Μάρκος Γκαστίν: Ασχολούμαι με θέματα που με βασανίζουν
Στη μονάδα Φυσικής Αποκατάστασης του ΚΑΤ μπαίνει ο σκηνοθέτης Μάρκος Γκαστίν για να δείξει τη μικρή κοινωνία που δημιουργείται εκεί, τις ελπίδες και τις ανησυχίες των ασθενών που παλεύουν για την αποκατάστασή τους. Το Μέχρι τη Θάλασσα είναι μια συγκινητική, αλλά και αισιόδοξη, καταγραφή αυτής της «κοινωνίας» μέσα από συγκεκριμένες περιπτώσεις νεαρών ατόμων.
Ο σκηνοθέτης μίλησε στους Cinepivates για την έμπνευση πίσω από την ταινία, για τη θάλασσα του τίτλου και για το επόμενό του πρότζεκτ.
Πώς αποφασίσατε να ασχοληθείτε με την κλινική Φυσικής Αποκατάστασης του ΚΑΤ; Στο σημείωμα σκηνοθέτη αναφέρετε ότι είχατε βρεθεί και εσείς για δύο μήνες στο ΚΑΤ. Πώς αυτή η εμπειρία σάςέκανε να ασχοληθείτε με το θέμα αυτό;
Όντως πριν από 30 χρόνια βρέθηκα στο ΚΑΤ για σχεδόν δύο μήνες, μετά από ένα σοβαρό πρόβλημα στη μέση που παρέλυσε το αριστερό πόδι. Έμεινα σε όλο αυτό το διάστημα κατάκοιτος σε ένα θάλαμο, παρέα με άλλους 8 νεαρούς τραυματισμένους από ατυχήματα με δίκυκλα, τους συγγενείς τους, το νοσηλευτικό προσωπικό και τους μικροπωλητές που επισκεπτόταν τακτικά το θάλαμο κλπ. Είχε δημιουργήσει μια μικρή κοινωνία, αντιγραφή σε μικρογραφία της μεγάλης. Η εμπειρία αυτή ήταν πολύ σημαντική για μένα. Για χρόνια σκεφτόμουνα να το κάνω ταινία -στην αρχή φίξιον και μετά ντοκιμαντέρ- ένα είδος κοινωνικού πορτραίτου που θα διαδραματιζόταν στο κλειστό χώρο ενός θαλάμου. Μια ταινία όπου η κοινωνική διάσταση θα κυριαρχούσε, και η ιατρική διάσταση θα ήταν σε δεύτερο επίπεδο. Όμως, όταν αποφάσισα επιτέλους να κάνω την ταινία, και αφού βρήκα τα κονδύλια να την πραγματοποιήσω, ανακάλυψα ότι οι συνθήκες είχαν αλλάξει και δεν θα μου επέτρεπαν να κάνω την ταινία όπως την είχα φανταστεί. Η ιατρική είχε προχωρήσει ραγδαία, με αποτέλεσμα να μην νοσηλεύονταν πια για μεγάλο διάστημα οι ασθενείς με «απλά» κατάγματα. Τους εγχειρίζουν πια αμέσως και τους διώχνουν μετά από λίγες μέρες από το νοσοκομείο. Δεν προλαβαίνουν πια να δημιουργήσουν μια μικρή κοινωνία. Έτσι αποφάσισα να ψάξω για άλλες κλινικές όπου οι ασθενείς μένουν περισσότερο χρόνο και κατέληξα στην κλινική ΦΙΑΠ (Φυσικής Ιατρικής και Αποκατάστασης) του ΚΑΤ, όπου ο διευθυντής με δέχτηκε πολύ θερμά. Οι παθήσεις όμως των ασθενών του ήταν πολύ πιο σοβαρές από αυτές που είχα σκεφτεί στο αρχικό μου σχέδιο. Δεν θα μπορούσε η αποκατάσταση να μείνει σε δεύτερο επίπεδο. Έτσι το ιατρικό, ή μάλλον το υπαρξιακό, επίπεδο θα κυριαρχούσε το κοινωνικό. Η ταινία θα γινόταν πρώτα ένα πορτραίτο της ανθρωπινής ψυχής και δεύτερον ένα πορτραίτο της ελληνικής κοινωνίας. Δεν δίσταζα και πολύ, δέχτηκα την πρόσκληση.
Πώς επιλέξατε τους κεντρικούς «χαρακτήρες» του ντοκιμαντέρ σας; Ειδικά ο νεαρός που νοσηλεύεται μετά από ατύχημα στη θάλασσα είναι μια εξαιρετική περίπτωση.
Ο διευθυντής της κλινικής μου γνώρισε τους ασθενείς του και με άφησε ελεύθερο να διαλέξω αυτούς που με ενδιέφεραν. Έτσι κατέληξα σε 6-7 από αυτούς που είχαν μπει πρόσφατα στην κλινική, άρα που θα έμειναν να για αρκετό χρόνο σε αυτήν. Μετά από μια ενθαρρυντική κουβέντα του γιατρού, δέχτηκαν να συμμετέχουν στην ταινία. Στην διάρκεια του γυρίσματος κατάλαβα ότι το κεντρικό θέμα της ταινίας -και κινητήρας της δραματουργίας της- θα ήταν η σύγκρουση ανάμεσα στην ελπίδα και την αποδοχή: ελπίδα των ασθενών να γυρίσουν στην παρελθοντική κατάσταση τους ή αποδοχή της παρούσας κατάστασής τους. Έτσι ανάμεσα στους 7 αρχικούς ασθενείς, διάλεξα τους 4 που, κατά τη γνώμη μου, ενσάρκωναν καλύτερα τη σύγκρουση αυτή. Και βέβαια, ανάμεσα τους, ξεχώρισε ο νεαρός που είναι, όπως λέτε, μια εξαιρετική περίπτωση αποδοχής.
