15ο ΦΝΘ: Αναπαράστασις- Η ζωή και το έργο του Γιάννη Χρήστου

Για το έργο του Γιάννη Χρήστου γνώριζα λίγα πράγματα. Μπαίνοντας στην αίθουσα Τώνια Μαρκετάκη, όπου πραγματοποιήθηκε η επαναληπτική προβολή του ντοκιμαντέρ Αναπαράστασις: Η ζωή και το έργο του Γιάννη Χρήστου  (1926-1970), ήμουν περίεργη τόσο για το ντοκιμαντέρ ως ντοκιμαντέρ, όσο και για το ποιος ήταν τελικά αυτός ο Γιάννης Χρήστου.

Η φωτογραφία που δείχνει έναν νεαρό -αλλά άλλωστε νεαρός έμεινε ως το τέλος της ζωής του- να κοιτά με φιλοπερίεργο και έντονο βλέμμα την κάμερα, δίνει μόνο ένα στίγμα για τον πρωτοποριακό συνθέτη.

Μέσα από σπάνιο αρχειακό υλικό, φωτογραφίες, πολύτιμες ιδιόχειρες σημειώσεις, αλλά κυρίως -και πάνω απ’ όλα- μέσα από τη μουσική του, ο Κωστής Ζουλιάτης σκιαγραφεί τον Χρήστο μέσα από το έργο του. Από τον Φοίνικα και την Ευρώπη που αναγεννάται από τις στάχτες του πολέμου, στη μυστηριακή, πρωτόγονη (σχεδόν αταβιστική) και ενστικτώδη μουσική του, όπως καταγράφεται για παράδειγμα στις Αναπαραστάσεις.

Για τον Χρήστου η μουσική ήταν ένα πείραμα, ένας τρόπος να μετατρέψει το κοινό σε κοινωνό των όσων συμβαίνουν στη σκηνή. Με στοιχεία από το σύγχρονο σωματικό θέατρο, η μουσική του Χρήστου μετατρέπεται σε μία μυσταγωγία και έναν ήχο που απαιτεί την προσοχή, αν όχι και την συναισθηματική εμπλοκή του θεατή.

Το ίδιο και η ταινία του Κ.Ζουλιάτη. Ξεκινά μάλλον συμβατικά με την εξιστόρηση των πρώτων χρόνων της ζωής του Χρήστου, το ενδιαφέρον του για την ψυχανάλυση (η οποία κατατρέχει όλο το έργο του), τα πρώτα μουσικά πειράματα. Για να περάσει σε μία αποθέωση μουσική, σε ένα κρεσέντο όπου τα σκίτσα του συνθέτη, μαζί με τις ερμηνείες (με την κυριολεκτική έννοια της λέξης) των μουσικών και τις μαρτυρίες των ανθρώπων που έζησαν κοντά στον Χρήστου, πλησιάζουν την προσωπικότητα του συνθέτη.

Ο Γιάννης Χρήστου έφυγε την ημέρα της γιορτής του σε δυστύχημα με το αυτοκίνητο που οδηγούσε η γυναίκα του, Σία. Σωστά ο σκηνοθέτης δεν επέλεξε να μιλήσει για τα τρία παιδιά του που έμειναν ορφανά. «Η τραγικότητα του θανάτου του Χρήστου ήταν ήδη ένα μεγάλο γεγονός. Για τα παιδιά, ο θάνατος του Γιάννη Χρήστου και της Σίας ήταν ο θάνατος των γονιών τους. Όπως μου είπαν άνοιξε μια μέρα η πόρτα και δεν ήρθαν ποτέ ξανά. Σταμάτησε και η μουσική στο σπίτι. Ωστόσο, δεν θέλαμε να βαρύνουμε την ταινία και με αυτό το στοιχείο» δήλωσε ο σκηνοθέτης μετά την προβολή της ταινίας, η οποία καταχειροκροτήθηκε από τους θεατές.

Το ντοκιμαντέρ χρειάστηκε δέκα χρόνια για να ολοκληρωθεί. «Κι αυτό επειδή δεν είμαι σκηνοθέτης αλλά μουσικός. Είναι μια ταινία από έναν μουσικό για έναν μουσικό που και οι δύο απευθύνονται στους απλούς ανθρώπους ή απλά σε ανθρώπους» είπε ο Κ.Ζουλιάτης.

Όσο για το τι είναι εκείνο που τον συναρπάζει στο έργο του Χρήστου; «Ψάχνοντας να βρω τι είναι αυτό που με κερδίζει, μπορώ να πω ότι δεν ξέρω. Ελπίζω να μην το βρω για να συνεχίσω να ψάχνω» λέει. «Πιστεύω ότι υπάρχει μία νέα ανάγκη και ένα νέο ενδιαφέρον να επανασυστήσουμε τον Χρήστου».

Σύμμαχο στο δύσκολο έργο του είχε το πλούσιο αρχείο του συνθέτη, το οποίο δεν περιελάμβανε μόνο τις παρτιτούρες, αλλά και τα δημοσιεύματα για τις αντιδράσεις του κοινού, προσεκτικά αρχειοθετημένα.

Όσο για τη μομφή ότι υπήρξε ον apolitical; «Τα σκίτσα, όπως τα ερμήνευσα εγώ τουλάχιστον, δείχνουν στρατούς, εγχειρήσεις. Δεν είναι σκίτσα ενός ανθρώπου apolitical».

«Σίγουρα δεν τα είχαμε δει όλα από αυτόν. Ίσως όμως, όπως και τόσοι άλλοι μουσικοί που ξεπέρασαν τα όρια, έφτασε σε κάποια όρια. Ίσως δεν έπρεπε να υπερβεί αυτά τα όρια που ισχύουν για όλους μας. Και πέθανε στην ίδια περίπου ηλικία με άλλους που το έκαναν αυτό όπως ο Μότσαρτ ή ο Τζον Κολτρέιν» λέει ο σκηνοθέτης.

«Κάποτε οι Σεμιτέκολο (η Νέλλυ και ο Γρηγόρης) πήγαν στο σπίτι του να τον δουν. Μπαίνοντας μέσα ακούν έναν πολύ χαμηλό ήχο και ο Χρήστου τους ζητά να τον αναγνωρίσουν. Στην αρχή νομίζουν ότι είναι σεισμός, μετά ότι είναι κάτι από τον δρόμο. Ο Χρήστου τους εξηγεί και λέει: “Ποιος μπορεί να πει ότι σε δέκα χρόνια αυτό δεν θα είναι μουσική;”».