Make -up στο χρώμα του χιονιού
Δεν περίμενα ποτέ, ότι το αγαπημένο μου κοντσέρτο απ΄τα πρώτα τέσσερα του έργου 8 του Α.Vivaldi “The four seasons” θα μ΄εκνεύριζε τόσο- και όμως το έκανε. Και δεν είναι το μοναδικό τέχνασμα που σου σμπαραλιάζει το νευρικό σύστημα στη σπουδαία ταινία του Ruben Ostlund FORCE MAJEURE/TURIST .
“Βομβαρδισμός” κατά τη διάρκεια της νύχτας, των απέραντων εκτάσεων χιονιού, το ενοχλητικό βλέμμα του ξενοδοχοϋπαλλήλου που καρφώνει το ζευγάρι της ταινίας, και οι εντελώς εκνευριστικές τσιρίδες των δύο βλασταριών της οικογένειας, είναι πηγές μέγιστης ενόχλησης , που “διανθίζουν” την ταινία σπάζοντας μεθοδικά τα νεύρα του θεατή. Η ταινία του Ostlund αποτελεί μία σαδιστική και εξονυχιστική τομή στην ιδανική οικογένεια, μιά οικογένεια σαν αυτές που παρουσιάζονται στα διαφημιστικά φυλλάδια πασίγνωστης φίρμας οικιακών ειδών κι επίπλων… Μία Σουηδική οικογένεια ( εμφανίσιμοι και νέοι γονείς, 2 μικρά καολοζωϊσμένα παιδάκια με πολού ισχυρά πνευμόνια χωρίς αμφιβολία, για να ουρλιάζουν έτσι), με τον σούπερ εξοπλισμό της για σκι, τις πιστωτικές κάρτες της, τα ένοχα μυστικά της και τις ανασφάλειές της, που κρύβει επιμελώς κάτω απ΄την καλή οικονομική της κατάσταση, καταλύει σε πολυτελές χιονοδρομικό κέντρο κάπου στις Aλπεις- επιτέλους διακοπές.
Τι μας λένε χρόνια τώρα διάφορες έρευνες για τα ζευγάρια; ότι τα μεγαλύτερα ποσοστά χωρισμών σημειώνονται κατά τη διάρκεια των διακοπών, όταν το ζευγάρι απαλλαγμένο απ΄τις μύριες υποχρεώσεις του ασχολείται επιτέλους με τα του οίκου και της σχέσης του. Και τότε συμβαίνει το μακελειό- ξαφνικά όλες οι μικρολεπτομέρειες , οι λεπτές ισορροπίες μεταξύ δύο αυτόνομων (όπως είναι πλέον τα περισσότερα ζευγάρια) ξεγυμνώνονται , αναδύονται στην επιφάνεια με όχι πάντα ευχάριστα αποτελέσματα. Η ταινία του Östlund με μία σαδιστική επιμονή (η οποία προσωποποιείται στο ρόλο της Έμπα- έξοχη η Lisa Loven Kongsli) αρχίζει και ξύνει το βερνίκι απ’το “έπιπλο” που λέγεται ευτυχής Σκανδιναβική οικογένεια. Η Έμπα θέλει διακαώς, αυτή και ο σύζυγός της Τομάς (πολύ καλός και πειστικότατος ο Johannes Kuhnke) να μοιράζονται “τις ίδιες απόψεις” με την έννοια ενός κοινού μετώπου αναφορικά με ό,τι τους συμβαίνει (όπως το κωμικοτραγικό συμβάν με τη χιονοστιβάδα) γιά χάρη των βλασταριών τους. Ο φασισμός της ομοιομορφίας στα αισθήματα και τις σκέψεις που μπορεί να υποκρύπτει κάθε αρμονική συμβίωση, αρχίζει και ξεμυτίζει απ’το στόμα της αγχωμένης Έμπα.
Το εξαιρετικό μ’ αυτή την ταινία-νυστέρι του ζευγαριού,είναι πως χρησιμοποιεί ένα ατυχές συμβάν ως σκουλήκι που υπονομεύει σιγά-σιγά το λαχταριστό μήλο της οικογενειακής ευτυχίας. Ο Τομάς αντιδρά με συγκεκριμένο τρόπο στο συμβάν, ο οποίος τρόπος μπορεί άνετα να ερμηνευθεί ποικιλοτρόπως, αναλόγως τον κριτή: αλλιώς κρίνει ο ίδιος τον εαυτό του, αλλιώς τον κρίνει η σοκαρισμένη Έμπα, αλλιώς ο φίλος του Ματς (απολαυστικός ο επιβλητικός κοκκινομάλλης Kristofer Hivju, του GoT). Ο Τομάς, πανικόβλητος απ’την έλευση μιας πελώριας χιονοστιβάδας κατά πάνω τους, δεν μένει δίπλα στην οικογένειά του, δεν είναι η σύζυγος και τα παιδιά η πρώτη σκέψη του, αλλά ο εαυτός του- φεύγει μακριά τους προσπαθώντας να σωθεί, παρατώντας τους σύξυλους. Η Έμπα, σοκαρισμένη βαθιά τόσο απ’το συμβάν αλλά κυρίως απ’την εξοργιστική συμπεριφορά του Τομάς, συνειδητοποιεί ότι ο πολυαγαπημένος της αντρούλης, ενδέχεται να είναι ένα εγωιστικό κάθαρμα που νοιάζεται μόνο για το τομάρι του.
