ΚΑΝΝΕΣ 2022: EO – Ένας ύμνος στην ελευθερία

Ανταπόκριση από τις Κάννες: M.G.Vagenas

Μέσα στο σκοτάδι της αίθουσας, ένα κόκκινο στροβοσκοπικό φως ανάβει στην οθόνη- με ένα εξαιρετικά γρήγορο μοντάζ, βλέπουμε το πρόσωπο ενός νέου κοριτσιού να φιλάει την μουσούδα ενός γαϊδάρου, ενώ η κάμερα αλλάζει συνεχώς γωνία, δημιουργώντας ένα κολλάζ εναλλασσόμενων εικόνων: βρισκόμαστε στην πίστα ενός τσίρκου. Το EO του Jerzy Skolimowski, που είχε χτες την πρεμιέρα του στο κύριο διαγωνιστικό τμήμα των Καννών, αρχίζει έτσι.

Στα ογδόντατέσσερα του, ο σκηνοθέτης, που τα τελευταία χρόνια είχε αφοσιωθεί αποκλειστικά στη ζωγραφική, επιστρέφει με ένα φαντασμαγορικό και μη-ανθρωποκεντρικό έργο ελεύθερα εμπνευσμένο από το αριστούργημα του Robert Bresson, το Au hasard Balthazar (1966), που θέλει να τιμήσει, αποδεικνύοντας, για άλλη μια φορά, την ανεξάντλητη δημιουργική του έμπνευση.

Ο ήρωας αυτού του αναπάντεχου έπους είναι ο ΕΟ, ένας φιλήσυχος γάιδαρος με υπάκουο και τρυφερό βλέμμα. Το ζώο διασχίζει, παρά την θέληση του, βουνά και πόλεις, δάση και ρυάκια, δρόμους και απομακρυσμένες χωριά, σε ένα περιπετειώδες ταξίδι από την Πολωνία μέχρι την Ιταλία, συναντώντας στην πορεία διαφορετικούς ανθρώπους και απρόσμενες καταστάσεις που θα κληθεί να αντιμετωπίσει. Ταυτόχρονα ρεαλιστικό και φανταστικό αυτό το ταξίδι, κινηματογραφημένο με εκρηκτική δεξιοτεχνία από τον Skolimowski, υιοθετεί την οπτική γωνία του ζώου.

Το 2011, ο Jerzy Skolimowski είχε παρουσιάσει στο Φεστιβάλ της Βενετίας το Essential Killing, αποτέλεσμα ενός αδιανόητά σκληρού και δύσκολου γυρίσματος, στο οποίο ο πρωταγωνιστής της ιστορίας, που ενσάρκωνε ο Vincent Gallo, έπρεπε να διαβεί, τραυματισμένος και κυνηγημένος, μια σειρά από χιονισμένες βουνοκορφές, χωρίς κανένα εφόδιο και χωρίς ποτέ να πει μια λέξη, σε μια σχεδόν ζωώδη κατάσταση. Η ΕΟ αντιστρέφει αυτή την προοπτική, εξανθρωπίζοντας κατά κάποιο τρόπο το ζώο που γίνεται σύμβολο πραότητας, αγνότητας και απόλυτης αθωότητας. Αν στο Essential Killing κυριαρχεί μια ζωώδη μορφή ανθρώπου, το EO προβάλλει αντίθετα την «ανθρωπιά» του ζώου, όμως και οι δυο αυτές ταινίες περιγράφουν κατά βάθος μια παρόμοια οδύσσεια και μια αδυσώπητη μάχη για την επιβίωση.

Με αξιοθαύμαστη εφευρετικότητα ο Skolimowski διαμορφώνει την πορεία του ζώου μέσα από μια σειρά κοινότυπων και αληθοφανών συμβάντων που όμως, με την μαγεία του κινηματογραφικού φακού, μετατρέπονται σε κάτι ξεχωριστό.

Παραδόξως, είναι ακριβώς οι διαδηλωτές που αγωνίζονται για τα δικαιώματα των ζώων που διώχνουν τον ΕΟ από το “σπίτι” του, το τσίρκο, αφαιρώντας του για πάντα την τρυφερότητα και τη φροντίδα της όμορφης κοπέλας με την οποία συνήθιζε να κάνει ένα νούμερο στην πίστα, και καταδικάζοντας τον έτσι να βιώσει έναν πραγματικό Γολγοθά.

