Η «Λίστα του Σίντλερ» κλείνει τα 20: η ιστορία που πάντα θα συγκινεί

Μάιος 1945:  Η Γερμανία ισοπεδωμένη και κατακτημένη από τους Συμμάχους παραδίδεται και με την υπογραφή του εγγράφου που απαίτησε ο Στάλιν στο Κάρλχορστ του Βερολίνου το ναζιστικό καθεστώς καταλύεται. Ο Β’ Παγκόσμιος Πόλεμος στην Ευρώπη έχει τελειώσει κι επισήμως.

Μέχρι εκείνη την ημέρα το ναζιστικό καθεστώς άλλαξε άρδην τις πολιτικές και κοινωνικές δομές στη χώρα, καθιερώνοντας τον «υπέρτατο Ηγέτη» (Φύρερ) και υιοθετώντας φυλετική πολιτική, η οποία οδήγησε στη δημιουργία στρατοπέδων συγκέντρωσης και εξόντωσης και, τελικά, στο Ολοκαύτωμα των Εβραίων της Ευρώπης.

Μουδιασμένη ακόμη από την ήττα στον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο η κυβέρνηση του Αδόλφου Χίλτερ οραματιζόταν μία νέα μεγάλη αυτοκρατορία στην ανατολική Ευρώπη κι αυτό απαιτούσε πόλεμο. Η ένοπλη σύρραξη που προκλήθηκε από την πολιτική του καθεστώτος μετέβαλε τον παγκόσμιο χάρτη.

Με έντονες επιρροές από το φασισμό του Μουσολίνι, η ναζιστική ιδεολογία διαποτίζεται από μίσος για τους διαφορετικούς και κατ’ αυτούς δεν έχουν θέση στον κόσμο οι Εβραίοι, οι αθίγγανοι και οι ομοφυλόφιλοι, όπως και κάθε είδους άνθρωποι του περιθωρίου, ενώ θεωρούνται «υπάνθρωποι» (Untermenschen), εκτός από τους Εβραίους, και οι Σλάβοι, με προεξάρχοντες τους Τσέχους, τους Πολωνούς και τους Ρώσους. Οι καθαρόαιμοι Γερμανοί ανήκουν στην Άρια φυλή, η οποία είναι ανώτερη όλων των υπόλοιπων φυλών.

Ετσι, υποκίνησαν το συστηματικό διωγμό και τη γενοκτονία των ομάδων που ήταν «κατώτεροι» από τη δική τους άρια φυλή, γράφοντας με τη λέξη «Ολοκαύτωμα» τη μελανότερη σελίδα της παγκόσμιας ιστορίας.

Στα αρχικά στοιχεία που συνθέτουν το Ολοκαύτωμα είναι το πογκρόμ της «Νύχτας των Κρυστάλλων» και το «Πρόγραμμα Ευθανασίας T-4», τα οποία οδήγησαν στη συνέχεια στα τάγματα θανάτου και στα στρατόπεδα μαζικής εξόντωσης τα οποία αποτελούσαν μαζική και κεντρικά οργανωμένη προσπάθεια για την εξολόθρευση κάθε μέλους των κοινοτήτων που αποτελούσαν στόχο των Ναζί.

Στα μεγάλα στρατόπεδα συγκέντρωσης (Άουσβιτς, Μπιρκενάου, Μαουτχάουζεν, Νταχάου, Μπέργκεν Μπέλσεν, Όσβιετσιμ) συντελέστηκαν τα μεγαλύτερα εγκλήματα στην ιστορία της ανθρωπότητας μέχρι τη λήξη του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου.

Οι μαύρες αυτές σελίδες της Ιστορίας δεν θα μπορούσαν να μην αποτελέσουν σημείο αναφοράς και έμπνευση για σκηνοθέτες, στιχουργούς, συνθέτες και κάθε είδους καλλιτέχνες. Τα 68 χρόνια από το τέλος του Β’ Παγκοσμιου Πολέμου και η πτώση της Γερμανίας, συμπίπτουν με τα 20 χρόνια από τη «γέννηση» της ταινίας του Στίβεν Σπίλμπεργκ «Η Λίστα του Σίντλερ», το 1993.

