Μάρτιν Σκορσέζε: το έργο ενός… οργισμένου ειδώλου

Στο Hugo ο Μάρτιν Σκορσέζε αποτίει φόρο τιμής στον Ζορζ Μελιέ. Φέτος ήρθε η ώρα σε κάποιον άλλο να αποτίσει φόρο τιμής στον Μάρτι. Ποιος είναι αυτός; Το Μουσείο Κινηματογράφου και Τηλεόρασης στο Βερολίνο διοργανώνει την πρώτη έκθεση, αφιερωμένη στον σπουδαίο αμερικανό σκηνοθέτη.

Ο ίδιος δεν πήγε στα εγκαίνια της έκθεσής του. Ήταν στη Νέα Υόρκη και ασχολιόταν με το μοντάζ της νέας του ταινίας, The Wolf of Wall Street.

Το πνεύμα του, όμως, ήταν στη γερμανική πρωτεύουσα, όπου περίπου 600 εκθέματα, ανάμεσά τους φωτογραφίες, storyboard, γράμματα και έπιπλα εκτίθενται μέχρι τις 12 Μαΐου (μετά η έκθεση θα ταξιδέψει σε Τορίνο και Γενεύη πριν ξεκινήσει περιοδεία στις ΗΠΑ). Η έκθεση αποτελείται από αντικείμενα που ο ίδιος έχει δανείσει από το προσωπικό του αρχείο.

«Είναι ο Μάρτι για μουσείο;» θα αναρωτηθεί κανείς. Εκτός από την επιρροή του στην ποπ κουλτούρα, ο Μάρτιν Σκορσέζε αποτελεί έναν θησαυρό γνώσεων της ιστορίας του κινηματογράφου, ενώ απίστευτες είναι και οι μουσικές του γνώσεις, τις οποίες έχει κατά καιρούς χρησιμοποιήσει στα μουσικά ντοκιμαντέρ που έχει γυρίσει.

Γιατί όμως ο Σκορσέζε επέλεξε το Βερολίνο ως τόπο διοργάνωσης της πρώτης έκθεσης που αφορά τον ίδιο; Και εδώ μπορούμε να κατηγορήσουμε τις σινεφιλικές του γνώσεις. Το Kinematech είχε αναλάβει για πολλά χρόνια την αποκατάσταση πολλών παλιών ταινιών. Επομένως, λογικό είναι ο σινεφίλ σκηνοθέτης να θέλει να αποτίσει φόρο τιμής στο σημαντικό κινηματογραφικό μουσείο.

Ρούχα, αξεσουάρ, αντικείμενα από τις ταινίες του, επιστολές στην Kodak με τις οποίες ζητούσε βελτίωση στα χρώματα στα φιλμ, επιστολές προς τους Σπίλμπεργκ, Κιούμπρικ, Χέρτσογκ, Κουροσάβα, Μάλικ, καθώς και τη Λένι Ρίφενσταλ (συμβούλευε τους πάντες να δίνουν σημασία στη συντήρηση), αλλά και σκηνές από ταινίες, αμοντάριστα πλάνα, μουσικές δίνουν μια γεύση από το κινηματογραφικό σύμπαν του Σκορσέζε.

Οι Cinεπιβάτες, θέλοντας να αποτίσουν τον δικό τους φόρο τιμής στον σπουδαίο σκηνοθέτη, αποφάσισαν να κάνουν μια μικρή αναφορά στο έργο του, επιλέγοντας ταινίες της φιλμογραφίας του που αγάπησαν.

