Support Art Workers: Ο καλλιτεχνικός κόσμος για την κρίση (Part A)

Σε μια άκρως αβέβαιη χρονιά για φεστιβάλ, συναυλίες, εκθέσεις και λοιπές πολιτιστικές εκδηλώσεις, οι άνθρωποι των τεχνών αντιδρούν και ζητούν να εισακουστούν τα δικαιώματά τους. Αγαπώντας όχι μόνο τον κινηματογράφο, αλλά και την τέχνη γενικότερα, οι Cinepivates μίλησαν με ανθρώπους των τεχνών σχετικά με το πως βίωσαν τα lockdowns, τις απαγορεύσεις, τον εγκλεισμό και τι αντίκτυπο είχε στην δουλειά τους.

Ζαφειροπούλου Κατερίνα – Ηθοποιός

Η «δουλειά» του καλλιτέχνη δεν έχει ωράριο. Δεν υπάγεται σε ώρες εργασίας και ώρες ξεκούρασης. Η σκέψη και οι δραστηριότητές του είναι πάντα σε διάλογο με τη δουλειά του. Είναι τόσο συνδεδεμένες,  που για κάποιον το πραγματικό περιεχόμενο της δουλειάς ενός καλλιτέχνη έχει καταλήξει να αποτελεί ένα «ομιχλώδες τοπίο».

Η πανδημία προσωπικά με «τσάκωσε» σε μία περίοδο της ζωής μου πολύ καταιγιστική- όπως πιστεύω πως είναι και των περισσότερων αεικίνητων ανθρώπων που αποτελούν τον κλάδο των καλλιτεχνών. Εκτός από την παράσταση, την πρόβα ή το γύρισμα όπου ένας ηθοποιός πρέπει να «παρευρεθεί» (το οποίο αποτελεί το «εξωστρεφές» μέρος της δουλειάς μας), υπάρχει και ένα άλλο μεγάλο κομμάτι, εκείνο πίσω από τις κλειστές πόρτες, που είναι αυτό των ακροάσεων, των οντισιόν (τις περισσότερες φορές σε όλη την Αθήνα ή και όλη την Ελλάδα!) και της διαρκούς επιμόρφωσης. Όλα αυτά μαζί, για μένα, αποτελούν αναπόσπαστο κομμάτι της δουλειάς μας.

Έτσι λοιπόν, σε μία τέτοια περίοδο συνεχούς κίνησης, (που ως επί το πλείστον είναι η συνήθης κατάσταση των καλλιτεχνών, για λόγους βιοποριστικούς αλλά και γιατί αποτελεί επάγγελμα «δια βίου μάθησης»), ξαφνικά επιβλήθηκε ένας αναγκαστικός και σχεδόν αφύσικος στην αρχή εγκλεισμός και μία ραγδαία αποκοπή απ’ ό, τι ήταν γνώριμο ως δουλειά μας μέχρι τώρα. Στην αναμονή για απαντήσεις τόσο του καλοκαιριού όσο και του ερχόμενου χειμώνα, βρέθηκα, όπως όλοι μας, χωρίς να έχω την παραμικρή ιδέα για το πότε θα ήταν αυτή η περιβόητη «επόμενη μέρα». Δεν μπορούσα να κάνω κάποιο συγκεκριμένο πλάνο, αφού πρωτίστως δεν ήξερα αν θα παραμείνω εσώκλειστη για 14 μέρες, όπως ήταν η αρχική οδηγία στις 14 Μαρτίου ή παραπάνω. Χωρίς αυτή την ημερομηνία λήξης, λοιπόν, και δεδομένου του ότι η κατάσταση αυτή αποτελούσε μία συλλογική εμπειρία σε όλο τον κόσμο, οι προβληματισμοί μου ήταν ίδιοι με συναδέλφους στο εξωτερικό και φίλους καλλιτέχνες όλων των κλάδων του Πολιτισμού, αλλά και όλων συνολικά των συγγενών και φίλων μου, κατάλαβα ότι το καλύτερο που θα είχα να κάνω είναι να προσαρμοστώ στο «αβέβαιο», χάνοντας όσο το δυνατόν λιγότερο παραγωγικό χρόνο κατά την προσαρμογή αυτήν.