Πρόκειται για ένα πολεμικό βιογραφικό δράμα με θέμα τον Όσκαρ Σίντλερ, έναν Γερμανό επιχειρηματία που έσωσε τις ζωές 1.300 Πολωνών Εβραίων στο Ολοκαύτωμα προσλαμβάνοντάς τους στα εργοστάσια του.

Την ταινία σκηνοθέτησε ο Στίβεν Σπίλμπεργκ και το σενάριο έγραψε ο Στίβεν Ζαϊλίαν, βασισμένο στη νουβέλα Schindler’s Ark του Τόμας Κενάλι με πρωταγωνιστές του Λίαμ Νίσον, Ρέιφ Φάινς και Μπεν Κίνγκσλεϊ.

Φέτος συμπληρώνονται 20 χρόνια από την ημέρα που ο Σπίλμπεργκ μας χάρισε τη δική του «Λίστα του Σίντλερ»  και απέδειξε ότι ο «σκηνοθέτης των παιδιών» όχι μόνο είχε μεγαλώσει, αλλά και ότι θα μπορούσαν να του εμπιστευτούν την κληρονομιά μίας από τις μεγαλύτερες τραγωδίες στην ιστορία της ανθρωπότητας.

Για τα 20ά γενέθλια της επικής αυτής ταινίας των επτά Όσκαρ, για τις υπεράνθρωπες προσπάθειες ενός άνδρα να σταματήσει τη ναζιστική θηριωδία στην Αυστρία και να σώσει χιλιάδες ανθρώπινες ζωές η ταινία ξαναβγαίνει σε DVD υψηλής ευκρίνειας με τον ίδιο τον Σπίλμπεργκ να επιμελείται τη σχολαστική αναδόμηση της αυθεντικής μπομπίνας της ταινίας.

«Ξοδέψαμε τέσσερις με πέντε μήνες για να “καθαρίσουμε” το φιλμ», εξήγησε ο τεχνικός επιτηρητής Michael Daruty. «Εκατοντάδες ώρες ξοδεύτηκαν για το κορίτσι με το κόκκινο παλτό. Αλλά θεωρώ ότι καταφέραμε πραγματικά να διατηρήσουμε την καλλιτεχνική ιδέα. Υπάρχουν περισσότερες λεπτομέρειες στα ρούχα, τα μαλλιά τα κεριά. Και μετά από τόσες ώρες δουλειάς, δεν μπορεί κανείς να το κοιτάξει και να μην νιώσει έστω ένα συναίσθημα», πρόσθεσε.

Για τον Σπίλμπεργκ επίσης ήταν ένα «εργαστήριο αγάπης». «Ηταν ένα προσωπικό σχέδιο για τον ίδιο. Και μετά μου είπε ότι ποτέ η ταινία δεν έδειχνε καλύτερη», σημείωσε ο Daruty.

Η Κρακοβία σήμερα

Η πόλη της Κρακοβίας στη νότια Πολωνία, όπου εκτυλίσσονται τα γεγονότα, σύμφωνα με κάτοικό της, έχει αλλάξει πολύ περισσότερο στα 20 χρόνια από τότε που γυρίστηκε η ταινία του Σπίλμπεργκ, παρά τον προηγούμενο μισό αιώνα που συνέβησαν τα πραγματικά γεγονότα.

Είναι μία όμορφη, ακμάζουσα πόλη της ανατολικής Ευρώπης, όπου πρέπει να ξέρεις που να κοιτάξεις για να θυμηθείς τι έγινε τότε- ο διωγμός των Εβραίων, πρώτα στα γκέτο και μετά στα στρατόπεδα συγκέντρωσης.

Μπορείς να επισκεφθείς το εργοστάσιο του Όσκαρ Σίντλερ, όπου ο ηδονιστής επιχειρηματίας απασχόλησε πάνω από 1.000  Εβραίους κρατώντας τους μακριά από τους θαλάμους αερίων του Άουσβιτς. Μία εκδρομή στο λόφο Λασότα αποκαλύπτει τη θέα του γκέτο όπου στην ταινία είχε πάει ο Σίντλερ με τη σύντροφό του για βόλτα με το άλογα. Εκεί είδε μπροστά στα μάτια του  η τρομακτική μεταχείριση των Εβραίων και η συνείδησή του διαταράχτηκε.