Ο ταξιτζής (1976)

Ο ταξιτζής είναι μία συγκλονιστική τανία και σφραγίζεται η ταυτοτητάς της σχεδόν από κάθε συντελεστή της. Μαρτιν στα καλύτερα του, τα πλάνα του μας επιβάλλουν τον ρυθμό τους αβίαστα και αποκαλύπτουν τον πρωταγωνιστή κάτα βούληση. Φοβερή η σκηνή μετά το μακελειό που αποχωρούμε και απογειωνομαστέ κοιτώντας την γειτονιά και τους τρεις μπάτσους από πάνω. Το μοντάζ των Tom Rolf και Melvin Shapiro δεν σε αφήνει να ανασάνεις λεπτό αλλάζοντας ταχύτητες με βάση την πλοκή, περνώντας από την μία εικόνα στην αλλή άλλοτε βιαστικά και άλλοτε στατικά,τελετουργικά. Η μουσική του Bernard Herrmann (Πολίτης Kane, Βόρεια Βορειοδυτικά κ.α.), που αποτέλεσε και το κύκνειο άσμα του είναι απλά ανατριχιαστική. Η άρπα ποτέ δεν ήταν περισσότερο απόκοσμη. Οι ερμηνείες σκίζουν,ο Ντε Νίρο με κάθε βλέμμα, κάθε συνομιλία, μεταμορφώνεται από απομόνωση σε παλαβή οργή τόσο φύσικα, σχεδόν τετελεσμένα. Αλήθεια ξέρουμε αν έχει τρελλόχαρτο; Η Τζόντι, παρ’ότι τρίτη επιλαχούσα για τον ρόλο, δημιουργεί μία άρρωστα αθώα αύρα γύρω της που εγκλωβίζει τον φίλο μας. Η Σύμπιλ στον μοναδικό άξιο λόγου ρόλο της καριέρας της και ο Χάρβι παρ’όλη την χίππικη μαλλούρα και τις καμπάνες είναι ένας συγκονιστικός νταβατζής που δεν κωλώνει πουθενά. Εξοργιστικό τρίβια: Ο Ταξιτζής έχασε το όσκαρ καλύτερης ταινίας το 1976, από το Ρόκυ, από τον Συλβέστρο, το φαντάζεσαι; Όχι πες μου το φαντάζεσαι.

Frankenweenie

Οργισμένο Είδωλο (Raging Bull), 1980

Όταν ο Σκορσέζε συναντά τον Ντε Νίρο, γίνεται… καλό σινεμά. Στην περίπτωση του «Raging Bull», μάλιστα, έχουμε να κάνουμε με ένα από τα αποκαλούμενα «αριστουργήματα» στην ιστορία του παγκόσμιου κινηματογράφου.

Με τη βοήθεια της εκπληκτικής ασπρόμαυρης φωτογραφίας του Μάικλ Τσάπμαν και του βραβευμένου με Όσκαρ μοντάζ της Θέλμα Σούνμεϊκερ, ο Σκορσέζε αφηγείται -με βάση την  αυτοβιογραφία του ίδιου του μποξέρ- τη ζωή του πρωταθλητή μεσαίων βαρών, Τζέικ ΛαΜότα, από το 1941 μέχρι τα μέσα του 1960, παρακολουθώντας τον στην προσπάθειά του να κερδίσει τον τίτλο. Πράγμα που τελικά καταφέρνει, αλλά το τίμημα που καλείται να πληρώσει, είναι βαρύ…

Ξεπουλημένος στη Μαφία, ο ήρωας του συγκλονιστικού Ντε Νίρο αφήνει την οργή και την ένταση που τον οδηγεί μέσα στο ρινγκ, να καταστρέψει τη ζωή του έξω από αυτό. Από πρωταθλητής, καταλήγει έτσι ένα παχύσαρκο πλάσμα, που παρουσιάζει ανόητα κωμικά νούμερα σε ένα παρακμιακό καμπαρέ. Ο Σκορσέζε ωστόσο στέκεται με συμπάθεια στο πλευρό του και τον παρουσιάζει περίπου ως έναν χριστιανό «μάρτυρα», ο οποίος οδηγείται εν τέλει στην κάθαρση, μέσα από μια λυτρωτική κρίση αυτογνωσίας.

