«District 9» ή… λουλούδια από σκουπίδια

Η συνταγή έχει εφαρμοστεί πολλάκις στο παρελθόν και ως εκ τούτου μοιάζει απλή: Παίρνεις τους καλούς (ανθρώπους) και τους κακούς (εξωγήινους), τους βάζεις να συγκρουστούν -για άλλη μια φορά- μεταξύ τους, ανακατεύεις το μείγμα με μερικές καλοστημένες σκηνές ειδικών εφέ που κόβουν την ανάσα και ιδού…
Έτοιμη άλλη μια ταινία επιστημονικής φαντασίας, ικανή να κατακτήσει τα multiplex και το νεανικό -κυρίως- κοινό, που καταναλώνει ταινίες με τους ίδιους ρυθμούς που καταβροχθίζει το ποπ κορν και τα νάτσος. Έτσι είναι, αν έτσι νομίζετε…

Γιατί ο Νιλ Μπλόμκαμπ δεν θέλησε να ακολουθήσει την πεπατημένη… Ο νεαρός -μόλις 30 ετών- Νοτιοαφρικανός σκηνοθέτης του «District 9», της ταινίας δηλαδή που αποτελεί, κατά την ταπεινή μου άποψη, τη μεγαλύτερη έκπληξη της σεζόν, σεβάστηκε μεν και ακολούθησε τους κανόνες μιας τυπικής περιπέτειας επιστημονικής φαντασίας, φρόντισε όμως και να τους… «τσαλακώσει». Θες γιατί το μπάτζετ του ήταν εξ αρχής περιορισμένο; Θες γιατί ο μόνος που τον πίστεψε και στήριξε το φιλόδοξο αυτό project ήταν ο μέντορας του sci-fi, Πίτερ Τζάκσον; Μπορεί το ένα, μπορεί το άλλο ή και τα δύο μαζί… Το γεγονός πάντως είναι ότι, παίζοντας με τους -ανοίκειους για ταινία επιστημονικής φαντασίας- κώδικες του ντοκιμαντέρ, κατάφερε να εισάγει καινοτόμα στοιχεία στη συνήθως επιφανειακή σεναριακή προσέγγιση ανάλογων φιλμ, συνδυάζοντας το σασπένς με το κοινωνικό σχόλιο και την ιδιόμορφη εξωγήινη αισθητική του με πολλαπλές αλληγορίες.

«Τι έκανε δηλαδή ο Μπλόμκαμπ;» θα αναρωτηθείτε όσοι δεν έχετε δει την ταινία. Σε απλά ελληνικά, εγκατέλειψε σε πρώτη φάση την παραδοσιακή αφήγηση της ιστορίας του και, υιοθετώντας την οπτική ενός ντοκιμαντέρ, προσέδωσε στους χαρακτήρες του μια πιο βαθιά, πιο… ανθρώπινη διάσταση (όσο και αν δύσκολα ακούγεται πιστευτό, αυτό ισχύει και για τους εξωγήινους ήρωες της ταινίας).

Κατά δεύτερον, δεν τοποθέτησε τη δράση σε μια από τις «συνήθεις ύποπτες» για τη φιλοξενία εξωγήινων πόλεις της Νέας Υόρκης π.χ. ή του Λος Άντζελες ή της Ουάσινγκτον. Αντίθετα, η δράση μεταφέρεται στη Νότια Αφρική και συγκεκριμένα στο Γιοχάνεσμπουργκ, πάνω από το οποίο ήρθε, σύμφωνα με το σενάριο των Νιλ Μπλόμκαμπ και Τέρι Τάτσελ, να εγκατασταθεί -το Μάρτιο του 1982- ένα τεράστιο διαστημόπλοιο αγνώστου προέλευσης.

Τρίτον, δεν «είδε» τους εξωγήινους ως φύσει εχθρούς των ανθρώπων, που ήρθαν να αφανίσουν το γένος μας, χρησιμοποιώντας ανεξήγητες δυνάμεις και υπερσύγχρονα όπλα… Αντίθετα, τους είδε ως μετανάστες -ή λαθρομετανάστες, καλύτερα-, που αναζητούν τη δική τους γη της επαγγελίας και μια διέξοδο από την εξαθλίωση, όπως δηλαδή κάνουν στις ημέρες μας εκατομμύρια άνθρωποι από τη «μαύρη ήπειρο», που συρρέουν καθημερινά στις ακτές της Γαλλίας, της Ισπανίας, της Ελλάδας και της Ιταλίας…

Υποσιτισμένοι, βρώμικοι, ανεπιθύμητοι από τους κοινούς θνητούς, περιορισμένοι σε χώρους που θυμίζουν στρατόπεδα συγκέντρωσης, κλέφτες και δολοφόνοι εξ ανάγκης και έρμαιο στα πολιτικά και οικονομικά παιχνίδια κυβερνήσεων και πολυεθνικών, οι εξωγήινοι παρίες «εξανθρωπίζονται» και στέλνουν μήνυμα κοινωνικής αφύπνισης και αντιρατσιστικής συνείδησης… Ο θεατής συμπάσχει με το δράμα τους, αναγνωρίζει στις συμπεριφορές τους αυτά που βλέπει καθημερινά στο δρόμο ή στην οθόνη της τηλεόρασής του και αναρωτιέται: «Μήπως τελικά, υπό αυτές τις συνθήκες, θα αντιδρούσαμε κι εμείς ανάλογα;».

