CANNES 77: THE SUBSTANCE

THE SUBSTANCE, CORALIE FARGEAT

Ανταπόκριση από τις Κάννες: M.G.Vagenas

Θα ήταν σίγουρα λάθος να περιγράψει κανείς το The Substance, την εντυπωσιακή συμμετοχή της Coralie Fargeat στο διαγωνιστικό τμήμα των Καννών, απλά σαν μια ταινία body horror– τα σώματα είναι βέβαια κεντρικά στοιχεία της πλοκής, όπως και κάποια στοιχεία τρόμου,  ουσιαστικά όμως, η ταινία  είναι μια ιδιαίτερα έξυπνη, γλυκόπικρη και ξεκαρδιστική σάτιρα για το γήρας, τη σχέση μας με το γερασμένο σώμα μας, και τελικά, με την ίδια μας την ψυχή που και αυτή γερνάει.

Με την ευαίσθητη ματιά της, η Fargeat επικεντρώνεται στα γυναικεία σώματα και εξετάζει τι σημαίνει για μια γυναίκα να μεγαλώνει και να γίνεται ‘αναπόφευκτα’ λιγότερο ελκυστική. Η κοινωνία μας αναμφισβήτητα συνεχίζει να διατηρεί δύο μέτρα και δύο σταθμά σε ό,τι αφορά τη γήρανση· ένας άνδρας στα πενήντα του, ένας ώριμος άνδρας, θεωρείται ελκυστικός και γοητευτικός –στη δική του περίπτωση, η εμπειρία προσθέτει κύρος και αίγλη– ενώ μια γυναίκα στην ίδια ηλικία αντιμετωπίζεται συχνά ως ‘ξεπερασμένη’, ιδιαίτερα στον χώρο του θεάματος, αλλά όχι μόνο. Είναι γεγονός πως όλο και περισσότερες γυναίκες είναι έτοιμες να κάνουν τα πάντα για να παραμείνουν ‘ανταγωνιστικές’ σε μια αγορά εργασίας και σε έναν κοινωνικό περίγυρο που εξιδανικεύει τη νεότητα και δεν επιτρέπει στις γυναίκες να γερνάνε με φυσικό και γαλήνιο τρόπο. Ξεκινώντας από αυτή τη σκληρή διαπίστωση, η σεναριογράφος- σκηνοθέτης Coralie Fargeat δημιουργεί ένα τραγικοκωμικό, αλλόκοτο παραμύθι γύρο από μια γυναίκα που έρχεται αντιμέτωπη με αυτή τη δύσκολη πραγματικότητα και είναι διατεθειμένη να ακολουθήσει έναν εξαιρετικά αμφιλεγόμενο δρόμο για να τη διαχειριστεί. Με εντυπωσιακή ευρηματικότητα, αδιάκοπο ρυθμό, πλούσια χρωματική παλέτα και τις εξαιρετικές ερμηνείες των δύο πρωταγωνιστριών —της Demi Moore στον ρόλο της Elisabeth και της Margaret Qualley ως Sue— η mise en scène της Coralie Fargeat καταφέρνει πραγματικά να μαγνητίσει το βλέμμα και να κλέψει την παράσταση.

Η Demi Moore, που φέρει σαν γυναίκα στη ζωή της και σαν ηθοποιός έναν βαθύ προβληματισμό γύρω από το σώμα, είναι πραγματικά υπέροχη και συγκινητική σε κάθε στιγμή της ταινίας και μας προσφέρει αναμφίβολα μία από τις ωραιότερες ερμηνείες της καριέρας της, ενώ η Margaret Qualley μας σαγηνεύει και μας αναστατώνει με την επιβλητική της αυθάδεια, και την αφοπλιστική αυτοπεποίθηση.

Η Coralie Fargeat δημιουργεί μια σειρά από καταστάσεις που, παρά την  παραδοξότητα τους, γίνονται απολύτως πειστικές. Χωρίς να επιδιώκει τον εύκολο εντυπωσιασμό, το σενάριο είναι εξαιρετικά καλοδουλεμένο, καυστικό και ευρηματικό, συνδυάζει με οξυδέρκεια την κοινωνική κριτική με ένα δυνατό μήνυμα γυναικείας αλληλεγγύης, και δίκαια τιμήθηκε με τον Χρυσό Φοίνικα.

Η ταινία ξεκινάει με ένα πλάνο που ορίζει άμεσα το κινηματογραφικό σύμπαν στο οποίο πρόκειται να εισέλθουμε. Από ψηλά, η κάμερα εστιάζει σε ένα ωμό αυγό τοποθετημένο σε λευκή επιφάνεια. Στο κέντρο δεσπόζει ο πορτοκαλί κρόκος, ενώ γύρω του απλώνεται το διαφανές ασπράδι. Μια σύριγγα εισχωρεί στο ασπράδι και του εγχέει αργά μια άγνωστη ουσία. Το αυγό αρχίζει να τρέμει, να ραγίζει και τελικά, από το ρήγμα, αναδύεται ένα δεύτερο ασπράδι, ένας κλώνος, που στέκεται δίπλα στο αρχικό. Στο επόμενο πλάνο βλέπουμε τη φιγούρα μιας νεαρής, ψηλής γυναίκας από πίσω, ενώ ένα πλήθος ενθουσιωδών θαυμαστών και τα φλας των φωτογράφων κατακλύζουν το περιβάλλον. Η κάμερα, και πάλι από ψηλά, μας δείχνει τη δημιουργία ενός νέου αστεριού στο πεζοδρόμιο της περίφημης Hall of Fame στο Χόλιγουντ. Το όνομα που προστίθεται τελευταίο είναι: Elisabeth. Αρχικά οι περαστικοί σταματούν, θαυμάζουν το αστέρι και φωτογραφίζονται μπροστά του. Σταδιακά, όμως, το ενδιαφέρον μειώνεται. Το τσιμέντο ραγίζει, το ορειχάλκινο όνομα χάνει τη λάμψη του και τελικά, άνθρωποι περπατούν πάνω του αδιάφορα. Κάποιος πετά ένα χάμπουργκερ, γεμίζοντας το αστέρι με κέτσαπ, μαγιονέζα και μαρούλια.

