Η Πέτρα της Υπομονής (Patience Stone)

H Μπούρκα φυσάει τα πανιά της Αλλαγής

O μεγεθυντικός φακός σαρώνει το χάρτη για να σταματήσει σε μια χώρα, το καταπονημένο Αφγανιστάν. Ζουμάρουμε πιο πολύ για να δούμε μια γυναίκα. Θα μας πει την ιστορία της. Αργά το πλάνο θα ανοίξει ξανά και το φως του προβολέα θα πέσει πάνω μας. Αλληγορίες και αλήθειες στο μικροσκόπιο χτίζουν μια υπέροχη κοσμοθεωρία. Το σημείο της εστίασης δεν είναι το δράμα, η ταινία δεν επιζητά να συγκινήσει, αλλά διψά να προβληματίσει! Κρίνοντας το έργο επαναστατικό, για την εποχή του, θεωρώ ότι… απλά είναι πολύ μπροστά!

[highlight color=”eg. yellow, black”]Όχι κι άσχημα για έναν αφτιά ξωτικό πρίγκηπα – Gimli[/highlight]

“Πέτρα της υπομονής” (Sange Saboor), κατά την περσική μυθολογία, είναι ένας μαγικός λίθος που μπορεί όποιος τον κατέχει να του λέει όλα όσα τον βασανίζουν. Μια μέρα  η πέτρα σπάει και ο κάτοχος απελευθερώνεται. Δεσμώτης της ταινίας μια νεαρή γυναίκα, σύζυγος και μητέρα, εγκλωβισμένη σε μια μαρτυρική ζωή. Η χώρα της σε μόνιμο πόλεμο και ο άντρας της τραυματισμένος “ήρωας πολέμου”μοιάζει να είναι σε κώμα χωρίς να ξέρει κανείς αν και πότε θα επανακτήσει τις αισθήσεις του. Η γυναίκα αυτή, μια ζωή καταδικασμένη στη σιωπή, θα αρχίσει σιγά σιγά να μιλά στον άντρα της όσο δεν είχε μιλήσει ποτέ στα δέκα χρόνια του έγγαμου βίου τους και θα απελευθερώσει από μέσα της ιδέες που ακόμα κι η ίδια απέφευγε να σκεφτεί. 

Η ταινία βασίζεται στο επιτυχημένο ομότιτλο μυθιστόρημα του Atiq Rahimi, το οποίο μεταφράστηκε σε 33 χώρες και τιμήθηκε με το Goncourt Prize στη Γαλλία, το 2008.  Ο Atiq Rahimi υπογράφει και τη σκηνοθεσία, η δεύτερη μεγάλου μήκους ταινία του, μετά το Khakestar-o-khak το 2004 την οδοιπορική ιστορία του παππού και του πεντάχρονου κωφού εγγονού του, που είχε αποσπάσει πολύ καλά σχόλια. Χωρίς περιττούς πλατειασμούς μαγνητίζει με τα πλάνα του και τα χρώματα του το κοινό. Αλλά και σεναριακά, η υπόθεση ξετυλίγεται αριστοτεχνικά βάζοντας όλο και περισσότερες έννοιες στο τραπέζι της συζήτησης μας.  Μέσα από την απλή ιστορία, που είναι ίσως και αρκετά αναμενόμενη ως πλοκή (αποκαλύπτεται η γραμμικότητα της και από το τρέιλερ), ξεπηδούν συνεχώς σημειολογικές παραβολές και κοινωνικά σχόλια. Ο Rahimi πραγματικά δεν θα αφήσει τίποτα να ξεφύγει από την κριτική του και θα κατεβάζει ένα-ένα τα χαρτιά του όταν θελήσει να έρθει η ώρα να τα αποκαθηλώσει. Η θέση και τα δικαιώματα της γυναίκας στις χώρες της ανατολής, θέματα σεξ-ταμπού, ο ρόλος της θρησκείας και οι κοινωνικοί περιορισμοί, οι λανθασμένες νοοτροπίες του κοινωνικού περίγυρου και οι προκαταλήψεις, οι δεσμοί της οικογένειας, το ανούσιο των πολέμων και η έλλειψη της επικοινωνίας μεταξύ των ανθρώπων είναι μερικά από αυτά.

Κεντρικός ήρωας η καταπληκτική Golshifteh Farahani, που θυμάστε ίσως από το Κοτόπουλο με Δαμάσκηνα (2011), μεταξύ άλλων (Body of Lies, Darbareye Elly,  There Be Dragons). Η Ιρανή ηθοποιός είναι “στοιχειωτική” στο ρόλο της, χαρίζοντας μας μια εξαίσια ερμηνεία. Εκμεταλλεύεται όλες τις ευκαιρίες που της δίνει το σενάριο να μας μεταδώσει στοιχεία και συναισθήματα, χωρίς να υπερδραματουργήσει το ρόλο της ή να τον χάσει. Καθώς μονοπωλεί την εξέλιξη στο φακό, ξεδιπλώνει τεράστια γκάμα συναισθημάτων με αξιοζήλευτη απλοϊκότητα. Μιλώντας στον άντρα της φαντάζει σε εμάς τους “δυτικούς” μια γυναίκα που μόλις ξεκίνησε ψυχοθεραπεία. Όσο περνά η ώρα παρατηρείστε πόσο αλλάζει η όψη της. Όσο απελευθερώνεται δεν αλλάζει μόνο το βλέμμα της αλλά κι η ίδια φαίνεται να ομορφαίνει. Η ταινία αφήνει ψήγματα  καυστικού χιούμορ, τρυφερότητας, ενώ αποκτά και αισθησιακό ενδιαφέρον. Ενσωματώνει αυτά τα στοιχεία, όμως, χωρίς να παρεκκλίνει από κεντρικό της ύφος.