Οι μέρες της Καραντίνας λειτούργησαν σε μένα εξαιρετικά ευεργετικά. Με τις μαύρες μέρες να είναι φυσικά παρούσες, κάνοντας όλο αυτό που ζούμε να μοιάζει σαν επεισόδιο του Black Mirror. Αλλά κυρίως είχα τον χρόνο που πάντα χρειαζόμουν να δω ταινίες, να γράψω, να μελετήσω μουσική. Ή τουλάχιστον έτσι επέλεξα να το δω εγώ. Όλα αυτά τα πράγματα, δηλαδή, που θέλουν χρόνο ποιοτικό και που συχνά τα βάζεις στο συρτάρι λόγω διαφορετικού προγράμματος. Μετέτρεψα, λοιπόν, το χώρο μου σε ένα lab όπου όλη μέρα είχα στη διάθεσή μου αυτά για τα οποία επιλέγω να κάνω την τέχνη που αγαπώ. Ταυτόχρονα, πλατφόρμες και ιδιώτες σε παγκόσμιο  επίπεδο άρχισαν να παραδίδουν online μαθήματα, σεμινάρια, υποστήριξη για τα επαγγέλματα των τεχνών εν μέσω πανδημίας. Ένα νέο «είδος» τέχνης, training και υποστήριξης άρχισε να γεννιέται σε όλο τον κόσμο. Όλο αυτό μου έδινε τρομερό κουράγιο να νιώθω ότι δεν είμαι μόνη μου απέναντι στη δυσκολία των ημερών και ότι παράλληλα μπορώ –οργανώνοντας έτσι το χρόνο μου- να παραμείνω παραγωγική, παρόλο που φαινομενικά όλα μου τα πλάνα έμοιαζαν να έχουν αγκυροβολήσει στη μέση του ωκεανού.

Το πιο σημαντικό όμως απ’ όλα είναι πως η όλη κίνηση αυτή, μετέφρασε την προσπάθειά μου σύντομα σε πολιτική θέση. Μεγάλοι οργανισμοί ανακοίνωναν συχνά open call με νέες ιδέες που γεννήθηκαν μέσα στην πανδημία. Η τέχνη στον καιρό της πανδημίας ήταν όντως πλέον γεγονός. Στους κόλπους αυτούς, άνθρωποι κατάφεραν να έρθουν κοντά, να μοιραστούν τους προβληματισμούς και τις σκέψεις τους και να δημιουργήσουν (ακόμα και σε σπαράγματα) τέχνη, πράγμα που θεωρώ την πιο ηχηρή πολιτική πράξη! Αντίθετα προς όλα τα σενάρια, το καλλιτεχνικό πνεύμα συνέχισε να ζει και να παράγει, αφορμώμενο από την εποχή του. Η τέχνη πάντα είναι παιδί των πιο ακραίων κοινωνικών περιστάσεων. Γι’ αυτή την τελευταία πράξη, που οι καταστάσεις οδήγησαν στην ανάγκη για μία κοινή φωνή, γι’ αυτήν είμαι απολύτως και απερίφραστα συγκινημένη.