Ε, θα του δείξει λοιπόν. Η ταινία, απ’το τρομακτικό περιστατικό και πέρα, μοιάζει με μιά διαδικασία τιμώρησης του Τομάς και “λαϊκό δικαστήριο” με κατήγορο την Έμπα και κατηγορούμενο τον δύστυχο άντρα της (ο οποίος υποστηρίζει ότι η συμπεριφορά του παρερμηνεύθηκε).
“Πετάχτηκες να φύγεις ε; θα το πληρώσεις!” μοιάζει να λέει με την όλη στάση της απέναντί του η βαθιά ταραγμένη Έμπα. Όπως πολύ σωστά παρατηρεί ο Ματς όμως, σε ανθρώπους που έχουν ανατραφεί με τα ιδανικά του ηρωισμού (της συνειδητής παραβίασης του ενστίκτου αυτοσυντήρησης δηλαδή) συμπεριφορά σαν αυτή του Τομάς είναι εξοβελιστέα : “Κοτάρα! Δειλέ! Αντί να παλουκωθείς κοντά στην οικογένειά σου, το ‘σκασες. Δειλέ!” λέει ολόκληρη η συμπεριφορά της Έμπα απέναντι στον ατακτούλη Τομάς.
Κι έχει σημασία το “ατακτούλης”, ίσως δεν ήταν η φυγή του καθ’ εαυτή που πλήγωσε την Έμπα, όσο ο συνδυασμός της με προγενέστερες πράξεις του. Πράγματα συνηθισμένα στις ερωτικές σχέσεις. Συνήθως δεν μας εξοργίζει ένα μεμονωμένο περιστατικό του/της αγαπημένου/ης μας, όσο ότι αυτό το περιστατικό ξεχειλίζει το ποτήρι.
Στη φοβερή σεκάνς του “δικαστηρίου”, καθώς και σ’αυτήν του ξεσπάσματος του Τομάς όπου στριμωγμένος ομολογεί ότι είχε υπάρξει “κακό παιδί” στο παρελθόν (έχει ενδιαφέρον ότι στο συγκεκριμένο σημείο δεν βλέπουμε την αντίδραση της Έμπα σ’αυτή την ομολογία, ίσως επειδή , μία συζήτηση με κάποια που γνώρισε στο σαλέ [ Karin Myrenberg] την βάζει σε πολλές σκέψεις), φαίνεται η καταλυτική επίδραση της χιονοστιβάδας η οποία τα πάντα, όπως το πυκνό σαν πούδρα χιόνι του σαλέ, αντιθέτως αποκαλύπτει τις εύθραυστες ισορροπίες στη ζωή του ζεύγους. Ο Ostlund όμως δεν αρκείται σ’αυτό- μ΄ένα εξαίρετο φινάλε αντιστροφής κατά έναν τρόπο “κατηγόρου” και “κατηγορουμένου”, μοιάζει να επαναφέρει την ισορροπία και να ξαναρχίζει την ιστορία απ΄την ανάποδη ,όπως πολύ εύστοχα παρατήρησε φίλος. Επιπρόσθετα , όπως πολύ ωραία παρατήρησε μια φίλη, με το φινάλε αποδεικνύεται ότι το ένστικτο της επιβίωσης επιδρά τυφλά στον άνθρωπο κάνοντάς τον να παρεκκλίνει απ’ τις αρχές του…
Μεγάλη κουβέντα ανοίγεται μ’αυτή την παρατήρηση και θεωρώ πως η ταινια κλίνει προς την πλευρά των αρχών/αξιών, και όχι του ενστίκτου. Χαρακτηριστική είναι η αντίδραση του Ματς, στον πανικό που κυριεύει τους επιβάτες του πούλμαν, λέγόντάς τους ότι πρέπει να πρυτανεύσει η λογική, η ευγένεια και η ψυχραιμία, ήτοι ο πολιτισμός.
Η ταινία του Ostlund είναι εξαίρετη (αν και τα τελευταία πλάνα της μου άφησαν την αίσθηση σαν να βιαζόταν να ολοκληρώσει) γιατί θέτει το πολύ σοβαρό ερώτημα : “Μπορεί κάποιος να θεωρηθεί ένοχος/ άξιος τιμωρίας επειδή προσπαθούσε να επιβιώσει; Επειδή πρόταξε τη δική του ζωή έναντι των άλλων; Νομιμοποιείται ηθικά να μετέλθει οποιαδήποτε μέσα για να γλιτώσει τη ζωή του; Μπορεί κατόπιν να κατηγορηθεί γι’ αυτό; “
Ερώτημα το οποίο έχει σημαντικότατες προεκτάσεις ηθικής φύσεως (αλλά και νομικής) σε ακόμη πιο τραγικά πλαίσια (βλέπε λόγου χάριν κρατούμενους σε στρατόπεδο συγκέντρωσης που προσφέρουν τις επαγγελματικές τους δεξιότητες στους δεσμοφύλακές τους με αντάλλαγμα την επιβίωσή τους…).