Η ταινία προτάθηκε για οκτώ Όσκαρ και κέρδισε δύο: αυτό του μοντάζ, όπως προείπαμε, και του Α’ ανδρικού ρόλου για τον ανυπέρβλητο Ντε Νίρο. Στο πλευρό του, ο εξαιρετικός Τζο Πέσι θα έπρεπε να είχε κερδίσει επίσης ένα χρυσό αγαλματάκι…

Frank Serpico

Τα Καλα Παιδιά (1990)

Θεωρείται από τις καλύτερες του είδους. Μεταφορά του βιβλίου του Nicolas Pileggi, ο οποίος γράφει και το σενάριο μαζί με τον Μάρτιν Σκορτσέζε, πραγματεύεται την ιστορία του Martin Hill, ενός μικροαπατεώνα που είχε σαν στόχο να ανέβει στο υψηλότερο σκαλί της ιεραρχίας του υποκόσμου.

Το φίλμ, που είναι βασισμένο σε πραγματικά γεγονότα, αποδίδει με ωμό ρεαλισμό τις πτυχές του υποκόσμου, ο οποίος παρ’ότι είναι αφανής στην κοινωνία ,εντούτοις βαδίζει παράλληλα μαζί της.

Η ματιά του σκηνοθέτη για τα κεντρικά πρόσωπα της ιστορίας κάνουν το θεατή να πιστεύει πως όντως αυτά τα πρόσωπα είναι καλά, ανεξάρτητα με το τι έχουν πράξει. Καθώς εξελίσσεται η πλοκή, οι ήρωες φτάνουν στο τέλος της καριέρας τους, δίχως να υπάρχουν κενά στην όλη εξέλιξη.

Το cast της ταινίας αποτελείται από πολύ δυνατά ονόματα, όπως εκείνο του Robert De Niro, του Ray Liotta και του Joe Pesci , ο οποίος ξεχώρισε για την καταπληκτική του ερμηνεία.

Με την φοβερή μουσική υπόκρουση που έχει ντυθεί το φιλμ, με την καλοδουλεμένη σκηνοθεσία και το διάσημο cast, η ταινία αυτή σίγουρα δεν αφήνει κανέναν ασυγκίνητο.

Holly Golightly

Cape Fear (1991)

Μια μεγάλη στιγμή του σκηνοθέτη για πολλούς. Θεωρήθηκε επικίνδυνο εγχείρημα το να επιχειρήσει το remake μιας τόσο πολύ επιτυχημένης ταινίας. Η ιστορία γενικά έχει δείξει ότι τα remake σπάνια ξεπερνάνε τα πρώτα και γίνονται συνήθως για εμπορικούς-εισπρακτικούς λόγους. Για την ιστορία, από το παλιό Ακρωτήρι του Φόβου (1962) επέλεξε αρκετούς πρωταγωνιστές για μικρούς ρόλους (Γκρέγκορι Πεκ, Ρόμπερτ Μίτσαμ, Μάρτιν Μπάλσαμ), ενώ φευγαλέα περνάει από πλάνα το μισό του σόι (οι γονείς του Τσάρλς και Κάθριν ως πελάτες στον πάγκο με τα φρούτα και η κόρη του Ντομένικα Κάμερον- Σκορσέζε). Εδώ όμως, είχε την ευτυχία να πιάσει τον Ρόμπερτ Ντε Νίρο σε μεγάλα κέφια και να φτιάξει κάτι όχι εφάμιλλο με το αυθεντικό, αλλά εξίσου ουσιώδες και αξιοσήμαντο.