Ακόμα, ως επιστέγασμα όλων, στους κόλπους της οικονομικής και πολιτικής αβεβαιότητας, καθώς  και στην απόλυτη άρνηση της Πολιτείας να περιλάβει τους Καλλιτέχνες στο αρχικό πλαίσιο στήριξης, υποβαθμίζοντας κοινωνικά τον κλάδο μας ακόμα περισσότερο (αφού πρωτίστως έχουν φροντίσει εδώ και δεκαετίες να τον υποβαθμίζουν αρνούμενοι να αναγνωρίζονται τα πτυχία μας ως πτυχία Ανωτάτων Ιδρυμάτων ή –ακόμα καλύτερα- να δημιουργηθούν Πανεπιστήμια Δραματικής Τέχνης, Χορού, Θεατρικής Συγγραφής καθώς και όλων των καλλιτεχνικών επαγγελμάτων) και αφήνοντας δεκάδες χιλιάδες ανθρώπους στην απόλυτη ένδεια, χωρίς να έχουν τη δυνατότητα να πληρώσουν το νοίκι τους ή τα βασικά, καταγράφτηκε μία μοναδική στα χρονικά συσπείρωση καλλιτεχνών και ανθρώπων της τέχνης, υποστηρίζοντας όσα για χρόνια αποτελούν τα οικονομικά ή και κοινωνικά «φαντάσματα» του επαγγέλματός μας. Αυτή η συσπείρωση ζυμώθηκε πίσω από τις οθόνες μας, ζώντας δυόμιση μήνες, τελικά, εσώκλειστοι στα σπίτια μας, σχεδόν ενοχοποιώντας την ανάγκη μας για μία βόλτα στον ήλιο στο τετράγωνο ή και παραπέρα και τις τελευταίες μέρες έχει πετάξει εμφανώς τα πρώτα της μπουμπούκια που ευελπιστώ να μετατραπούν σε πολύ λίγο καιρό σε ολάνθιστα λιβάδια.

Η Πολιτεία με τα πρόσφατα «μέτρα» στήριξης των καλλιτεχνών εμφανώς παρουσιάζεται να «αδειάζει» όλους εμάς που εργαζόμαστε στον Πολιτισμό, κατατάσσοντας σε κατώτερη κατηγορία την αλυσίδα του πολιτισμού στην κοινωνία. Το κάνει χρόνια, από την ισχύ των σχολών μας, μέχρι τους μισθούς μας, τα ένσημά μας, αλλά εξίσου και με την όλη «φήμη» που έχει δημιουργήσει η Πολιτεία κοινωνικά για τους ανθρώπους των τεχνών, ως τελευταίο τροχό της αμάξης. Η Πολιτεία, που κατά τ’ άλλα αγαπά να προβάλει την επιτυχία των καλλιτεχνών της χώρας μας περήφανη για την «παραγωγή του τόπου της», εγκαταλείπει τους καλλιτέχνες εν μέσω της πανδημίας 2020.  Όχι απλά δεν κρατά με κανένα τρόπο τα παιδιά της, όπως έχει ισχυριστεί πως είναι το μέλημά της στο παρελθόν, αλλά τα σπρώχνει σα βάρος.

Η δουλειά του καλλιτέχνη θέλει επίμονες και πολύχρονες σπουδές. Οι περισσότεροι καλλιτέχνες κατέχουν περισσότερα του ενός πτυχία. Η δουλειά του καλλιτέχνη αναζωπυρώθηκε μέσα στην πανδημία, απέκτησε μεγαλύτερο «εσωτερικό αναγκαστικό αίτιο», απέκτησε στιβαρά πόδια στη γη και φωνή που πάλλεται και μέλλεται να αναδειχθεί.

Κατσιμίρης Δημήτρης – Παραγωγός Frau Films / Σκηνοθέτης

Διανύουμε δύσκολες μέρες για τις τέχνες και όχι μόνο. Η πανδημία λύγισε οικονομικά τους καλλιτέχνες, τους άφησε μετέωρους να βλέπουν δυσοίωνα το μέλλον και να αγωνιούν για τους ίδιους και τις οικογένειες τους. Παράλληλα όμως όλη αυτή η ατμόσφαιρα ξεσκέπασε λάθη του παρελθόντος για το κάθε κλάδο ξεχωριστά και πυροδότησε ένα πνεύμα αλληλεγγύης ώστε καλλιτέχνες και μη, να αγωνιστούν και να διεκδικήσουν αυτά που για χρόνια τους αναλογούν.

