24ο ΦΝΘ: Η Πόλη και η Πόλη
Σε συγκινητικό κλίμα πραγματοποιήθηκε την Τρίτη 15 Μαρτίου η sold out προβολή της ταινίας Η Πόλη και η Πόλη των Σύλλα Τζουμέρκα και Χρήστου Πασσαλή. Ήταν 15 Μαρτίου 1943 όταν τα πρώτα τρένα με τον εβραϊκό πληθυσμό της Θεσσαλονίκης ξεκίνησαν για τα στρατόπεδα συγκέντρωσης της Πολωνίας.
Όπως σημείωσε ο καλλιτεχνικός διευθυντής του Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης, Ορέστης Ανδρεαδάκης και curator του Η Πόλη και η Πόλη, περίπου 45.000 άνθρωποι δεν θα έβλεπαν ποτέ ξανά τα σπίτια τους. Ο κ. Ανδρεαδάκης αναφέρθηκε στην Σαρίνα Σαλτιέλ, μητέρα του Μωρίς Σαλτιέλ και στον Λέοντα Μπατή, ο οποίος διένυσε μια τεράστια απόσταση με τα πόδια για να φτάσει από το Άουσβιτς στην Θεσσαλονίκη. Ο ίδιος είχε πει ότι ο κόσμος θα μιλάει και θα γράφει για τα όσα φριχτά συνέβησαν στα στρατόπεδα συγκέντρωσης. Ο κ. Ανδρεαδάκης σημείωσε ότι με την προβολή της ταινίας Η Πόλη και η Πόλη αυτό γίνεται πραγματικότητα και σημείωσε ότι δύο μπροστινές θέσεις στον κινηματογράφο Ολύμπιον έχουν μείνει κενές με τα ονόματα της Σαρίνα Σαλτιέλ και του Λέοντα Μπατή.
Η ταινία -μια συνεργασία της Εθνικής Λυρικής Σκηνής με το Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης- που προβλήθηκε πρόσφατα στο Φεστιβάλ Κινηματογράφου του Βερολίνου αποτελεί έναν συνδυασμό ταινίας μυθοπλασίας, ντοκιμαντέρ και περφόρμανς. Σε αυτή, το παρελθόν ενώνεται με το παρόν και το μέλλον. Η ταινία ξεκινά με ένα αγόρι που βρίσκεται εγκλωβισμένος στους ατμούς της ιστορίας, το διάστημα πριν την γερμανική Κατοχή. Κινηματογραφικοί πειραματισμοί, ιδιότυπη χρήση του ήχου και του μοντάζ διαπλέκονται με στοιχεία δραματοποιημένου ντοκιμαντέρ και σοκαριστικές πληροφορίες για τη φρίκη που βίωσαν οι εβραίοι της Θεσσαλονίκης.
Η πολυμορφική δημιουργία των Τζουμέρκα και Πασσαλή ασχολείται με προσωπικές ιστορίες, τις οποίες προσπαθεί να αναδείξει μέσα από την ευρύτερη Ιστορία. Η μνήμη, η λήθη και το πως μια χώρα ξεχνάει το παρελθόν της αποτελούν βασικά στοιχεία του Η Πόλη και η Πόλη. Χαρακτηριστικές οι πληροφορίες για το εβραϊκό νεκροταφείο της Θεσσαλονίκης που καταστράφηκε από τις κατοχικές δυνάμεις, με τα μάρμαρα από τους τάφους να χρησιμοποιούνται ως οικοδομικά υλικά για μία σειρά εμβληματικών κτισμάτων της πόλης και ο ίδιος ο χώρος του νεκροταφείου να παραχωρείται για άλλες χρήσεις.
Εκτός από στιγμιότυπα της ζωής εβραίων της πόλης, οι Τζουμέρκας και Πασσαλής επιλέγουν να παρουσιάσουν συγκεκριμένα γεγονότα στις πραγματικές τοποθεσίες όπου συνέβησαν (όπως η αναπαράσταση του Μαύρου Σαββάτου, όπου νέοι εβραίοι άνδρες υποβλήθηκαν σε βασανιστήρια επί ώρες από τις κατοχικές δυνάμεις), τοποθετώντας τη δράση τους στη σύγχρονη πόλη. Έτσι καθώς η κίνηση της πόλης συνεχίζεται και οι άνθρωποι κάνουν τις καθημερινές δουλειές τους αναδεικνύεται μια πτυχή της Ιστορίας που πολλοί (επιλέγουν να) αγνοούν.
Οι δύο σκηνοθέτες παρακολουθούν το δράμα των εβραίων της Θεσσαλονίκης και μετά τη λήξη του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου: τότε που οι εβραίοι πάλευαν για τις περιουσίες τους -πολλές φορές χωρίς αποτέλεσμα- και φτάνοντας μέχρι τη λάμψη και τη λήθη της δεκαετίας του 1980. Όλα αυτά δίνονται με κινηματογραφικά προκλητικό τρόπο, άλλοτε με λυρισμό, άλλοτε με υπερβολή, άλλοτε με ασπρόμαυρη φωτογραφία, άλλοτε με λαμπερά, έντονα χρώματα. Η πόλη και η πόλη δεν είναι μια ταινία για όλους, αλλά σίγουρα είναι μια ταινία που δύσκολα θα ξεχάσει κανείς.
Μετά το τέλος της προβολής ακολούθησε q&a με τους δύο σκηνοθέτες. Ο Σύλλας Τζουμέρκας σημείωσε ότι η ταινία ξεκίνησε πριν από τρία χρόνια, όταν εκείνος και ο Χρήστος Πασσαλής άρχισαν να συζητούν για μια δική τους κινηματογραφική επιστροφή στη Θεσσαλονίκη, στην πόλη όπου είχαν και οι δύο μεγαλώσει. Σε ερώτηση για το πότε έμαθαν την ιστορία των εβραίων της Θεσσαλονίκης, ο Χρήστος Πασσαλής είπε: «Η ιστορία του καθενός μας είναι προσωπική. Εγώ άργησα πολύ να μάθω». Και πρόσθεσε πως η ταινία ξεκίνησε από μια οργισμένη απορία πώς γίνεται να μην έμαθε τίποτα για αυτή την τεράστια ιστορία, μεγαλώνοντας στη Θεσσαλονίκη.
Σε απορία θεατή για το πώς γίνεται αυτή η ιστορία να μην συμπεριλαμβάνεται στα εκπαιδευτικά βιβλία ο κ. Τζουμέρκας είπε ότι το ερώτημα υπάρχει, αν και δική τους δουλειά δεν είναι το εκπαιδευτικό σύστημα. «Η ταινία δεν έχει απαντήσεις γιατί αυτά που βλέπετε είναι και δικές μας απορίες. Θέλαμε να πούμε την ιστορία μιας κοινότητας, την Ιστορία ως μία σειρά γεγονότων που συντρίβουν τους ανθρώπους» και σημείωσε ότι το ότι η ταινία βρίσκεται στο μεταίχμιο μυθοπλασίας και ντοκιμαντέρ, τούς επέτρεψε να μιλήσουν για πολύπλοκα θέματα. «Η ταινία αντλεί από διαφορετικές γλώσσες και φτιάχνει έναν δικό της» πρόσθεσε ο Σύλλας Τζουμέρκας σημειώνοντας, ότι η ταινία χρησιμοποιεί την ονειρική μνήμη. Στην ταινία γίνεται χρήση του ολισθηρού χώρου και χρόνου, συμπλήρωσε ο Χρήστος Πασσαλής.