Είναι επιτυχία ότι πλέον το κάθε έργο έχει τη δική του ιστορία και για την εποχή του αποτέλεσε ταινία αναφοράς και έτσι δε μπορούμε να συγκρίνουμε ανόμοια πράγματα. Ο Ντε Νίρο προετοιμαζόταν μήνες για το ρόλο, έχασε πολλά κιλά ενώ έβαλε οδοντοτεχνήτη να του χαλάσει τα δόντια για να δείχνουν πιο άσχημα (αυτό του κόστισε 5χιλ.$ και άλλα 20 μετά την ταινία χρειάστηκαν για να του τα ξαναφτιάξουν)! Πέραν του αρρωστημένα έξυπνου κακού που έφτιαξε, είχε φοβερή αλληλεπίδραση στο φακό με τον Νικ Νόλτε, όσο και τη νεαρή τότε Τζούλιετ Λιούις. Η πολυσυζητημένη σκηνή που βάζει το δάχτυλο του στο στόμα της που κατηγορήθηκε σαν έντονο σεξουαλικό υπονοούμενο βασίστηκε σε αυτοσχεδιασμό του την ώρα των γυρισμάτων. Ούτε η Λιούις το περίμενε, για αυτό το ξάφνιασμα που βλέπετε φαίνεται τόσο πειστικό! Το μεγαλείο της ερμηνείας του είναι πιστεύω ότι όλοι οι θεατές μέχρι το τέλος της ταινίας τον έχουν μισήσει παράφορα!

Gimli

Bringing Out the Dead(1999)

Για εμένα, τα “Σταυροδρόμια των Ψυχών” είναι μακράν η καλύτερη ταινία του συμπαθή σκηνοθέτη. Είναι από τις πολύ αγαπημένες μου ταινίες, γιατί πέραν των καταπληκτικών πλάνων του και του γεμάτου καστ, έχει ένα πολυενδιαφέρον και πολυδιάστατο σενάριο. Περιγράφει το δύσκολο κόσμο των νοσοκομείων, τις δύσκολες συνθήκες εργασίας των τραυματιοφορέων σε ασθενοφόρα, τη μούρλα των εφημερεύοντων νοσοκομείων, την αγωνία και τον πόνο των συγγενών των αρρώστων, τον σουλεάλ κόσμο των κυκλωμάτων ναρκωτικών και του υπόκοσμου, τους άστεγους και τους αλλοδαπούς λαθρομετανάστες. Βρίσκει την αφορμή εμβαθύνοντας σε πρόσωπα και καταστάσεις να μας παρουσιάσει φοβερά ψυχογραφήματα και να θέσει αρκετά υπαρξιακά ερωτήματα και τις μεταφυσικές ανησυχίες του.

Εμπεριέχει όλη την τρέλα που ήθελα να έχει, αποσπά από όλους τους ηθοποιούς του πολύ καλές ερμηνείες και έχει για άλλη μια φορά εξαιρετικό soundtrack.

Δεν είμαι πολύ φαν του Νίκολας Κέιτζ, όμως στον συγκεκριμένο ρόλο πραγματικά “δίνει τα ρέστα του”. Ένας άνθρωπος εξουθενωμένος ψυχολογικά από τη δουλειά του, ζεί καθημερινά στα όρια του όσπου όλα γίνονται ένα παιχνίδι και τα όρια της πραγματικότητας και της σχιζοφρένειας μοιάζουν να μην απέχουν πλέον τόσο πολύ.

Στιγμές αξέχαστες, που χαρακτηρίζουν τον σκηνοθέτη, το άσπρο άλογο στον ερειπωμένο καταυλισμό αστέγων, η σουρεάλ σκηνή με τα ψάρια στο ενυδρείο και η ατάκα του Τομ Σίζμουρ “Προσπάθησα πολλές φορές να το σκοτώσω ακόμα δε τα κατάφερα” (αναφερόμενος στο ασθενοφόρο)!

Gimli

Οι Συμμορίες της Νέας Υόρκης (2002)

Αγαπημένε  μου Μάρτιν, παίρνω το θάρρος να σου γράψω γιατί τόσα χρόνια κρατάω μέσα μου αυτά που θέλω να σου πω. Μάρτιν μου, θέλω να σου εκφράσω το θαυμασμό μου για το έργο σου και τα κινηματογραφικά μεγαθήρια που έχεις δημιουργήσει καθ’ όλη τη διάρκεια της καριέρας σου. Θα σταθώ όμως στις «Συμμορίες της Νέας Υόρκης».

