Σεμίχ Καπλάνογλου: Ζούμε σε μία δυστοπία

Μετά την τριλογία του Γιουσούφ (Αυγό, Γάλα, Μέλι) ο διεθνούς φήμης Τούρκος σκηνοθέτης Σεμίχ Καπλάνογλου τοποθετεί τη νέα του ταινία σε μία μετα-αποκαλυπτική κοινωνία, στο κοντινό μέλλον. Ένας επιστήμονας, ο Δρ. Έριν Έρολ (Ζαν Μαρκ Μπαρ) προσπαθεί να βρει λύση στο «γενετικό χάος» που έχει προκαλέσει η καταστροφή των καλλιεργειών. Όταν πληροφορηθεί πως μία θεωρία για αυτό είχε αναπτύξει ο επιστήμονας Τζεμίλ Ακμάν (ο Βόσνιος ηθοποιός Ερμίν Μπράβο), θα ξεκινήσει ένα ταξίδι προς τη λεγόμενη «Νεκρή Ζώνη».

Με σαφείς αναφορές στο σινεμά του Ταρκόφσκι, ο Σεμίχ Καπλάνογλου επιχειρεί να μιλήσει για ένα φλέγον θέμα της εποχής μας: την κλιματική αλλαγή και τις καταστροφές που αυτή έχει προκαλέσει.

Οι Cinepivates συνάντησαν τον σκηνοθέτη στη Θεσσαλονίκη (τη Δευτέρα ο Σεμίχ Καπλάνογλου βρέθηκε και στην Αθήνα), όπου η ταινία του προβλήθηκε στο 58ο Φεστιβάλ Κινηματογράφου, στο τμήμα Ματιές στα Βαλκάνια, και μίλησαν μαζί του για τα γυρίσματα σε Ανατολία και Ντιτρόιτ, για τα όνειρα και την πραγματικότητα και για την πραγματική δυστοπία.

• Επιλέξατε ως τοποθεσίες γυρισμάτων την Ανατολία και το Ντιτρόιτ. Πρόκειται για δύο μέρη ξεχωριστά που συμβάλλουν στην ιδιαίτερη ατμόσφαιρα της ταινίας. Τι προσέφερε κάθε μία από αυτές τις τοποθεσίες στον «Σπόρο»;

Αρχικά αναζητούσα ένα μέρος που να είναι απομονωμένο, μία σύγχρονη πόλη απομονωμένη και κατεστραμμένη. Βρήκα κάποιες τέτοιες τοποθεσίες στην Αργεντινή, αλλά δεν ήμουν πολύ ικανοποιημένος. Τελικά κατέληξα στο Πίτσμπουργκ, στο Ντιτρόιτ. Εκεί κατέρρευσαν οι βιομηχανίες ατσαλιού και οι εικόνες που είχα στο μυαλό μου αντιστοιχούσαν σε αυτή την τοποθεσία. Εξαιτίας του προϋπολογισμού, είχαμε διορία μόνο δέκα ημέρες για τα γυρίσματα στο Ντιτρόιτ. Κάναμε, επίσης, γυρίσματα στη Γερμανία όπου είχαμε συμπαραγωγούς και στην Τουρκία. Το δεύτερο μέρος που διαδραματίζεται στη Νεκρή Ζώνη έχει γυριστεί στην Ανατολία.

• «Ο Σπόρος» είναι ένα ιδιαίτερα φιλόδοξο πρότζεκτ. Ήταν δύσκολο να γίνει πραγματικότητα;

Ναι, ήταν πολύ δύσκολο. Χρειάζονται πολλά χρήματα για να γυριστεί μια τέτοια ταινία. Κατασκευάσαμε τα κοστούμια και τα props στην Αμερική και τα μεταφέραμε με μεγάλα κιβώτια στην Αμερική και τη Γερμανία. Αν τα είχαμε κατασκευάσει στην Αμερική ή τη Γερμανία θα ήταν ακόμα πιο ακριβά. Συνεργάστηκα με έναν πολύ καλό διευθυντή φωτογραφίας και γυρίσαμε την ταινία σε φιλμ 35 mm, ασπρόμαυρο. Ήθελα έναν έμπειρο διευθυντή φωτογραφίας που να έχει εργαστεί σε πολλά μέρη του κόσμου. Το post-production είναι επίσης πολύ σημαντικό. Με καλή οργάνωση και προγραμματισμό κάναμε αυτή την ταινία με τα μισά χρήματα από ό,τι θα μπορούσαμε να την είχαμε κάνει.