Δεν ξέρω την απάντηση, γιατί αφορά στα βιώματα και στην προσωπικότητα του καθενός, ο Μπλόμκαμπ όμως φροντίζει να πάρει θέση, με το σεναριακό εύρημα της σταδιακής μεταμόρφωσης του κεντρικού ήρωα της ταινίας -ενός εξαιρετικού ερμηνευτικά Σάρλτο Κόπλεϊ στο ρόλο του γραφειοκράτη Βίκους βαν ντε Μέρβε- σε εξωγήινο-μετανάστη, όταν, κατά λάθος, ανοίγει απρόσεκτα και απερίσκεπτα ένα μπουκάλι που δεν έπρεπε να ανοίξει ποτέ και δέχεται το υγρό του περιεχόμενο στο πρόσωπο και το σώμα…

Η φρίκη και ο προσωπικός «Γολγοθάς» του ήρωα μόλις ξεκινούν και ο 30χρονος σκηνοθέτης εγκαταλείπει την ντοκιμαντερίστικη φόρμα, με την οποία μας έβαλε στο κλίμα της ταινίας, για να πάρει την κάμερα στο χέρι και να ακολουθήσει από απόσταση αναπνοής το δράμα και την περιπέτεια του ιδανικού αντι-ήρωα Βαν Ντε Μέρβε, που βλέπει αρχικά το αριστερό του χέρι και σταδιακά και τα υπόλοιπα μέλη του σώματός του να μετατρέπονται σε κάτι ξένο, εξωγήινο, και να τον καθιστούν υπ’ αριθμόν 1 στόχο των πολεμοχαρών διοικητών των πολυεθνικών, που βλέπουν στο πρόσωπό του το… πλάσμα που θα γίνει πειραματόζωο και θα εξυπηρετήσει τους κάθε άλλο παρά ειρηνικούς σκοπούς τους, μετατρεπόμενος σε υπερόπλο και μπροστάρη στην προσπάθεια εξόντωσης όλων των εξωγήινων-μεταναστών.

Κάπως έτσι, αναζητώντας ελπίδα και το γιατρικό που θα τον μετατρέψει εκ νέου σε άνθρωπο και θα τον φέρει ξανά κοντά στη γυναίκα του, που τόσο αγαπάει, ο φυγάς Βαν Ντε Μέρβε αναγκάζεται να συνυπάρξει με αυτούς που πρώτα θεωρούσε απειλή για την ανθρωπότητα, να υιοθετήσει τις δικές τους μεθόδους επιβίωσης και αντιμετώπισης του εχθρού -που τώρα πια είναι κοινός και για τους εξωγήινους και για εκείνον- και να ζήσει κι αυτός με την ελπίδα ότι, κάποια μέρα, θα μπορέσει να επιστρέψει εκεί που άρχισαν όλα, σ’ εκείνο δηλαδή το διαστημόπλοιο που αιωρείται στον ουρανό του Γιοχάνεσμπουργκ σαν μια διαρκής απειλή…

Σε αυτό το σημείο, αναπόφευκτα, ο Μπλόμκαμπ υιοθετεί και κώδικες-κλισέ του science fiction, αλλά του το συγχωρούμε… Η δράση είναι καταιγιστική, ο αγώνας για επιβίωση συγκινητικός και η ταινία διατηρεί αναλλοίωτη την αιματοβαμμένη b-movie αισθητική της, για να καταλήξει σε ένα φινάλε (δεν θα το αποκαλύψω, αλλά οι… πονηροί ίσως υποψιαστείτε κάτι από τον τίτλο που συνοδεύει το παρόν κείμενο) που σου δένει κόμπο το στομάχι με τον ωμό ρεαλισμό και τον ταυτόχρονο απρόσμενο λυρισμό του…

Κάπως έτσι, αυτή η εξαιρετική περιπέτεια επιστημονικής φαντασίας κέρδισε τέσσερις υποψηφιότητες για Όσκαρ (διασκευασμένο σενάριο, μοντάζ και οπτικά εφέ, ενώ βρίσκεται -ως αουτσάιντερ, βεβαίως- και στη δεκάδα των υποψηφιοτήτων για την καλύτερη ταινία της χρονιάς) και ταυτόχρονα εμπορική και καλλιτεχνική αναγνώριση σε όλο τον κόσμο. Επειδή σε λίγα χρόνια θα θεωρείτε «κλασική», μην την χάσετε!

Frank Serpico