Στο ντοκιμαντέρ δεν επικεντρώνεστε στα μελοδραματικά στοιχεία και ο αισιόδοξος τόνος δίνεται και από τον τίτλο: «Μέχρι τη θάλασσα», ένας τίτλος που περιέχει την έννοια της διαφυγής και της ελευθερίας. Ποια ήταν η σκέψη σας πάνω σε αυτό;
Οφείλω τον τίτλο της ταινίας στην αδελφή μου που χάθηκε πρόωρα. Όταν έμαθε ότι ήταν πια καταδικασμένη, αποφάσισε να φύγει από το νοσοκομείο όπου νοσηλευόταν για να δει μια τελευταία φορά τη θάλασσα και να καταφέρει να μπει να κάνει μπάνιο μέσα της. Παρά τις τεράστιες δυσκολίες, της ήταν παρά πολύ δύσκολο να περπατήσει, το κατάφερε. Σηκώθηκε από το αμαξίδιο και έκανε 20 βήματα μεσ’ στην άμμο για να φτάσει «μέχρι τη θάλασσα». Έτσι και δέχτηκε την κατάστασή της, και πραγματοποίησε την τελευταία της επιθυμία: να κάνει ξανά μπάνιο στη θάλασσα. Παρά την τραγική της διάσταση, η πράξη της ήταν το πιο αισιόδοξο μήνυμα που έλαβα ποτέ. Μια υπέρβασης της αντίθεσης ανάμεσα ελπίδας και αποδοχής. Είναι το μήνυμα που, σε ευτυχώς πολύ λιγότερο τραγικές συνθήκες, εισέπραξα από τους ασθενείς που παλεύουν για την αποκατάσταση τους. Ένα μήνυμα που εκφράζει με τρόπο πολύ παραστατικό ο διευθυντής της κλινικής στην ταινία: «πιάσε τη ζωή από τα μαλλιά, ακόμα και σε αμαξίδιο !»
Έχετε ασχοληθεί στη διάρκεια της πορείας σας με πολλά και διαφορετικά θέματα. Τι είναι αυτό που κάθε φορά σας ελκύει και σας κάνει να δημιουργήσετε ένα μεγάλου μήκους ντοκιμαντέρ;
Ασχολούμαι με θέματα που έχω ζήσει με κάποιο τρόπο και που με βασανίζουν. Έζησα τα ελληνικά δικαστήρια, και 20 χρόνια μετά έκανα το «ΘΕΜΙΣ». Έζησα το ελληνικό δημόσιο νοσοκομείο, και 30 χρόνια μετά έκανα το «ΜΕΧΡΙ ΤΗ ΘΑΛΑΣΣΑ». Ζω μια ζωή ανάμεσα σε 2 πατρίδες και έκανα τη «ΜΑΣΣΑΛΙΑ, ΜΑΚΡΙΝΗ ΚΟΡΗ». Δυστυχώς αυτά τα βιώματα που με βασανίζουν δεν καταφέρνω να τα χωρέσω σε μικρού μήκους ταινία…
Οι κεντρικοί χαρακτήρες αντιμετωπίζονται με τρόπο ανθρώπινο. Δεν τους «ηρωοποιείετε», αλλά δεν τους δείχνετε και ως «θύματα». Πώς καταφέρατε να κρατήσετε αυτή την ισορροπία;
Δεν τους αντιμετωπίζω ως «θύματα» γιατί δεν τους «λυπάμαι», θα μπορούσαν να είμαι εγώ. Κυριολεκτικά παρά λίγο να ήμουν ένας από αυτούς.
Έχετε βρει το επόμενό σας πρότζεκτ;
Ναι, ένα πρότζεκτ που έχει ένα θέμα που με βασανίζει εδώ και 50 χρονιά: ο πόλεμος της Αλγερίας. Πήγα μικρός σε αυτή τη χώρα, πρώην αποικία της χώρας όπου γεννήθηκα, τη Γαλλία. Εκεί γνώρισα ένα συνομήλικό μου, ο οποίος μου εξομολόγησε ότι οι δικοί τους είχαν σφαχτεί μπροστά στα μάτια τους από Γάλλους στρατιώτες στη δεκαετία του 1960. Αν ήμουν μεγαλύτερος τότε, θα μπορούσα να είμαι εγώ ένας από αυτόυς…
To ντοκιμαντέρ «Μέχρι τη θάλασσα» προβάλλεται στο 21ο Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης το Σάββατο 9 Μαρτίου στις 19:45 και την Κυριακή 10 Μαρτίου στις 14:45 στην αίθουσα Τζον Κασσαβέτης. Η φωτογραφία του Μάρκου Γκαστίν είναι του Άρη Ράμμου.
