Πληγές στον πάγο

Η εναρκτήρια σκηνή στην ταινία του Kenneth Lonergan  MANCHESTER BY THE SEA (σε σενάριο του ίδιου, βραβευμένο ήδη με όσκαρ φέτος) δίνει τον τόνο και τη βασική νότα πάνω στην οποία θα παιχτεί αυτό το έξοχο δράμα για τις οικογενειακές σχέσεις, την πορεία προς την ενηλικίωση, αλλά πρωτίστως για την ενοχή και τον βαθύ, αγιάτρευτο πόνο. Είναι πολύ μεγάλη υπόθεση να προκαλείς συγκίνηση στον θεατή, χωρίς να του δημιουργείς την εντύπωση πως το κάνεις εκβιαστικά, με το στανιό. Κι αυτή η ταινία, πιστεύω πως  κατορθώνει να συγκινήσει αβίαστα επειδή αφενός έχει ένα εξαιρετικό σενάριο, αφετέρου μία καταπληκτική τριάδα ηθοποιών σε ρόλους- κλειδιά, με κορυφαίο τον Casey Affleck (ήδη βραβευθέντα φέτος με όσκαρ α’ ανδρ.ρόλου για την ερμηνεία του και με άλλα 30 βραβεία επίσης, για την ίδια ερμηνεία) στο ρόλο του α-κοινωνικού, μονήρη, βίαιου και εν τέλει  βαθιά και αθεράπευτα συντετριμμένου ανθρώπου, λόγω μίας απίστευτης οικογενειακής τραγωδίας.

Μιά φίλη χαρακτήρισε πολύ εύστοχα την ταινία  ως «καρδιογράφημα νεκρού» και όντως, ο δύσκολος στις συναναστροφές Λη, συντηρητής κτιρίων στο Κουίνς, δεν είναι λιγότερο «νεκρός» απ΄τον, βιολογικά,σωματικά, νεκρό αγαπημένο του αδελφό Τζο, ο οποίος− όπως όλοι οι νεκροί− δρα ως καταλύτης στις ζωές αυτών που μένουν πίσω να τον θρηνήσουν. Ο Τζο, ένας θαυμάσιος άνθρωπος κατά γενική ομολογία των ανθρώπων της πόλης του, του παραθαλάσσιου Μάντσεστερ στη Μασαχουσέτη, όρισε διαχειριστή της περιουσίας του ανήλικου γιού του Πάτρικ και κηδεμόνα του, τον Λη. Επ΄ευκαιρία λοιπόν κι εξαιτίας  αυτού του ρόλου που του ανατέθηκε, ο Λη αναγκάζεται να επιστρέψει στη γενέτειρά του και να έρθει αντιμέτωπος με την ασύλληπτη τραγωδία που κατέστρεψε τη ζωή του, και τον γάμο του. Δεν είναι μόνο οι έξοχες ερμηνείες των C. Affleck- M.Williams που κάνουν αξιοθέατη αυτή την ταινία ,είναι και το τόσο καλογραμμένο σενάριο με την ευφυέστατη τεχνική των σοφά εμβόλιμων αναδρομών, μέσω των οποίων γινόμαστε κοινωνοί της αιτίας γι αυτή την αφύσικη συναισθηματική απονέκρωση που χαρακτηρίζει τον σχεδόν κατατονικό Λη. Κανείς δεν γεννιέται «κούτσουρο», απαθής συναισθηματικά, στεγνός σαν σταφίδα που ξεχάστηκε στο λιοπύρι. Η αποστασιοποίηση του Λη έχει αιτία, την απίστευτη τραγωδία που έκανε κάρβουνο τη ψυχή του με αποτέλεσμα− όπως λέει στην μία εκ των 3 ωραιότερων και σημαντικότερων σκηνών της ταινίας – να «μην υπάρχει τίποτα εκεί» , και υπονοεί την καρδιά του.

