βαλπαραΐσο, η πρώτη ταινία ολοκληρωτικά γυρισμένη στη Χιλή. Επρόκειτο για το Ejercicio General del Cuerpo de Bomberos που διαρκούσε μόλις τρία λεπτά και είχε ως θέμα μία εκδήλωση πυροσβεστών. Συνολικά 78 ταινίες γυρίζονται στη διάρκεια της βωβής περιόδου (1910-1931). Από τους δημιουργούς ξεχωρίζει ο ηθοποιός-σκηνοθέτης Πέντρο Σένα. Δική του είναι και η ταινία  El Húsar de la Muerte (1925), η παλαιότερη σωζώμενη ταινία της χώρας. Στη Χιλή, τρεις σκηνοθέτες θα καταφέρουν να περάσουν τα σύνορα της πατρίδας τους: ο μαρξιστής Έλβιο Σότο (Η Μεταμόρφωση του αρχηγού της αστυνομίας), ο σουρεαλιστής Ραούλ Ρουίς (ο οποίος πέθανε το 2011 και συνέχισε να κάνει ταινίες μέχρι και πριν από τον θάνατό του) και ο Μιγκέλ Λίτιν, ελληνικής καταγωγής σκηνοθέτης που επηρεάστηκε βαθύτατα από το Cinema Novo της Βραζιλίας.

Οι νέοι σκηνοθέτες ενώνουν τη δεκαετία του 1960 τις δυνάμεις τους για να στηρίξουν τα αριστερά κόμματα, γνωστά ως Λαϊκή Ενότητα. Μέχρι την εκλογή του Σαλβαδόρ Αλιέντε το 1970, ο κινηματογράφος και το ντοκιμαντέρ ανανεώνονται. Η Ομάδα Πειραματικών Ταινιών της δεκαετίας του 1970 μετατρέπεται σε ένα σινεμά με αίσθημα βιασύνης που συνδυάζει το πολιτικό φιλμ με νέες τεχνικές και μία νέα γλώσσα. Ανάμεσα στις ταινίες που ξεχωρίζουν είναι το Tres tristes tigres (Τρεις θλιμμένες τίγρεις) του Ραούλ Ρουίζ, μία κοινωνικο-πολιτική κωμωδία του 1968 και το Valparaiso mi amor (1969) του Άλντο Φράνσια, ένα νεορεαλιστικό δράμα με ήρωες παιδιά.

Αυτές οι προσπάθειες ανανέωσης του κινηματογράφου διακόπηκαν με την ανατροπή της κυβέρνησης το 1973. Η πιο σπουδαία ταινία που γυρίζεται στη διάρκεια εκείνης της περιόδου είναι ένα ντοκιμαντέρ σε τρία μέρη του Πατρίσιο Γκουσμάν με τίτλο Η Μάχη της Χιλής (1975), ένα χρονικό των μηνών που οδήγησαν στη χούντα. Το υλικό εστάλη κρυφά στο εξωτερικό αμέσως μετά την πτώση του Αλέντε και το μοντάζ έγινε στην Κούβα. Το αποτέλεσμα είναι μια σημαντική δημιουργία του χιλιανού κινηματογράφου.

Στη διάρκεια της δεκαετίας του 1970 οι Xιλιανοί κινηματογραφιστές εργάστηκαν εξόριστοι (λέγεται ότι γύρισαν περισσότερες από 170 ταινίες στη διάρκεια μιας δεκαετίας -1973-1983). Πολλοί, μάλιστα επιλέγουν ως θέμα της ταινίας τους τον αυτο-εξορισμό τους. Ο Μιγκέλ Λίτιν που το 1969 είχε δώσει το The Jackal of Nahueltoro, γύρισε το 1975 την ταινία Actas de Marusia, στην οποία τη μουσική έχει γράψει ο Μίκης Θεοδωράκης. Στην ταινία η χούντα του 1973 παραβάλλεται με τη σφαγή χιλιανών ανθρακωρύχων. Το έντονο πολιτικό στοιχείο μετατρέπεται σταδιακά σε μια βαθιά ειρωνεία, κάτι που βλέπουμε κυρίως στις ταινίες του Ραούλ Ρουίς που κάνει σινεμά στη Γαλλία.

Από την πτώση της χούντας το 1989 μέχρι τις αρχές του 2000, το σινεμά της Χιλής παλεύει να βρει τον δρόμο του. Αξιοσημείωτες ταινίες γυρίζονται στις αρχές της νέας χιλιετίας, όπως το The Maid του Σεμπάστιαν Σίλβα που κέρδισε πλήθος βραβείων, το εξαιρετικό ντοκιμαντέρ του Γκουσμάν Νοσταλγώντας το Φως, ενώ μόλις το 2013 έρχεται η πρώτη υποψηφιότητα της χώρας για Όσκαρ με το No του Πάμπλο Λαρέν.