• Πώς αποφασίσατε να τοποθετήσετε την ταινία σας σε μία δυστοπία, ακόμη και στο κοντινό μέλλον;

Η ζωή μας αυτή τη στιγμή είναι δυστοπία. Παλιά ήταν ουτοπία, αλλά ο καπιταλισμός άλλαξε την κατάστασή μας σε δυστοπία. Τη δεκαετία του ’90, όταν κατέρρευσε η Σοβιετική Ένωση, σκεφτόμασταν ότι ζούσαμε μια ουτοπία, (πιστεύαμε ότι) θα είχαμε την Ευρωπαϊκή Ένωση, θα ζούσαμε σε κλίμα συνεννόησης… Όμως τα πράγματα άλλαξαν και κατέληξαν σε δυστοπία, με την κλιματική αλλαγή, τις ασθένειες, τις συμφορές, την πείνα να προστίθενται στα υπόλοιπα προβλήματα. Σε αυτόν τον κόσμο αισθάνομαι ότι ζω. Έχει όλα τα χαρακτηριστικά μιας δυστοπίας, δεν χρειάζεται κάτι παραπάνω. Ήθελα να δημιουργήσω την αίσθηση ότι η ταινία εκτυλίσσεται στο κοντινό μέλλον. Στο Φεστιβάλ Κινηματογράφου του Λονδίνου συνάντησα μια γυναίκα από τη Σκωτία που μου είπε ότι σύντομα θα έρθει η εποχή που περιγράφω, καθώς μεγάλο μέρος των αγροτικών εκτάσεων στη Σκωτία είναι δηλητηριασμένο. Η αλήθεια είναι ότι εάν δεν κάνουμε κάτι για τον πλανήτη μας, σύντομα θα πεινάσουμε.

Διαβάστε επίσης: 

• Ζαν – Μαρκ Μπαρ: Το πρόβλημα είναι ότι δεν έχω μεγαλώσει

 

• Είστε καθόλου αισιόδοξος για το μέλλον; Τι νομίζετε ότι μπορούμε να κάνουμε για να βγούμε από αυτή τη δυστοπία;

Εάν ανακαλύψουμε την ψυχή μας, τότε θα λύσουμε όλα τα προβλήματά μας. Το βασικό στοιχείο που μας κάνει ανθρώπους είναι η ψυχή μας και αυτήν την έχουμε χάσει. Διάβασα σε ένα άρθρο ότι 26 νεαρά κορίτσια βρέθηκαν νεκρά σε ένα σκάφος ανοιχτά της Ιταλίας. Νομίζουμε ότι αυτό δεν μας αφορά, αλλά εάν συνεχίσουμε με τον ίδιο τρόπο, θα γίνουμε όλοι πρόσφυγες. Ο μόνος τρόπος για να βελτιώσουμε την κατάστασή μας είναι να βελτιώσουμε τους εαυτούς μας. Μόνο έτσι θα αλλάξει ο κόσμος.

• Στην ταινία βλέπουμε ένα παιχνίδι ανάμεσα στην πραγματικότητα και στο όνειρο. Ο χαρακτήρας που ερμηνεύει ο Ζαν-Μαρκ Μπαρ βλέπει κάποια όνειρα, τα οποία όμως δεν γνωρίζουμε εάν πραγματικά είναι όνειρα ή πραγματικότητα. Πώς προσεγγίσατε αυτό το κομμάτι της ταινίας; Τι είναι για σας όνειρο και τι πραγματικότητα;