Ο Casey Affleck πλάθει έναν άνθρωπο αφοπλιστικά οικείο στα λάθη, την αφηρημάδα (που του στοίχισε την οικογενειακή ευτυχία του),στην αγάπη για το ποτό. Πέρα απ΄τις σποραδικές εκρήξεις βίας που δρούν σαν ασφαλιστική δικλείδα της τρομακτικής πίεσης που βιώνει αυτός ο άντρας, ο Λη είναι μία λανθάνουσα ύπαρξη^.  κάνει  τη δουλειά του, πληρώνεται και ζεί με την ανομολόγητη τραγωδία του να του ρημάζει την ψυχή, σ’ ένα δωμάτιο υπόγειο, το οποίο ο αδελφός του Τζο επέμενε να επιπλώσουν για να γίνει πιό υποφερτό. Το εξαιρετικά συγκινητικό σ’ αυτή την ταινία, είναι πως παρουσιάζει με υποδειγματικό τρόπο το πώς ανθίζει  η αγάπη ανάμεσα στους ανθρώπους, και δη στα μέλη μιάς οικογένειας.

Τους συγγενείς δεν τους επιλέγουμε, ως γνωστόν^.  όπως δεν επιλέγουμε και το μυστικό, ανεξήγητο συναισθηματικό δέσιμο που μπορεί ν’ αναπτυχθεί ανάμεσα σε κάποια μέλη της ίδιας  οικογένειας και όχι σε άλλα.

Δεν είναι τυχαία η εναρκτήρια σκηνή της ταινίας, ούτε επουσιώδης η ερώτηση που ο Λη κάνει στον ανηψιό του Πάτρικ-γιό του αγαπημένου  του αδελφού. Ο Πάτρικ, 16 ετών, δημοφιλής στους συμμαθητές του, με 2 φιλενάδες, και πολλές  εξωσχολικές δραστηριότητες, μοιάζει αξιοθαύμαστα ψύχραιμος αν σκεφτεί κανείς τί του έλαχε : να χάσει τον πατέρα του ενώ ακόμα τον είχε ανάγκη. Ο Lucas Hedges είναι πειστικότατος στο ρόλο του κατ’ επίφασιν ανέμελου και cool έφηβου ανηψιού του Λη, έχει αυτόν ,τον εύκολα παρεξηγήσιμο απ΄τους τρίτους,  τρόπο να διαχειρίζεται την απώλεια, χωρίς να βγαίνει όμως αλώβητος (χαρακτηριστικότατη είναι η σκηνή που παθαίνει κρίση πανικού).

Είναι αξιέπαινος όμως ο τρόπος που τον αντιμετωπίζουν και ο θείος του Λη, και ο στενός φίλος της οικογένειας και συνεργάτης των δυό αδελφών, Τζώρτζ ( ο C.J.Wilson, συμπαθέστατος) : με στοργή και υποστηρικτικότητα, τον σπρώχνουν απαλά προς την ενηλικίωση, τον αντιμετωπίζουν ήδη ως ικανό να παίρνει  κάποιες  αποφάσεις, κι αυτό είναι σπουδαίο. Το πιό σημαντικό όμως μ’ αυτή την ταινία είναι η εστίαση στον Λη. Με τον βουβό οδυρμό του να διαποτίζει όλη του την ύπαρξη, μοιάζει μ’ ένα σιγανό ποταμό θλίψης που κάποτε-κάποτε σπάει το φράγμα της αυτοσυγκράτησης που με κόπο έφτιαξε όλα αυτά τα χρόνια που μεσολάβησαν. Γελοίες αιτίες πυροδοτούν την οργή του και του προσφέρουν τη δικαιολογία για ν’ αρχίσει τα γρονθοκοπήματα δεξιά κι αριστερά, ενώ στην ουσία τον εαυτό του χτυπάει, είναι ο εαυτός του, ο αμελής εαυτός του που θέλει να σαπίσει στο ξύλο ο Λη, είναι οι κολοσσιαίες ενοχές που νιώθει και δεν μπορεί ν’ απαλλαγεί απ’ αυτές.