Ναι, την ταινία σου για τις αρχές του 1860 όταν η Αμερική αιμορραγούσε από τον Εμφύλιο και στα «Πέντε Σημεία» της Νέας Υόρκης συνέβαιναν… σημεία και τέρατα μεταξύ γηγενών και Ιρλανδών και Ιταλών μεταναστών.

Συγκρούσεις επί συγκρούσεων, αίμα, πολύ αίμα, πάρα πολύ αίμα, λάμες, φαλτσέτες, τσεκούρια και δεν συμμαζεύεται.  Στο κέντρο αυτών των αναταραχών εκτυλίσσεται η ιστορία του Άμστερνταμ Βάλον, γιο του αρχηγού των μεταναστών, που αφού βγαίνει από το ορφανοτροφείο αναζητά το φονιά του πατέρα του, τον Μπιλ τον «Χασάπη» για να πάρει εκδίκηση…

Μάρτιν μου, θέλω να εξαίρω την καλή σου προσπάθεια, την εξαιρετική επιλογή σου ως Μπιλ στο πρόσωπο του «θεού» Ντέι Λιούις και ως Αμστερνταμ τον ξεμαλλιασμένο Λεονάρντο (μια χαρά είναι κι έτσι). Παρόλα αυτά, η ταινία σου ήταν αργή, πιο αργή και από χελώνα με διάστρεμμα και η βία ξεπερνά λίγο τα όρια. Κρατάω το σκηνικό που μοιάζει βγαλμένο από βιβλίο – όπως άλλωστε και η ιστορία-, καθώς και την τραγουδάρα των U2 που πήρα και χρυσή σφαιρίτσα.

Τί έμαθα Μάρτιν; Οι «Συμμορίες» θα γίνουν τηλεοπτική σειρά κι έχεις αναλάβει το πρότζεκτ για λογαριασμό της Miramax;… Σου εύχομαι καλή επιτυχία και πάντα τέτοια!

Με αγάπη,

Σατίν

Ο Πληροφοριοδότης (2006)

Επιστροφή στα γκανγκστερικά για τον Μάρτι που με τον νέο αγαπημένο του ηθοποιό (τον ΝτιΚάπριο) γυρίζουν μια πραγματικά αξεπέραστη ταινία. Κλασικό αστυνομικό θρίλερ με έναν αστυνομικό που εισχωρεί κρυφά σε μια εγκληματική οργάνωση και προσπαθεί να αποκαλύψει τα μυστικά της. Την ίδια ώρα ένας νεαρός εγκληματίας ανέρχεται στις τάξεις της αστυνομίας και «καρφώνει» πληροφορίες στον αρχιμαφιόζο Κοστέλο. Στην ταινία τα όρια μεταξύ καλού και κακού γίνονται δυσδιάκριτα, καθώς οι δύο νεαροί ήρωες θα μπορούσαν να είχαν αντίθετες θέσεις, εάν το παρελθόν τους είχε εξελιχθεί διαφορετικά. Μέσα από τον Κοστέλο και τον τρόπο που ο Τζακ Νίκολσον τον ερμηνεύει, ο Μάρτιν Σκορσέζε μελετά έαν πρόσωπο της Αμερικής που έχει πολλές φορές μελετήσει: εκείνο που θέλει την «αγία» αμερικανική κοινωνία να έχει χτιστεί πάνω στη βία, το αίμα και τη ρουφιανιά. Οι ερμηνείες των Λεονάρντο Ντι Κάπριο και Ματ Ντέιμον δείχνουν τη σύγχρονη Αμερική που προσπαθεί να ισορροπήσει ανάμεσα στον καλό, ηθικό εαυτό της και στον διαστρεβλωμένο. Και στην πορεία καταλαβαίνει ότι δεν μπορεί να υπάρξει ξεκάθαρο καλό ή κακό: τα πάντα είναι προορισμένα να κινούνται σε μια γκρίζα περιοχή.

