Σταυροί στο Μέτωπο

Παρά τον υποφαινόμενο ακαδημαϊσμό του, στην παρούσα ταινία της πρώτης περιόδου του Stanley Kubrick, την λιγότερο γνωστή στο ευρύ κοινό, πριν αυτός κατακτήσει το παγκόσμιο κοινό με τα γνωστά του αριστουργήματα, πριν αποκτήσει πριν από όλα καθαρά προσωπικό στυλ, χαρακτηριζόμενο από το ισχυρό ντεκουπάζ, την βαθιά μελέτη του σεναρίου και την ολοκληρωτική και συγκεκριμενοποιημένη διεύθυνση της σκηνοθετικής του εφαρμογής, ο μεγάλος δημιουργός το 1957, λίγα χρόνια ενώ ο Μακαρθισμός συνθλίβει την ελευθερία στην τέχνη, καταθέτει το (πρώτο) αντιπολεμικό του αριστούργημα, που μέλλεται να αποτελεί και μια από τις πιο ολοκληρωμένες καταθέσεις του σινεμά πάνω στον πόλεμο.

Τοποθετημένο στον Α’ παγκόσμιο πόλεμο – αλλά ισχύει για κάθε επεκτατικό πόλεμο, καδράρει πάνω στον φιλοτομαρισμό, την ανεντιμότητα των ανωτέρων προς τους κατωτέρους, την βαρβαρότητα του πολέμου που γεννιέται όχι στα πεδία των μαχών αλλά στα πεδία της ιεραρχικής και εξουσιαστικής αντίληψης και το πώς αυτά μεταφράζονται στη ζωή των στρατιωτών που γίνονται κιμάς για αλλότρια συμφέροντα.

Μέσα σε ελάχιστο φιλμικό χρόνο (1 ώρα και 25 λεπτά), ο Kubrick, αφηγείται με στοχευμένη ακρίβεια, μεστή αφήγηση, ένα ολοκληρωμένο σύστημα αρχών και αξιών, μια ολόκληρη αντίληψη πάνω στις συνέπειες του στρατού και του πολέμου στα αυτόνομα άτομα, κάνει μια βαθιά και βαριά κριτική στον πατριωτισμό όταν σε αυτόν δεν συντρέχουν τα συμφέροντα των απλών ανθρώπων και καταλήγει παραμύθιασμα.

Καδραρισμένο μόνο στο «φίλιο» στρατόπεδο (τους Γάλλους) – και όχι στον εχθρό (τους Γερμανούς), κάτι που βλέπουμε να επαναλαμβάνεται και στο Full Metal Jacket – ο Kubrick, με μαεστρικό μοντάζ, βαθιά γνώση της κινηματογραφικής καθαρά αφήγησης, σκηνές που θυμίζουν πως είναι κινηματογράφηση σε πραγματικό πεδίο μάχης, σαν ντοκιμαντέρ, με την χρήση ζουμ φακού, περνάει από μια διαδικασία ηθικής και ουσιαστικής δοκιμασίας τους χαρακτήρες, όπου δεν είναι αρχέτυποι αλλά στα πρόσωπα τους εκφράζονται κάθε τύπου εσωτερική άμυνα και ένταση, ανθρωπιά, θάρρος και φοβίες, χαρακτήρες δηλαδή καθαρά ρεαλιστικοί.

Δεν επιμένει στον πόνο του πολέμου, μα περισσότερο στο να ψυχογραφήσει μια ολόκληρη κοινωνία μέσα από τον συμβολισμό του στρατού. Την εξουσία και την ιεραρχία, την δόξα – εξ ου και ο τίτλος της ταινίας – και την υστεροφημία των υψηλά ιστάμενων, τον φόβο των κατώτερων, την προδοσία και κάθε άλλη διαδικασία της ανθρώπινης δραστηριότητας που γεννιέται μέσα σε συνθήκες παραλογισμού.

Περνάει έντεχνα και με σαφή ταχύτατο διαλεκτικό τρόπο, δίχως διασπάσεις του σεναρίου, αφού κάθε σκηνή συμπληρώνει την προηγούμενη, από τις διαταγές των στρατηγών στα στρατοδικεία για την μη υπακοή τους, δείχνοντας ότι ο πόλεμος, ο άδικος πόλεμος, είναι μια σκακιέρα όπου τα πιόνια είναι αναλώσιμα, αρκεί να επιβιώσει ο βασιλιάς, ο κάθε βασιλιάς. Μπορεί ο συμβολισμός του «συνταγματάρχη» (σε μια δυνατότατη ερμηνευτική απόδοση από τον Kirk Douglas) ως του μόνου που ενδιαφέρεται για τους στρατιώτες του, να μοιάζει προβληματική – μιας ακόμη και οι λοχίες μοιάζουν άνθρωποι πιόνια των ανωτέρω – όμως ο Kubrick, δεν αθωώνει σε καμία φάση την ιεραρχικές σχέσεις. Δεν θα ήταν πιστευτό, όλοι οι αξιωματικοί να είναι δειλά και εγωπαθή τέρατα και μόνο οι φαντάροι να είναι άνθρωποι και να αντιδρούν. Με αυτό τον τρόπο, θα ξέπεφτε σε φτηνή σχηματοποίηση της ζωής, μη σχέσης με την πραγματικότητα και τις συναισθηματικές ανάγκες του κοινού, άρα θα κατέληγε και στην εξαγωγή λανθασμένων προβληματισμών. Προβληματισμών που ως μάστορας της κινηματογραφικής τέχνης και χρήσης της αφαίρεσης, της ελλειπτικότητας, της καθαρής χρήσης της εικόνας ως αφήγησης, μεταφράζει την ομορφιά της ζωής με ένα θαυμάσιο συγκινητικότατο φινάλε, όπου το αντιπολεμικό καρφί στο φέρετρο της υποκρισίας και των επεκτατικών συμφερόντων, του εκφυλισμού που μπορεί να γεννήσει η μοναξιά των χαρακωμάτων, είναι η ίδια η ανθρωπιά των στρατιωτών που δεν έχουν εχθρούς, ο πόλεμος των ανωτέρω δεν τους αφορά, «χάνονται» στην ομορφιά της φωνής μιας γυναίκας αιχμάλωτης που τραγουδάει.

*Η ταινία προβλήθηκε στο πλαίσιο του 27ου Πανοράματος Ευρωπαϊκού Κινηματογράφου