Το θαυμάσιο σενάριο του Lonergan απέχει συστηματικά απ ΄το να κατηγορήσει ευθέως τον Λη, κι αυτό είναι πάρα πολύ ενδιαφέρον: σ’ όλη την ταινία, φήμες κακές αιωρούνται πάνω απ΄τον Λη, προηγούνται της εμφάνισής του, φήμες που απλώς υπονοούνται  τον έχουν κάνει «φίρμα» στην πόλη του Μάντσεστερ, αλλά ποτέ κανείς, ακόμα και στην καταπληκτική σεκάνς στο αστυνομ.τμήμα, δεν του καταλογίζει αμέλεια^.  μοιάζει σα ν’ αρκεί η κόλαση που βιώνει μόνος του, παρέα με τη συνείδησή του και καθιστά τις έξωθεν κρίσεις περιττές.

Το μείζον, είναι οι ενοχές και ο απερίγραπτος πόνος που έχουν κατασπαράξει το μέσα του, κι έχουν διαμορφώσει αυτόν τον συναισθηματικά απόντα άνθρωπο.

Στις δύο άλλες συγκλονιστικές σκηνές της ταινίας, αφενός πληροφορούμαστε τα πραγματικά περιστατικά της απερίγραπτης τραγωδίας (η σχετική σκηνή  είναι φοβερή με μουσική υπόκρουση το θαυμάσιο Adagio per archi e organo in sol minore των T.ALBINONI- R.GIAZOTTO) που ρήμαξε τον Λη, αφετέρου στην υπέροχη, ολιγόλεπτη, σκηνή μεταξύ Ράντι-Λη, επιβεβαιώνεται αυτό που ξέραμε  πάντα : η απάθεια, ψυχρότητα κλπ. είναι μόνο ένα προσωπείο, μία μάσκα που η πονεμένη ψυχή φοράει για να μη δούν οι άλλοι το τραύμα της^.   μέσα στα 3-4 λεπτά που διαρκεί αυτή η σκηνή, η M.Williams δίνει μία σπαρακτικότατη ερμηνεία, άξια βράβευσης και «παρασύρει» τον Λη να πετάξει προς στιγμήν, τη μάσκα της απάθειας που φοράει^.  είναι απερίγραπτα τα βλέμματά τους και τόσο πλήρη νοήματος. «Δεν υπάρχει τίποτα εκεί» λέει με σπαραγμό στην διαλυμμένη Ράντι και αργότερα στον ανηψιό του εξομολογείται : «Δε μπορώ να το νικήσω αυτό. Συγγνώμη», συνοψίζοντας σε δύο ατάκες τον Γολγοθά και την αδυναμία υπέρβασής του.

Η ταινία του Lonergan μας αφορά γιατί η ιστορία που αφηγείται μπορεί (αν και το απευχόμαστε) να συμβεί στον καθένα, κι αυτό ακριβώς είναι που την κάνει τρομακτική… Μέσα στον απερίγραπτο πόνο του όμως, είναι τυχερος ο Λη^. έχει ανθρώπους δίπλα του να του σταθούν, να τον βοηθήσουν να ρυθμίσει τα πράγματα. ‘Εχει τον ανηψιό του, που τον βλέπει να παίρνει τα ηνία της δουλειάς του πατέρα του και ν’ ακολουθεί  τις συμβουλές  για το ψάρεμα που αυτός ο Λη του είχε δώσει εκείνη τη μέρα, την ηλιόλουστη μέρα που είχαν βγεί οι τρείς τους με τη βάρκα στ’ ανοιχτά. Νάτοι τώρα οι δυό τους, θείος κι ανηψιός, κάθονται δίπλα-δίπλα και ψαρεύουν. Κι αυτό μόνο, έχει τελικά σημασία.