Όλα τα ζώα του τσίρκου φορτώνονται σε ένα μεγάλο φορτηγό και φεύγουν για έναν άγνωστο προορισμό. Λίγο αργότερα ξανασυναντάμε τον Ε.Ο στολισμένο γιορτινά για τα εγκαίνια ενός μεγάλου στάβλου. Ενώ στην τελετή οι τοπικοί παράγοντες κορδώνονται περήφανοι για το τίποτα, η κάμερα καταγράφει από την άλλη την άγρια ομορφιά ενός κοπαδιού καθαρόαιμων αλόγων που καλπάζουν στον ήλιο. Οι κινήσεις τους κινηματογραφούνται σε slow motion καθώς μοιάζουν να εκτελούν μια ιδιότυπη χορογραφία.

Ο EO, αναπόφευκτα, πέφτει πάνω σε διάφορους ανθρώπους, όμως τα βήματά του συχνά τον οδηγούν στη φύση, που κατοικείται από αλεπούδες, κουκουβάγιες, σκύλους και μυριάδες έντομα, που ο φακός μεγεθύνει υπέρογκα. Η κάμερα στην συνέχεια ξεκινάει μια τρελή, ξέφρενη πορεία μέσα στα δέντρα ενός δάσους που ξαφνικά γίνονται κατακόκκινα μέσα στη νύχτα και μας παρασύρει σε ένα ψυχεδελικό τρυπάκι μέχρι την αυγή.

Χρησιμοποιώντας διαφορετικά σημεία εστίασης, ο Skolimowski φιλμάρει το γρασίδι και όλα όσα περιβάλλουν τον EO με μια ελαφριά οπτική παραμόρφωση που μας δίνει την αίσθηση ότι βλέπουμε και μέσα από βλέμμα του ζώου. Σε μια ταινία όπου οι λέξεις είναι σπάνιες, ο ήχος και η μουσική αποκτούν μεγάλη σημασία συνοδεύοντάς κάθε στιγμή τον τετράποδο πρωταγωνιστή, τονίζοντας και εκφράζοντας την ψυχική του κατάσταση. Ο ήχος της αναπνοής του εναλλάσσεται με ένα σάουντρακ φτιαγμένο από επιβλητικές μελωδίες.

Οι περιπέτειες του ΕΟ διαδέχονται η μία την άλλη σαν τις χάντρες ενός κομπολογιού και μοιάζουν περισσότερο με μια σειρά από καταστάσεις πάρα από γεγονότα. Έτσι, ο EO πηγαίνει από τη φάρμα αλόγων σε ένα κέντρο για παιδιά ΑμεΑ, από το οποίο φεύγει, για να διασχίσει ένα δάσος και να φτάσει σε ένα γήπεδο όπου δύο ερασιτεχνικές ομάδες αντιμετωπίζουν η μία την άλλη. Μασκότ, πάρα την θέληση του, της νικήτριας ομάδας ο EO πληρώνει ακριβά αυτό τίμημα όταν στη μέση των πανηγυρισμών οι αντίπαλοι χούλιγκαν εξαπολύουν μια επίθεση με ρόπαλα, χτυπώντας και τον έρημο EO, σχεδόν μέχρι θανάτου. Το ζώο τελικά περιθάλπεται σε ένα κτηνιατρικό κέντρο, όμως αργότερα δραπετεύει και πάλι κλωτσώντας στο κεφάλι έναν επιστάτη που διαλέγει ποια σκυλιά θα πάνε για ευθανασία. Στην περιπλάνησή του, ο EO καταλήγει σε μια παράνομη μεταφορά αλόγων που προορίζεται μια τη βιομηχανία αλλαντικών στην Ιταλία.

Σε αυτή την αισθητικά εντυπωσιακή και περίτεχνη ταινία που συχνά αγγίζει τα όρια του πειραματικού, το κέντρο της αφήγησης είναι, από την πρώτη μέχρι τη τελευταία εικόνα, ο γάιδαρος ΕΟ που αντιστέκεται σθεναρά σε όλα όσα του συμβαίνουν τραβώντας πάντα τον δρόμο του. Έτσι γίνεται σύμβολο μιας, τελικά, πολύ ανθρώπινης αναζήτησης της ελευθερίας, όπως και οι περισσότεροι χαρακτήρες των ταινιών του Skolimοwski.
Το ΕΟ αποτελεί, προς το παρόν, το τελευταίο κεφάλαιο ενός έργου που στιλιστικά μεταμορφώθηκε πολλές φορές με την πάροδο του χρόνου μένοντας όμως πάντα πιστό στις αρχές που το εμπνέουν και το διέπουν από την αρχή.