Ένας μικρός δρόμος έξω από την πόλη βρίσκεται η βίλα του Αμον Γκετ, του ναζιστή στρατηγού που υποδύθηκε ο Ρέιφ Φάινς. Αν και μία επίσκεψη εκεί το αποδεικνύει, τεχνικά ο ίδιος δεν θα μπορούσε να είναι ικανός να πυροβολήσει κρατούμενους του στρατοπέδου, όπως στην ταινία, γιατί το μπαλκόνι του σπιτιού είναι πολύ χαμηλά από τον υπαίθριο χώρο του στρατοπέδου) παραμένει ωστόσο ανατριχιαστικό το πού είχε την αυλή και διασκέδαζε με τους ομοίους του Ναζί και επιχειρηματίες όπως ο Σίντλερ. Το σπίτι αυτό είναι προς πώληση.

 

Η ταινία

Ξεκινά το 1939 με την επανατοποθέτηση των Πολωνών Εβραίων στο Γκέτο της Κρακοβίας λίγο μετά την έναρξη του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου. Το σενάριο της ταινίας βασίζεται σε αληθινά γεγονότα που εξιστορούνται στο βιβλίο του Αυστραλού συγγραφέα Τόμας Κένελι «Η κιβωτός του Σίντλερ» (1982) και διαδραματίστηκαν κατά την διάρκεια του Β’ Παγκόσμιου Πολέμου.

Ο Όσκαρ Σίντλερ, ένας Γερμανός επιχειρηματίας από τη Μοραβία, φτάνει στην πόλη ελπίζοντας να βγάλει χρήματα από τον πόλεμο. Δωροδοκεί την Βέρμαχτ και τους αξιωματικούς των Ες Ες και έτσι αγοράζει ένα εργοστάσιο για την παραγωγή εφοδίων του στρατού. Χωρίς να γνωρίζει πολλά για το πως να διευθύνει μια επιχείρηση, προσλαμβάνει τον Ιτζάκ Στερν, υπάλληλο του Εβραϊκού Συμβουλίου, ο οποίος έχει επαφές με τους Εβραίους επιχειρηματίες και τους μαυραγορίτες μέσα στο γκέτο.

Οι Εβραίοι επιχειρηματίες δανείζουν στο Σίντλερ τα χρήματα για το εργοστάσιο με αντάλλαγμα ποσοστό από τα κέρδη. Ο Σίντλερ προσλαμβάνει μόνο Εβραίους καθώς κοστίζουν λιγότερο αφού οι μισθοί τους πηγαίνουν στην Ες Ες. Οι εργάτες του Σίντλερ επιτρέπεται να βρίσκονται και εκτός του γκέτο και ο Στερν πλαστογραφεί έγγραφα για να διασφαλίσει όσο το δυνατόν περισσότερους ανθρώπους ως “χρήσιμους” στους Γερμανούς ώστε να τους σώσει από μεταφορά σε στρατόπεδα συγκέντρωσης αλλά και από το θάνατο.

Ο Υπολοχαγός των Ες Ες Άμον Γκετ φτάνει στην Κρακοβία για να αρχίσει την κατασκευή του στρατοπέδου συγκέντρωσης Πλαστσόφ. Δίνει εντολή να αδειάσει το γκέτο και η Επιχείρηση Ράινχαρντ στην Κρακοβία αρχίζει, με εκατοντάδες στρατεύματα να αδειάζουν τα συνωστισμένα δωμάτια και να δολοφονούν όποιον διαμαρτύρεται ή δε συνεργάζεται, ηλικιωμένο ή παιδί. Ο Σίντλερ από μακριά παρακολουθεί τη σφαγή και η επιρροή της στη συνείδησή του είναι καταλυτική.