Μέσα σε αυτή τη σύντομη εισαγωγή ξετυλίγεται ήδη ολόκληρη η αφήγηση του The Substance – μια παραβολή για την άνοδο και την πτώση. Η Elisabeth, σταρ του παρελθόντος, παραμένει ακόμα εντυπωσιακή και σφριγηλή, παρουσιάζοντας εδώ και χρόνια ένα τηλεοπτικό πρόγραμμα αεροβικής. Τη βλέπουμε να ηχογραφεί ένα επεισόδιο, φορώντας μια κλασική φόρμα των 80s, που μας θυμίζει τις εκπομπές της Jane Fonda. Χαμογελάει και εκπέμπει ενέργεια – είναι τα γενέθλιά της. Καθώς περπατάει σε ένα διάδρομο στολισμένο με αφίσες της από κάθε χρονιά της εκπομπής, μπαίνει κατά λάθος στις ανδρικές τουαλέτες. Εκεί, ακούει τον αυταρχικό παραγωγό της (ένας απολαυστικά σκληρός Denis Quaid) να μιλάει στο τηλέφωνο: σκοπεύει να ακυρώσει το πρόγραμμά της και να τη αντικαταστήσει με ένα νεότερο πρόσωπο, με τέλειο σώμα. Η αποκάλυψη τη σοκάρει. Φεύγει συντετριμμένη, τυλιγμένη στο υπέροχο κίτρινο παλτό της (ίσως φόρος τιμής στην τσάντα της Marnie του Hitchcock) και, μέσα στην σύγχυση, εμπλέκεται σε ένα ατύχημα και καταλήγει στο νοσοκομείο. Εκεί, ένας νεαρός, γοητευτικός γιατρός της ψηλαφεί τη σπονδυλική στήλη λέγοντάς της ότι μπορεί να είναι ιδανική υποψήφια – για τι, όμως, δεν διευκρινίζεται. Σύντομα λαμβάνει ένα μυστηριώδες τηλεφώνημα: κάποιος της προσφέρει μια ουσία που θα μπορούσε να αλλάξει τη ζωή της, δημιουργώντας μια νεότερη, καλύτερη εκδοχή του εαυτού της. Υπάρχει, όμως, ένας όρος: θα πρέπει να εναλλάσσεται κάθε εβδομάδα μεταξύ των δύο σωμάτων. Αρχικά διστακτική, η Elisabeth πηγαίνει τελικά σε μια μυστική τοποθεσία. Μέσα σε μια αποθήκη βρίσκει ένα αποστειρωμένο περιβάλλον με θυρίδες· η δική της φέρει τον αριθμό 503. Το κιτ περιέχει οδηγίες: ένεση της ουσίας, σταθεροποιητές, διαιτητικό πρωτόκολλο για αμφότερες εκδοχές και τέλος, μια αυστηρή εντολή – να θυμάται πως πρόκειται πάντα για το ίδιο άτομο. Στο πολυτελές της διαμέρισμα με θέα την πόλη, η Elisabeth κάνει την ένεση. Το σώμα της αντιδρά έντονα, μέχρι που η σπονδυλική της στήλη ανοίγει και αναδύεται μια λαμπερή νεαρή γυναίκα. Καθώς το παλιό σώμα κείτεται ακίνητο, η νεότερη εκδοχή (η Sue) ράβει πρόχειρα την πληγή και με ενθουσιασμό πηγαίνει στην ακρόαση – με στόχο να κερδίσει ξανά τη δουλειά. Και το πετυχαίνει.

Η Margaret Qualley ενσαρκώνει με ειρωνική χάρη τη νεαρή Sue, ένα ψευδο-αθώο πλάσμα γεμάτο πονηριά. Η σκηνοθέτρια αντιπαραθέτει τα δύο σώματα, τονίζοντας τη λεπτομέρεια των γλουτών – και υποβάλλει σιωπηλά το ερώτημα: γιατί αυτή η διαφορά έχει τόση σημασία;Από εδώ και πέρα, η πλοκή εκτροχιάζεται σε μια δίνη έντασης και ανεξέλεγκτων καταστάσεων. Οι δύο εκδοχές δεν μπορούν να συνυπάρξουν – ο ανταγωνισμός τους γίνεται βίαιος, σχεδόν παρασιτικός. Ο πόλεμος για την εξουσία και την ταυτότητα είναι ανελέητος. Η νεότερη φαίνεται να κυριαρχεί, αλλά η μεγαλύτερη δεν έχει πει την τελευταία της λέξη.

Η Coralie Fargeat σκηνοθετεί αυτή τη μάχη με θάρρος, υπερβατικό πνεύμα και κινηματογραφικό ίστρο. Το τέλος σφραγίζει μια θεαματική, αιματηρή κάθαρση. Μέσα από αυτή την αφήγηση, με αναφορές στον Φάουστ και στο αιώνιο πάθος του ανθρώπου για νεότητα, η Fargeat σμιλεύει ένα φεμινιστικό παραμύθι – έναν ύμνο στη γυναίκα, την αξιοπρέπειά της και το δικαίωμά της να την αγαπούν και να τη θαυμάζουν για αυτό που είναι, σε κάθε στάδιο της ζωής της – και όχι απλώς για την εξωτερική της εμφάνιση.