Tyler Durden

Shutter Island (2010)

Βοστώνη, 1954. Ο ομοσπονδιακός αστυνομικός Έντουαρντ(Τέντι) Ντάνιελς, πηγαίνει με τον συνεργάτη του Τσακ Όλι,στο ψυχιατρικό κατάστημα του Άσκλιφ για ακαταλόγιστους εγκληματίες, προκειμένου να διερευνήσει τη μυστηριώδη εξαφανιση μίας τροφίμου.

Η ταινία (ξανά σε συνεργασία του Scorsese  με τον εξαιρετικό εδώ, Leonardo Di Caprio) βασίστηκε στο μυθιστόρημα του Dennis Lehane και ειναι φοβερή. Γιατί κατορθώνει να σπείρει τη βασανιστικη αμφιβολία στο μυαλό του θεατή, αμφιβολία που ΔΕΝ εξαλείφεται ακόμη και μετά το ξεκαθαριστικό υποτίθεται, φινάλε της. Τι συμβαινει επιτέλους στο ψυχιατρείο; ο Καφκικής έμπνευσης εφιάλτης που υποψιάζεται ο Ντάνιελς; ή μήπως όλο αυτό ειναι αποκύημα της φαντασίας ενός ψυχασθενούς;

Εκπληκτική σεναριακή ανατροπή,διφορούμενα βλέμματα και ρόλοι,και μιά τρομακτική ερμηνεία του φινάλε,απ’τον φίλο μου Αλέξη, με κάνουν όσες φορές τη βλέπω,άλλες τόσες να παιδεύομαι ν’αποφασίσω: είχε δίκιο ο Ντάνιελς, ή μόλις παρακολουθήσαμε το παραλήρημα ενός τρελού; Σε κάθε περίπτωση, η ταινία αποτελεί ένα πανέξυπνο σχόλιο πάνω στα μεταπολεμικά τραύματα,το ναζισμό (και τους θιασώτες του),την αντικομμουνιστική υστερία στις Η.Π.Α. και κυρίως τις επιστημον.μεθόδους ελέγχου του ανθρώπινου νού. Ο φίλος μου υποστηρίζει ότι ο Τέντι υποβάλλεται τελικά ΕΚΟΥΣΙΩΣ σε διακογχική λοβοτομή, για να λυτρωθεί απ’τις αναμνησεις που τον στοιχειώνουν, αφού εχει καταλάβει την πλάνη του. Είμαστε όμως βέβαιοι οτι πρόκειται περί πλάνης;

Άλλωστε, “από μικρό κι από τρελό μαθαίνεις την αλήθεια”…

Francis

Hugo (2012)

Δεν είμαι fan του Martin Scorsese. Ποτέ δεν ήμουν. Τον αναγνωρίζω εννοείται σαν σκηνοθέτη και έχω δει τις περισσότερες ταινίες του. Αλλά δεν είναι αυτό που λέμε «του γούστου» μου…
Αλλά αυτή η ταινία… Τι ανατροπή για αυτό που ξέραμε για εκείνον!!!

Ο Martin Scorsese μας ταξιδεύει στο Παρίσι της δεκαετίας του ΄30 και εκπλήσσει τους πάντες με το τι είναι ικανός να κάνει. Μακριά από το συνηθισμένο του στυλ μας δίνει μια ταινία που μόνο ένας αρτίστας θα μπορούσε να κάνει. Μια ταινία για τον κινηματογράφο που σε κάνει να τον αγαπήσεις ξανά από την αρχή. Εκεί που έχεις βάλει τις ταινίες στην καθημερινότητά σου και τις θεωρείς δεδομένες, έρχεται το HUGO για να σε κάνει να θυμηθείς γιατί σε μαγεύει το σινεμά.

E.T. ο εξωγήινος