Σεργκέι Αϊζενστάιν: Ο πρωτοπόρος του σοβιετικού σινεμά

Πριν από 120 χρόνια γεννήθηκε ο Σεργκέι Αϊζενστάιν, ο σημαντικότερος ίσως σοβιετικός σκηνοθέτης.

Γεννημένος το 1898 στη Ρίγα της Λετονίας, ο Αϊζενστάιν είχε τεράστιες σπουδές: καλές τέχνες στη Ρίγα, αρχιτεκτονική στην Αγία Πετρούπολη και γλωσσολογία στη Μόσχα. Ήδη στα 25 του ήταν το «τρομερό παιδί» του μετεπαναστατικού σοβιετικού θεάτρου, συνδυάζοντας στοιχεία τσίρκου, βαριετέ και προβολή ταινιών. Το 1925 γυρίζει την πρώτη του ταινία, την Απεργία και σύντομα γίνεται ο πιο διάσημος σοβιετικός σκηνοθέτης.

Οι θεωρίες του -αλλά και η πρακτική τους εφαρμογή- για το μοντάζ άλλαξαν την ιστορία του κινηματογράφου. Ήταν υπέρ ενός «πολυφωνικού» μοντάζ που χρησιμοποιούσε διάφορα οπτικά μοτίβα. Αριστούργημα του Το Θωρηκτό Ποτέμκιν (1926) αφηγείται την ιστορία της σφαγής μιας ομάδας ναυτικών στην Οδησσό. Η ταινία διδάσκεται στις σχολές κινηματογράφου και αποτελεί παράδειγμα για το πώς το μοντάζ λειτουργεί με τρόπο ώστε συνειρμικά να φέρει στο μυαλό ιδέες (όπως τα τρία λιοντάρια που γίνονται ένα) ή συναισθήματα (το καρότσι που πέφτει στα σκαλιά της Οδησσού).

Επόμενη ταινία του Αϊζενστάιν ο Οκτώβρης (1928) που αφηγείται τα γεγονότα που οδήγησαν στην επανάσταση των μπολσεβίκων. Κάθε ταινία του Αϊζενστάιν ξεκινούσε με μία φράση του Λένιν και απεικονίζει μία σημαντική στιγμή στην επανάσταση των μπολσεβίκων.

Το 1930 ο σκηνοθέτης πηγαίνει στο Χόλιγουντ -όπου η παραμονή του είναι σύντομη- και από το 1930 έως το 1932 μεταβαίνει στο Μεξικό, σε μια προσπάθεια να γυρίσει ανεξάρτητες ταινίες. Επιστρέφει στη Σοβιετική Ένωση του Στάλιν, όπου διδάσκει στην κινηματογραφική Ακαδημία της χώρας και προσπαθεί να γυρίσει Το Λιβάδι του Μπεζίν, την πρώτη του ομιλούσα ταινία. Αναγκάζεται, όμως, να σταματήσει όταν συγκρούεται με το καθεστώς.

Μεγαλύτερη τύχη είχε με την ταινία Ο Λέων του Νιέβα (1938), μία παραβολή της επικράτησης επί των γερμανικών δυνάμεων.  Εμπνεύστηκε τον Ιβάν τον Τρομερό ως μία ταινία με τρία μέρη και γύρισε τα δύο πρώτα, πριν βρεθεί αντιμέτωπος με τη σοβιετική λογοκρισία που θεώρησε ότι ο κεντρικός τυραννικός χαρακτήρας αποτελεί μία απεικόνιση του Στάλιν. Ο Αϊζενστάιν αναγκάστηκε να υπογράψει δηλώσεις «μετανοίας» και δεν γύρισε ποτέ το τρίτο μέρος της ταινίας.

Απομονωμένος από το καθεστώς και με την καρδιά του να του δημιουργεί προβλήματα, πέθανε το 1948 από καρδιακή προσβολή. Κι ενώ στη χώρα του θα χρειαζόταν να περάσει μία δεκαετία πριν αναγνωριστεί ξανά, στη Δύση -αλλά και σε μία γενιά σοβιετικών σκηνοθετών- οι θεωρίες του για τον κινηματογράφο άσκησαν σημαντικότατη επιρροή.