Παρ’ όλα αυτά γίνεται φίλος με τον Γκετ και συνεχίζει να έχει την υποστήριξη και την προστασία των Ες Ες. Ο Σίντλερ δωροδοκεί τον Γκετ ώστε να του επιτρέψει να χτίσει στρατόπεδο για τους εργάτες του. Αρχικά οι προθέσεις του είναι να βγάλει χρήματα αλλά στην πορεία αρχίζει να διατάζει τον Στερν να σώσει όσες περισσότερες ζωές μπορεί.

Καθώς ο πόλεμος παίρνει άλλη τροπή, διαταγή από το Βερολίνο αναγκάζει τον Γκετ να καταστρέψει όλα τα σώματα των Εβραίων που δολοφονήθηκαν, να διαλύσει το γκέτο του Πλαστσόφ και να στείλει τους εναπομείναντες Εβραίους στο στρατόπεδο συγκέντρωσης του Άουσβιτς.

Στην αρχή ο Σίντλερ ετοιμάζεται να φύγει από την Κρακοβία, αλλά δεν μπορεί να το κάνει και ζητάει από τον Γκετ να του επιτρέψει να κρατήσει τους εργάτες του ώστε να τους μετάφερει στην γενέτειρα πόλη του στη Μοραβία μακριά από την Τελική Λύση. Ο Γκετ δέχεται αλλά χρεώνει πολύ ακριβά κάθε έναν εργάτη ξεχωριστά. Ο Σίντλερ με τον Στερν συντάσσουν μια λίστα με τους εργάτες που δεν θα μεταφερθούν στο Άουσβιτς.

«Η Λίστα του Σίντλερ» αποτελείται από “ικανούς” τρόφιμους και για πολλούς στο στρατόπεδο Πλαστσόφ, το να υπάρχει το όνομά τους στη λίστα είναι πολύ σημαντικό γιατί μπορεί να οδηγήσει στη ζωή ή στο θάνατό τους. Σχεδόν όλοι από τη λίστα φτάνουν στο στη Μοραβία. Το τραίνο που μεταφέρει τις γυναίκες κατά λάθος πηγαίνει στο Άουσβιτς. Οι γυναίκες νομίζουν ότι οδηγούνται στο θάλαμο αερίων αλλά αρχίζουν να κλαίνε από χαρά όταν νερό πέφτει από τις ντουζιέρες.

Ο Σίντλερ πηγαίνει αμέσως στο Άουσβιτς και δωροδοκώντας τον υπέυθυνο του στρατοπέδου σώζει όλες τις γυναίκες της λίστας του. Μόλις φτάνουν στη Μοραβία, ο Σίντλερ δίνει αυστηρές εντολές στους Ες Ες φύλακες να μην πυροβολήσουν ή βασανίσουν κανέναν. Για να κρατήσει τους εργάτες του ζωντανούς, ξοδεύει σχεδόν όλη του την περιουσία για να δωροδοκεί τους Ναζί αξιωματικούς. Τα χρήματά του τελειώνουν λίγο πριν το Βέρμαχτ παραδοθεί και λήξει ο πόλεμος στην Ευρώπη.

Ως μέλος των Ναζί και κερδοφόρος από τη δουλεία, το 1945 ο Σίντλερ πρέπει να αποδράσει. Αν και οι φύλακες των Ες Ες έχουν πάρει εντολή να εξοντώσουν τους Εβραίους ο Σίντλερ τους πείθει να γυρίσουν πίσω στις οικογένειές τους σαν άνδρες και όχι σαν δολοφόνοι. Λίγο πριν φύγει, φορτώνει το αυτοκίνητό του και αποχαιρετά τους εργάτες του. Του δίνουν ένα γράμμα εξηγώντας πως δεν είναι εγκληματίας πολέμου μαζί με ένα δαχτυλίδι με την επιγραφή “Όποιος σώζει μια ζωή, σώζει ολόκληρο τον κόσμο”. Ο Σίντλερ συγκινείται αλλά και ντρέπεται, αισθανόμενος ότι θα μπορούσε να κάνει περισσότερα ώστε να σώσει περισσότερες ζωές.

