Το μυστικό της αράχνης
Αλληγορία γιά τις σχέσεις των δύο φύλων ή θρίλερ με υπαρξιακές προεκτάσεις;
Η τρίτη ταινία του Denis Villeneuve (μετά τα θαυμάσια INCENDIES και PRISONERS), βασισμένη στο ομότιτλο μυθιστόρημα του Jose Saramago, με τίτλο ENEMY μπορεί να είναι και τα δύο. Η εναρκτήρια σεκάνς, ικανή ν’ αποτελέσει θέμα ψυχαναλυτικού σεμιναρίου, συνδυασμένη με το ανατριχιαστικό φινάλε, με κάνουν να πιστεύω πως τούτη η δημιουργία του ορίζεται από δύο θέματα (ή μήπως είναι ένα και το αυτό;): Aπό τη μία έχουμε το μυστηριώδες, σαγηνευτικό, ακαταμάχητο Θηλυκό, που συνθλίβει τ’ αρσενικά με τα μυτερά ψηλοτάκουνά του (βρίσκεται όμως στην υπηρεσία του εν τέλει και ουσιαστικά ) και απ΄ την άλλη έχουμε τον τρόμο, τις εμμονές, τ’ απωθημένα μας, που κατοικούν στο μυαλό μας, μεγεθύνονται και κάποτε εξωτερικεύονται και τερατώδη ετοιμάζονται να μας κατασπαράξουν…
Η ιστορία είναι ύπουλα τρομακτική: ένας χαμηλών τόνων καθηγητής Ιστορίας, ο Άνταμ Μπελ, βλέπει μετά από προτροπή συναδέλφου του, μιά ταινία με τίτλο (ο οποίος ίσως και να είναι προφητικός) : “Where There Is A Will, There Is A Way”, και σοκαρισμένος αναγνωρίζει το αντίγραφό του (κυριολεκτικά) στο πρόσωπο ενός εκ των ηθοποιών, ο σωσίας του ονομάζεται Άντονι Κλαιρ. Ο Άνταμ ξαμολιέται αναστατωμένος να συναντήσει τον όμοιό του (κατά βάθος, μήπως ελπίζει ότι θα γνωρίσει τον εαυτό του, ιδωμένο απέναντι;). Αυτό που παγιδεύει τον θεατή στην ταινία είναι ακριβώς η ενσάρκωση στο πρόσωπο του σωσία του Άνταμ (εξαιρετικός σε διπλό ρόλο ο Jake Gyllenhaal) της ιδέας ότι όλοι ανεξαιρέτως, έχουμε κάπου στον κόσμο το αντίγραφό μας, τον σωσία μας. Πως θ ‘αντιδρούσατε αν μαθαίνατε κάτι τέτοιο; Θα επιδιώκατε να τον συναντήσετε; Ο Άνταμ μπαίνει στον πειρασμό, αλλά η ταινία πολύ έξυπνα δεν μας διευκρινίζει αν όντως ο Άντονι είναι ο σωσίας του Άνταμ. Μήπως, όπως παρατήρησε φίλος, πρόκειται περί νοητικής προβολής του Άνταμ; Μήπως δηλαδή ο Άντονι δεν είναι υπαρκτός, αλλά μία φαντασίωση του Άνταμ, μιά αφορμή και η τέλεια δικαιολογία για να πράξει αυτός όσα δεν τολμάει διαφορετικά;) Η ταινία βρίθει διφορούμενων φράσεων (η συζήτηση του ‘Ανταμ με τη μητέρα του- καθηλωτικά λιτή η Isabella Rossellini- είναι χαρακτηριστική) όπως χαρακτηριστική και πλήρης συμβολισμών ειναι και η παρουσία της αράχνης στην ταινία. Σημειωτέον πως το καστ, βάσει συμφωνητικού εχεμύθειας που έχει υπογράψει, δεσμεύτηκε να μην κάνει καμία διαφωτιστική δήλωση για το νόημα της ύπαρξης των αραχνών στην ταινία.
Είτε το έντομο καθ’ εαυτό, είτε αναπαραστάσεις του (βλ. το εκπληκτικό πλάνο με την τεράστια αράχνη-γλυπτό που “σκιάζει” την πόλη του Τορόντο), είτε αμυδρές ομοιότητες του σπασμένου παρμπρίζ του αυτοκινήτου και του δικτύου καλωδίων της πόλης με ιστό αράχνης, το σιχαμένο έντομο στοιχειώνει τα πλάνα της ταινίας, και συνδυασμένο με την διδασκαλία του ‘Ανταμ περί ολοκληρωτικών καθεστώτων και των μεθόδων που χρησιμοποιούν για να διατηρηθούν στην εξουσία, αποκτά ένα επικίνδυνο νόημα : ο ιστός της, αόρατος εν πολλοίς, και ορατός μόνο όταν έχεις ήδη πιαστεί σ’αυ τόν, συμβολίζει το πλέγμα καταπίεσης/ελέγχου/εξάρτησης/απωθημένων/ενοχών κ.λ.π. στο οποίο είμαστε όλοι, λίγο ή πολύ παγιδευμένοι. Ειναι πολύ εύκολο να μπερδέψει ο θεατής τον Άνταμ με τον Άντονι- μία πολύ σημαντική λεπτομέρεια τους διακρίνει, μπόνους για τους παρατηρητικούς. Εάν υιοθετήσουμε την άποψη που λέει ότι ο ‘Αντονι δεν υπάρχει, ότι αποτελεί νοητική κατασκευή του Άνταμ, τότε ο χαρακτήρας που υποδύεται ο Gyllenhaal, ο μονόχορδος, ήσυχος και βαρετός ίσω; καθηγητής, που ζει παγιδευμένος σε μία επανάληψη, είναι πιό “σκοτεινός” απ΄όσο φαίνεται και η απερίγραπτη έκφραση του Άνταμ στο τελευταίο πλάνο του ανατριχιαστικού φινάλε, γινεται ίσως κατανοητή,
Η μουσική των Bensi και Jurriaans με τον διαπεραστικό ήχο του βιολιού, δημιουργεί δυσοίωνη ατμόσφαιρα όπως και το αποκρουστικότατο φινάλε. Ο μεγαλύτερος εχθρός μας (όπως και φίλος) είναι ο εαυτός μας. Ρωτήστε και τον ‘Ανταμ που τον γνώρισε…