Στον χώρο της κινηματογραφικής παραγωγής τα ενδεχόμενα είναι πολλά καθώς κάθε μέρα που περνάει μαθαίνουμε κάτι νέο για τις τρέχουσες εξελίξεις. Αναβολές φεστιβάλ, ακυρώσεις πολλαπλών πρότζεκτ, προσαρμοσμένα σενάρια με γνώμονα την πανδημία καθώς και οργουελικές συνθήκες γυρίσματος φαντάζουν στους περισσότερους από μας πρωτόγνωρα και δύσκολα διαχειρίσιμα.

 Η ευθύνη είναι τεράστια όταν θα κληθείς αύριο μεθαύριο να οργανώσεις ένα γύρισμα με τις πρέπουσες υγειονομικές συνθήκες. Η αγωνία να τηρηθούν οι κανόνες υγιεινής  χωρίς να χαθεί ο αυθορμητισμός του γυρίσματος είναι ο μεγαλύτερος μου προβληματισμός. Πως μπορεί κάποιος να δράσει στο εδώ και τώρα όταν στο μυαλό του στροβιλίζονται φοβίες και άγχη για τη υγεία του; Κυριαρχεί μια ρευστότητα στην Ελλάδα, υπάρχει συνεχώς μία αγωνία μήπως προκύψει εκ νέου πρόβλημα με μια ενδεχόμενη αύξηση των κρουσμάτων. Αρχικό μέλημα λοιπόν για κάθε παραγωγό ή σκηνοθέτη κατά τη γνώμη μου είναι να δημιουργήσει ένα ασφαλές περιβάλλον όπου όλοι οι συνεργάτες του να αισθάνονται πως δεν κινδυνεύουν να νοσήσουν.

Ακούγεται πως πάμε στη λύση των φθηνών σεναρίων με ολιγομελές συνεργείο. Με προσαρμοσμένα σε αυτό το μοτίβο σενάρια γυρισμένα αποκλειστικά σε σπίτια. Ίσως λειτουργήσει όλο αυτό ίσως και όχι. Ένα είναι το σίγουρο όμως. Πως η ανάγκη του ανθρώπου να λέει και να ακούει ιστορίες κάτω από οποιαδήποτε συνθήκη, δεν θα χαθεί ποτέ.

Κυπαρισσόπουλος Σίμος – Ιδρυτής του International Micro μ Festival

Από το 2000 που πρωτοξεκίνησα να  εργάζομαι στο χώρο της τέχνης, τις περισσότερες φορές δεν υπήρχε ξεκάθαρο πλαίσιο συνεργασίας και χρόνο με τον χρόνο  το πλαίσιο αυτό ολοένα και ξεθώριαζε. Αυτό με οδήγησε το 2011 να ιδρύσω την δική μου εταιρεία με την οποία και εκφράζομαι καλλιτεχνικά τα τελευταία χρόνια. Επίσης τα τελευταία χρόνια που το Micro μ Festival μεγάλωσε πέρασα σταδιακά πίσω από τη λάμψη των προβολέων αλλά πάντα μέσα στο ευρύ φάσμα των καλλιτεχνικών επαγγελμάτων. Στις μέρες που ζούμε, αυτό το ταξίδι φαντάζει δύσκολο καθώς όλοι μας έχουμε περιοριστεί και ατενίζουμε το μέλλον με επιφυλακτικότητα. Πέρυσι τέτοια εποχή είχαν ήδη κλείσει οι διοργανώσεις του Οκτωβρίου, και έτρεχαν όσες είχαν προγραμματιστεί νωρίτερα. Αυτό από μόνο του μας γέμιζε με αυτοπεποίθηση και η επικοινωνία που είχαμε με το κοινό μας τροφοδοτούσε με τεράστια αποθέματα ενέργειας.