Φυσικά, όλα αυτά δε θα μπορούσαν να μην εγείρουν έντονες αντιδράσεις στις συντηρητικές αντιλήψεις ανατολικών κρατών. Ας μη ξεχνάμε το πρόσφατο γεγονός με τα ελληνικά αγάλματα που επρόκειτο να εκτεθούν στο Εμιράτο του Κατάρ στα πλαίσια της έκθεσης Ολυμπιακοί αγώνες, παρελθόν – παρόν (28/03/13). Οι ισλαμιστές διοργανωτές ζήτησαν να “ντυθούν” τα αγάλματα και οι δυο “κούροι” τελικά δεν εκτέθηκαν και επέστρεψαν στο αρχαιολογικό μας μουσείο. Ιδιαίτερα αρνητικά σχόλια για την ταινία διαβάζουμε από το Ιράν, που στρέφονται κυρίως ως προς το πρόσωπο της Farahani. Η ηθοποιός έχει βιώσει και παλαιότερα επικριτικά σχόλια του τύπου, που εντάθηκαν από το 2009, όταν η ηθοποιός δήλωσε την υποστήριξη της στο περίφημο Green Movement και τα δικαιώματα των γυναικών. Να αναφέρω ότι στην ηθοποιό έχει απαγορευτεί η είσοδος στη χώρα της λόγω του ότι την “εγκατέλειψε” για να γυρίσει την ταινία Body of Lies (δίπλα στον Ντι Κάπριο και τον Ράσελ Κρόου!), αλλά και λόγω της “άσεμνης και προκλητικής” φωτογράφισης της στο γαλλικό περιοδικό Madame Le Figaro, όπως βλέπετε στην επισυναπτόμενη εικόνα. Πρόσφατα δημοσιεύματα στην Farda News την συγχάρηκαν καυστικά για τη συμμετοχή της σε μια “ποταπής ποιότητας” ταινία, όπως την αποκάλεσαν, στο ρόλο της “πόρνης” (congratulations for your new role in “a lowly Hollywood film” as a whore!). Τέλος, φήμες λένε ότι ο πατέρας της της έκλεισε το τηλέφωνο και την αποκήρυξε από κόρη του. Η ηθοποιός δεν έχει κάνει κάποιο σχόλιο πάνω σε αυτά και αφήνει -σωστά- την δουλειά της να μιλήσει από μόνη της.

Στην Αποστολή (1986) του Roland Joffé, ο Ρόμπερτ Ντε Νίρο υποβάλει τον εαυτό του σε δοκιμασίες για να συγχωρεθεί από τον Θεό για τις αμαρτίες του, αλλά και για να συγχωρέσει ο ίδιος τον εαυτό του. Στο Θα Χυθεί Αίμα του Paul Thomas Anderson (2007) η αντιπαράθεση του Ντάνιελ Λιουις με τον ιεροκήρυκα -εκπρόσωπο του Θεού στη γη, αλλά και του συντηρητισμού και τις προκατάληψεις θα φτάσει στα άκρα.   Στο περσινό οσκαρικό Η Ζωή του Πι, του Ang Lee, το Θείο είναι περίτρανα παρών από την ανάγκη να μην είναι απών. Η Πέτρα της Υπομονής δεν απόρριπτει την θρησκεία, αλλά προσπαθεί να την εκμοντερνίσει. Σκληρή αντιπαράθεση με στείρες θρησκευτικές-κοινωνικές πεποιθήσεις, που κοντράρονται με πιο σύγχρονες αντιλήψεις,  αλλά και του αρχέγονου ενστίκτου της ανάγκης επιβίωσης, θα θέσουν το “Θείο” σε νέα βάση. Το Κοράνι θα βγει στην επιφάνεια κουβαλώντας τύψεις και ενοχές και θα καταχωνιαστεί τυλιγμένο, όπως η μπούρκα θα μπαίνει και θα βγαίνει συχνά καλύπτοντας το πρόσωπο της πρωταγωνίστριας. Ο ιεροκήρυκας περνά για να “εισπράξει” χρήματα, το “ενοίκιο της πίστης” είναι περισσότερο βραχνάς για τη γυναίκα παρά παρηγοριά. Ο φόβος της τιμωρίας προέρχεται τόσο από θρησκεία όσο και κοινωνία και αποκαλύπτεται με το σημάδι από τη γάτα στο κούτελο της κοπέλας. Η θέση της μάνας και η υπόληψη περνούν σε δεύτερη μοίρα, καθώς η πρωταγωνίστρια από μάρτυρας μετενσαρκώνεται σε προφήτη της νέας εποχής με τον παραλληλισμό της κορύφωσης. Οι ομοιότητες των δυο αντρών, του άντρα της και του νεαρού στρατιώτη έχουν τεράστιο ενδιαφέρον. Ξεκινάνε από το ίδιο σημείο αναφοράς και είναι ίδιοι. Έχουν όμως μια τεράστια ειδοποιό διαφορά. Ο πρώτος δεν έχει ελπίδα να αλλάξει, έχει πάθει “αρτηριοσκλήρυνση” από το πέρασμα των χρόνων. Ο νεαρός αντίθετα ενσαρκώνει την ελπίδα ότι η νέα γενιά μπορεί να μάθει από τα λάθη των παλαιότερων και να φέρει την αλλαγή. Αυτό και μόνο, μαζί με το βλέμμα της  Farahani στο τέλος αποτυπώνουν και όλη τη δύναμη της ταινίας.