Οι Εβραίοι του Σίντλερ, έχοντας κοιμηθεί έξω από τις πύλες του εργοστασίου, ξυπνούν το επόμενο πρωί και ένας Σοβιετικός δραγώνος καταφτάνει διαμηνύοντάς τους ότι απελευθερώθηκαν από τον Κόκκινο Στρατό.

Η… «φρίκη» του Κοριτσιού με το Κόκκινο Παλτό

Ένα από τα πιο αξιοσημείωτα πλάνα στην ταινία είναι το κόκκινο παλτό, η μοναδική χρωματιστή νότα μέσα στο ασπρόμαυρο της ταινίας. Η Ολίβια Νταμπρόφσκα, η ηθοποιός που υποδύθηκε το κοριτσάκι με το κόκκινο παλτό δήλωσε «τρομοκρατημένη» όταν είδε την ταινία στην οποία πρωταγωνίστησε.

Τότε ήταν τριών ετών και η εικόνα του Κοριτσιού με το Κόκκινο Παλτό σαν να λαξεύτηκε στη μνήμη του θεατή και δεν το έχει ξεχάσει μέχρι και σήμερα. Ο θάνατός της στην ταινία ήταν το γεγονός που κινητοποίησε τον Όσκαρ Σίντλερ να αναλάβει δράση και να αρχίσει την έρευνα για να σώσει ζωές με την περίφημη λίστα του.

Η ταινία έμελε να στιγματίσει το κορίτσι με το κόκκινο παλτό που έπαιξε τον ομώνυμο ρόλο.

«Να μεγαλώσεις πριν δεις την ταινία της είχε πει ο Σπίλμπεργκ», όπως δήλωσε στους Times η Ολίβια, τονίζοντας ότι ο σκηνοθέτης της είχε απαγορεύσει να τη δει προτού κλείσει τα 18 της χρόνια. Αλλά την κυρίευσε η περιέργεια και την είδε στα 11 της. Κάτι που όπως είπε η ίδια «το μετάνιωσε ειλικρινά» «Ήταν φρικτό. Δεν μπορούσα να καταλάβω πολλά, αλλά ήμουν σίγουρη ότι δεν θα ήθελα να την ξαναδώ στη ζωή μου», τόνισε χαρακτηριστικά.

«Ντρεπόμουν που έπαιζα στην ταινία και θύμωνα με την μητέρα και τον πατέρα μου που μιλούσαν σε όλον τον κόσμο για αυτό», συνέχισε η Νταμπρόφσκα. «Ο κόσμος έλεγε: θα πρέπει να είναι πολύ σημαντικό για σένα και πρέπει να γνωρίζεις πολλά για το Ολοκαύτωμα», πρόσθεσε. Ωστόσο αργότερα, ο «τρόμος» της αυτός μετατράπηκε σε υπερηφάνεια. «Ημουν μέρος ενός πράγματος για το οποίο θα πρέπει να νιώθω περήφανη», είπε σκεπτόμενη σήμερα τον συμβολικό της ρόλο.

Γιατί το Κορίτσι με το Κόκκινο Παλτό είναι το σύμβολο της ταινίας. Το σύμβολο της αθωότητας των Εβραίων που διώχθηκαν και θυσιάστηκαν στο βωμό της ρατσιστικής ιδεολογίας των Ναζί.

Ο τρόπος με τον οποίο περπατά μέσα από τις σκηνές βίας που εκτυλίσσονται γύρω της, αποδεικνύει αυτήν την αθωότητα. Και το μόνο χρώμα στην ταινία είναι το κόκκινο. Το χρώμα από τις σημαίες των Εβραίων που συχνά κυμάτιζαν ζητώντας βοήθεια κατά τη διάρκεια του πολέμου.

Ο θάνατος του κοριτσιού σήμανε και την απώλεια των αθώων ζωών.

Για το συμβολισμό, ωστόσο, ο ίδιος ο Σπίλμπεργκ είχε δηλώσει: «Η Αμερική και η Ρωσία και η Αγγλία όλοι γνώριζαν για το Ολοκαύτωμα όταν συνέβαινε, και δεν κάναμε τίποτα. Δεν στείλαμε καμία από τις δυνάμεις μας για να σταματήσουμε την πορεία προς το θάνατο, την αδυσώπητη αυτή πορεία προς το θάνατο. Ήταν μια μεγάλη κόκκινη βούλα στο ραντάρ του καθενός, αλλά κανένας δεν έκανε κάτι. Και γι’ αυτό ήθελα να προσθέσω το κόκκινο χρώμα».