Αυστραλία

Στην Αυστραλία το σινεμά έφερε ένας… μάγος. Τον Αύγουστο του 1896 ο Καρλ Χερτζ κάνει την πρώτη προβολή. Ωστόσο, η διάδοση του σινεμά οφείλεται στον Στρατό Σωτηρίας, τμήμα του οποίου έκανε περιοδεία στη χώρα προβάλλοντας ταινίες τεκμηρίωσης και μυθοπλασίας, διαλέξεις και μουσική. Ο βρετανικής καταγωγής Ρόμπερτ Πέρι ήταν ένας από τους πρώτους κινηματογραφιστές της χώρας. Αν και φαινομενικά απομακρυσμένη από τις ευρωπαϊκές κινηματογραφικές πρωτοπορίες, η Αυστραλία κατέχει ένα σημαντικό ρεκόρ: Είναι η χώρα που εν έτει 1906 γύρισε την πρώτη ταινία διάρκειας μεγαλύτερης της μίας ώρας (The Story of Kelly Gang). Με πολλές αμερικανικές εταιρείες παραγωγής να έχουν ανοίξει παραρτήματα στην Αυστραλία, η χώρα ήταν εξαρτημένη σε μεγάλο ποσοστό από τις εισαγωγές κινηματογραφικών ταινιών του Χόλιγουντ.

Το 1927 το 87% των ταινιών της Αυστραλίας και της Νέας Ζηλανδίας προέρχονταν από το Χόλιγουντ. Η Αυστραλία διατηρούσε σχέσεις αγάπης-μίσους με τη Βρετανική Αυτοκρατορία, γεγονός που σε μεγάλο βαθμό φαίνεται και στις ταινίες. Για περίπου μισό αιώνα, οι αυστραλιανές ταινίες ήταν λαοφιλείς και σε μεγάλο βαθμό δεν βλέπουμε παραδείγματα ενός «σινεμά τέχνης». Αυτό θα ερχόταν μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Μία από τις αξιοπρόσεκτες ταινίες της περιόδου είναι το The Sentimental Bloke του Ρέιμοντ Λόνγκφορντ (1919). Ο Ντέιμιαν Πάρερ που γύριζε επίκαιρα στη διάρκεια του πολέμου κερδίζει το πρώτο Όσκαρ για την Αυστραλία με το Kokoda Front Line. Ο Πάρερ σκοτώθηκε λίγα χρόνια μετά στην πρώτη γραμμή και έγινε ένα είδος ήρωα για το αυστραλέζικο σινεμά.

Οι πιο ενδιαφέρουσες ταινίες της δεκαετίας του 1950 είναι τα Mike and Stefani (1952), Three in One (1957), Jedda (1956) –ένα παθιασμένο μελόδραμα, η πρώτη έγχρωμη ταινία στη χώρα. Έπρεπε να φτάσουμε στο 1965 και στο Clay του Ιταλού μετανάστη Τζόρτζιο Μαντζιαμέλε για να δούμε παράδειγμα ενός καλλιτεχνικού σινεμά στη χώρα. Τα επόμενα χρόνια η τάση αυτή θα επεκτεινόταν.

Από τη δεκαετία του 1970 και μετά, το αυστραλέζικο σινεμά κοιτάζει μόνο μπροστά και πλήθος σπουδαίων ταινιών γυρίζονται στη χώρα: Το Μυστικό του Βράχου των Κρεμασμένων του Πίτερ Γουίαρ (1975), My Brilliant Career (Γκίλιαν Άρμστρονγκ, 1979), Mad Max (Τζορτζ Μίλερ, 1979), Crocodile Dundee (Πίτερ Φάιμαν, 1986) και Strictly Ballroom (Μπαζ Λούρμαν, 1992). Σημαντική παρουσία η Τζέιν Κάμπιον που με το Πιάνο (1993) γίνεται η μοναδική γυναίκα που έχει κερδίσει Χρυσό Φοίνικα. Σήμερα, πολλοί κινηματογραφιστές και ηθοποιοί του Χόλιγουντ (Νικόλ Κίντμαν, Χιού Τζάκμαν, Ναόμι Γουότς, Κέιτ Μπλάνσετ ανάμεσα σε άλλους σημειώνουν τεράστια επιτυχία στο παγκόσμιο σινεμά. Όχι και άσχημα για μία κινηματογραφία που άργησε να πάρει μπρος.