Φέτος στον αντίποδα τα πάντα είναι αβέβαια, η διαδικασία οργάνωσης του φεστιβάλ έχει μετατραπεί σε μία μοναχική αναζήτηση λύσεων και η επιφυλακτικότητα όλων είναι πλέον δεδομένη. Ταινίες που περιμέναμε μείνανε ανολοκλήρωτες, αιθουσάρχες δεν ξέρουν αν θα ανοίξουν οι αίθουσες και με ποιες προϋποθέσεις, φορείς που συνεργαζόσουν απλά περιμένουν να ανακοινωθεί κάτι. Κάτι που όμως τελικά δεν ανακοινώνεται.  Η επικοινωνία με τον κοινό έγινε πια νοσταλγία και η αυτοπεποίθηση,  η αισιοδοξία και το χαμόγελο έδωσαν την θέση τους στην αβεβαιότητα και το άγχος.

Για να ασχοληθεί όμως κάποιος με την τέχνη και την πολιτιστική δημιουργία γενικότερα σίγουρα δεν είναι ούτε τεχνοκράτης ούτε αποκλειστικά θεωρητικός. Το κίνητρο δημιουργίας σε αυτόν τον κλάδο είναι λίγο πιο σύνθετο απ’ ότι στους άλλους και αυτό το κίνητρο, που πολλές φορές οι καλλιτέχνες το δημιουργούν μόνοι τους,  είναι αυτό που θα μας επιτρέψει κάποια μέρα να ξαναβρεθούμε στα ίδια μέρη  και με τα χέρια περασμένα στους ώμους να σιγοτραγουδήσουμε σε μία συναυλία ή να ταξιδέψουμε μέσα σε μια θεατρική αίθουσα ή πιασμένοι χέρι – χέρι σε μια σκοτεινή κινηματογραφική αίθουσα να δούμε μια ταινία με το κεφάλι μας γερμένο στον ώμο του διπλανού μας.

Μαράσκας Γιώργος – Ζωγράφος

Η πανδημία είναι ένα παγκόσμιο φαινόμενο, στο οποίο για την ώρα, υπάρχει «δράση» και μας επηρεάζει όλους μας ανεξαιρέτως. Η αντιμετώπιση που προτάθηκε για την πανδημία ήταν όχι η «αντίδραση», αλλά η αδράνεια. Αναφέρομαι στην αδράνεια διότι, καλλιτεχνικά, ενώ η έμπνευση δημιουργείται από καθημερινά βιώματα ζωής και συναισθήματα, στην προκειμένη περίπτωση τα βιώματα αδρανοποιήθηκαν. 

Μετά έρχεται η σκέψη και η ανάκαμψη, κατά την διάρκεια της οποίας αναλύεις και βρίσκεις αλλά ερεθίσματα και ουσιαστικά προκαλείς ξανά τον εαυτό σου, διότι η τέχνη μπορεί και υπερβαίνει της λογικής. Συνεπώς, δημιουργικά μπορείς να δεις και από μια άλλη διάσταση τα πράγματα. Υπήρξε ένα τεράστιο “pause” στην καθημερινότητα, γεγονός που επηρεάζει τις ευαισθησίες των ανθρώπων, πόσο μάλλον των καλλιτεχνών που είναι συναισθηματικά όντα.

Προσωπικά ομολογώ ότι η κατάσταση αυτή με συνεπήρε και με επηρέασε κλιμακωτά. Αν μπορούσα να περιγράψω τον εγκλεισμό θα το φανταζόμουν ως ένα τεράστιο σπίτι που κάθε μέρα έμπαινες και σε ένα νέο άγνωστο δωμάτιο, μέσα από το οποίο θα μπορέσω να αντλήσω έμπνευση για να συνεχίσω να δημιουργώ.