Τι απέγινε ο πραγματικός Σίντλερ

Η ζωή του πραγματικού Όσκαρ Σίντλερ μετά το τέλος του πολέμου χαρακτηρίστηκε από αποτυχημένες επαγγελματικές επιλογές, πολύ αλκοόλ, αλόγιστες σπατάλες και πολλές γυναίκες.

Το 1949  μετακόμισε στην Αργεντινή, όπου αγόρασε μία φάρμα. Μέχρι το 1957 ο Σίντλερ είχε πτωχεύσει και βασιζόταν σε φιλανθρωπίες Εβραίων. Ένα χρόνο αργότερα, το 1958, εγκατέλειψε την γυναίκα του και επέστρεψε στη Γερμανία όπου και ασχολήθηκε με παραγωγή τσιμέντου μέχρι το 1961.

Από τότε και μετά βασιζόταν σε εβραϊκές φιλανθρωπίες και σε μία μικρή σύνταξη που του αποδόθηκε από την γερμανική κυβέρνηση το 1968. Την χρονιά που έχασε την επιχείρηση τσιμέντου, προσκλήθηκε να επισκεφτεί το Ισραήλ, όπου έτυχε θερμής υποδοχής. Έκτοτε και έως το τέλος της ζωής του κάθε άνοιξη επισκεπτόταν το Ισραήλ. Πολλοί από τους συμπατριώτες του εξοργίστηκαν μαζί του επειδή βοήθησε τους Εβραίους και επειδή κατέθεσε εναντίον των Ναζιστών εγκληματιών πολέμου.

Πέθανε το 1974, ύστερα προβλήματα σε καρδιά και συκώτι και τάφηκε, μετά από επιθυμία του, στο Ισραήλ σε καθολικό νεκροταφείο.

Όσο για τον Άμον Γκετ, ο σαδιστής διοικητής του στρατοπέδου συγκέντρωσης του Πλαστσόφ δικάστηκε και απαγχονίστηκε για τα εγκλήματα πολέμου που διέπραξε.

Χάρη στον Όσκαρ Σίντλερ, παραπάνω από 6000 επιζήσαντες του Ολοκαυτώματος και απόγονοί τους είχαν παραμείνει ζωντανοί την δεκαετία του 1990 για να αφηγηθούν την απίστευτη ιστορία της «Λίστας ».

Η αυθεντική λίστα ανακαλύφθηκε σε βιβλιοθήκη της Αυστραλίας το 2009. Πρόκειται για ένα κείμενο 13 σελίδων, το οποίο περιλάμβανε τα ομόματα και την εθνικότητα τουλάχιστον 801 Εβραίων. Ο τελευταίος επιζών της Λίστας, Λέον Λέισον, πέθανε τον Ιανουάριο σε ηλικία 83 ετών. Ηταν μόλις 12 ετών όταν ο Όσκαρ Σίντλερ, τον συμπεριέλαβε στη λίστα που θα του έσωζε τη ζωή.

Στην ταινία του Στίβεν Σπίλμπεργκ τους πρωταγωνιστικούς ρόλους ενσάρκωσαν οι Λίαμ Νίσον ( Όσκαρ Σίντλερ ), Μπεν Κίνγκσλεϊ (Ιτζάκ Στερν), Ρέιφ Φάινς ( Άμον Γκετ), Έμπεθ Ντάβιτζ (Έλεν Χιρς), Κάρολιν Γκουντάλ (Έμιλι Σίντλερ), Τζόναθαν Σαγκάλ (Πόλντεκ Πφέφερμπεργκ).

Η ταινία που κέρδισε επτά Όσκαρ έρχεται για πρώτη φορά σε Blu-ray σε Ειδική Επετειακή Έκδοση, 20 χρόνια µετά την κινηµατογραφική της πρεµιέρα.