Σας ευχαριστώ πολύ για αυτή την ερώτηση, για μένα είναι πολύ σημαντική. Δεν πρέπει να μειώνουμε τη σημασία των ονείρων. Η πραγματικότητα των ανθρώπων αποτελείται ταυτόχρονα από όνειρα και πραγματικότητα. Στον δικό μου πολιτισμό τα όνειρα είναι πολύ σημαντικά. Στην παράδοση των Σούφι, τα όνειρα καταγράφονται. Υπάρχουν όνειρα καταγεγραμμένα εδώ και 500 ή 700 χρόνια σε σουφικούς ναούς. Τα όνειρα είναι τρόπος κατανόησης του κόσμου και των αντικειμένων. Είναι αυτό που ακούγεται στην ταινία: «Όσο ζούμε σε αυτόν τον κόσμο, ζούμε μέσα σε ένα όνειρο. Όταν πεθάνουμε, θα ξυπνήσουμε από αυτό το όνειρο». Νομίζω ότι το να κάνεις σινεμά είναι σαν να φτιάχνεις ένα όνειρο. Μια άλλη πλευρά του ονείρου είναι το να σχολιάζεις ένα όνειρο. Είναι σημαντικό να αποτελούν οι ταινίες υλικό προς σχολιασμό. Εάν μια ταινία δεν μας κάνει να θέλουμε να κάνουμε κάποιο σχόλιο, τότε αποτελεί χάσιμο χρόνου. Γι’ αυτό το λόγο προσπαθώ να συνδυάσω όνειρα και πραγματικότητα στις ταινίες μου.

• Σε αυτή την ταινία βλέπουμε ότι ο κεντρικός χαρακτήρας πραγματοποιεί ένα ταξίδι -όπως έχουμε δει και σε άλλες ταινίες σας. Τι είδους ταξίδι θα λέγατε ότι είναι αυτό;

Πρόκειται για ένα εσωτερικό, μεταφυσικό ταξίδι και ταυτόχρονα ένα εξωτερικό ταξίδι. Αυτό το εσωτερικό ταξίδι αφορά την κατάκτηση του εαυτού μας, το να γνωρίσουμε τον εαυτό μας.

• Η ταινία έχει αντλήσει έμπνευση από ένα απόσπασμα από το Κοράνι. Τι ήταν αυτό που σας ενέπνευσε;

Στο Κοράνι υπάρχει μια ιστορία που ονομάζουμε κισά, είναι ένα είδος μύθου. Αφορά έναν προφήτη, τον Μουσά που πιστεύει ότι ξέρει τα πάντα. Σε ένα όνειρο από τον θεό τού αποκαλύπτεται ότι δεν γνωρίζει τα πάντα. Μαθαίνει ότι υπάρχει κάποιος που γνωρίζει κάτι που εκείνος δεν γνωρίζει. Του ζητείται να βρει αυτό το άτομο και να μάθει από αυτόν. Ξεκινά ένα ταξίδι και βρίσκει αυτό το άτομο και του ζητά να τον διδάξει αυτό που δεν ξέρει. Εκείνος του λέει ότι δεν μπορεί να μάθει αυτό που γνωρίζει γιατί δεν είναι έτοιμος για αυτό. Ο Μουσά τον παρακαλεί να κάνουν το ταξίδι μαζί. Όμως αντιδρά σε κάθε τι που του δείχνει, βλέπει τον άλλον να καταστρέφει το σκάφος τους και του λέει ότι θα πεθάνουν. Εάν όμως συνέχιζαν, θα τους σκότωναν κάποιοι άλλοι. Ο Μουσά δεν μπορούσε να περάσει καμία από τις «δοκιμασίες». Διαπιστώνει ότι δεν είναι τέλειος και ότι πρέπει να μάθει και να κατανοήσει. Η ταινία βασίζεται στην ιδέα ότι οι επιστήμονες κατασκευάζουν κάτι, το οποίο όμως δεν είναι καλό για την ανθρωπότητα. Δεν γνωρίζουμε ότι αν πάρουμε έναν σπόρο από μια φωλιά μυρμηγκιών, μπορούμε να συνεχίσουμε να επιβιώνουμε. Υπάρχουν σπόροι στις μυρμηγκοφωλιές. Ο επιστήμονας της ταινίας αναζητά έναν αυθεντικό σπόρο και ανακαλύπτει έναν σε μία φωλιά μυρμηγκιών. Εγώ αποφάσισα να δουλέψω αυτόν τον μύθο κατ’ αυτόν τον τρόπο. Οι ρίζες της τέχνης είναι η θρησκεία και η μαγεία. Το ξεχωριστό σε αυτή την ταινία είναι ότι αυτή η ιστορία από το Κοράνι χρησιμοποιείται για πρώτη φορά κατ’ αυτόν τον τρόπο.

* Η ταινία «Σπόρος» θα προβάλλεται στις αίθουσες από την Πέμπτη 1η Μαρτίου, σε διανομή AMA Films.