Συνέντευξη: O άνθρωπος (Γιάννης Καστρίτσης) και ο ίσκιος του (Δημήτρης Κουτσιαμπασάκος)

Ο αγαπημένος μας σκηνοθέτης, Δημήτρης Κουτσιαμπασάκος έγινε, επί έξι ημέρες, πραγματικά η «σκιά» του καλλιτέχνη Γιάννη Καστρίτση και μαζί συνδημιούργησαν για τις ανάγκες της νέας του ταινίας, «Γιάννης Καστρίτσης: Ο άνθρωπος και ο ίσκιος του».

Μια πολυσύνθετη ταινία, που ξεφεύγει από τα στενά όρια ενός βιογραφικού ντοκιμαντέρ, γίνεται ένα εικαστικό οδοιπορικό, αλλά κι ένα λαογραφικό ταξίδι. Άλλη μια υπέροχη ταινία, από τον Δημήτρη Κουτσιαμπασάκο, που συνεχίζει να μας εκπλήσσει ευχάριστα με κάθε νέα του ταινία, από τον «Μανάβη» στο «Ηθοποιοί: Ημερολόγιο Σπουδής» και από το «Σιωπηλό Μάρτυρα» σε αυτή την τελευταία του δουλειά.

Είχαμε τη χαρά να απολαύσουμε την ταινία στο πρόσφατο 19ο Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης, όπου συναντήσαμε τον σκηνοθέτη και τον καλλιτέχνη – πρωταγωνιστή του.

– H ταινία είναι μια παραγωγή που έγινε στα πλαίσια της ΕΡΤ;

 Δ.Κ.: Ναι, ανήκει στην ΕΡΤ. Εντάσσεται σε μια σειρά ντοκιμαντέρ που έχουν ως θεματολογία πρόσωπα και προσωπικότητες  του πολιτισμού. Μέχρι στιγμής έχει προσωρινό τίτλο «Close Up».

– Πως έγινε αρχικά η γνωριμία σας; 

Γ.Κ.: Γνωριστήκαμε ουσιαστικά μέσω των δουλειών μας. Πρώτα γνώρισα εγώ το έργο του Δημήτρη, μέσα από τον «Μανάβη», μιλήσαμε μέσω διαδικτύου, του είπα πόσο πολύ μου άρεσε η ταινία του και ότι ασχολούμαστε με κοινά πράγματα και κοινές θεματικές. Είδε και αυτός το blog μου, του έδειξα κάποια ταινιάκια που είχα γυρίσει και ήθελα μια έμπειρη γνώμη από έναν σκηνοθέτη, ανταλλάξαμε τηλέφωνα, αλλά στο τέλος ανταμώσαμε από κοντά τυχαία, στο τρένο, όπου συμπέσαμε και ταξιδεύαμε στην ίδια θέση, απέναντι ο ένας από τον άλλο!

Δ.Κ.: Κι εκεί (γνωριστήκαμε) δια ζώσης. Είχαμε μια πολύ κινηματογραφική γνωριμία, μιλούσαμε συνέχεια για καιρό χωρίς να έχουμε συναντήσει ο ένας τον άλλο και τελικά βρεθήκαμε στο βραδινό τρένο των δώδεκα για Θεσσαλονίκη.

– Πως προέκυψε η ιδέα για το συγκεκριμένο ντοκιμαντέρ; 

Γ.Κ.: Μετά ξανανταμώναμε στο τρένο, ιδιαίτερα πέρσι πετύχαμε ο ένας τον άλλο πολλές φορές. Έτσι, αρχίσαμε σιγά σιγά και κουβεντιάζαμε την πιθανότητα μιας τέτοιας ταινίας. Έκανα βέβαια ως τότε και εγώ τα δικά μου ταινιάκια, που δε τα έκανα φυσικά με αξιώσεις κινηματογραφικές.

– Πόσο εύκολο ή δύσκολο είναι να σκηνοθετήσει κανείς έναν καλλιτέχνη, ειδικά όταν γυρίζει και ο ίδιος ταινιάκια;

Δ.Κ.: Ήταν πάρα πολύ εύκολο, καταρχάς γιατί υπήρξε εμπιστοσύνη από τον Γιάννη, γνωριζόμασταν και η συνεργασία μας ήταν το αποτέλεσμα μιας εγκάρδιας σχέσης που είχαμε, που ήταν πολύ σημαντικό. Το δεύτερο που έπαιξε ρόλο κι ήταν εξίσου σημαντικό, ήταν ότι ο Γιάννης έχει πολύ καλή αντίληψη, επειδή κι ο ίδιος έχει κάνει τα ταινιάκια του καταλάβαινε πολύ καλά το πως κατασκευάζεται. Ήταν πολύ άμεσος και εύκολος όταν του ζητούσα να κάνει κάτι, για παράδειγμα να μπει στο κάδρο, να περπατήσει, να μη κοιτά την κάμερα, δούλευε ενστικτωδώς, είχε ήδη μια πείρα πάνω σε αυτό.

Γ.Κ.: Μου φαίνεται ότι το πιο σημαντικό στη συνεργασία μας ήταν η κοινή ματιά, μέσα από τις συζητήσεις μας, ξέραμε τι θέλαμε να βγει και έγινε μια σύζευξη, μια κοινή προσπάθεια πάνω σε αυτό. Δεν θέλαμε, για παράδειγμα να δείξουμε πόσο σημαντικά είναι τα έργα μου. Αν είναι ή όχι αυτό το κρίνει ο κόσμος. Για αυτό και αποφύγαμε να κάνουμε σχόλια, πέραν των απαραίτητων πληροφοριών: Τι είναι αυτό; Μια στοιχειώδη μορφή οργάνωσης του χώρου. Αυτό για εμένα είναι αισθητική ματιά, αλλά θέλω να τη σταματήσω ως εκεί. Ούτε θέλαμε, από την άλλη, να δείξουμε την καθημερινή ζωή ενός ζωγράφου.

– Τελικά δώσατε στην ταινία τον τίτλο ενός από τα έργα σας, «Ο Άνθρωπος και o Ίσκιος του». Έχει ξεχωριστή θέση για εσάς; Το θεωρείται το πιο σημαντικό σας; 

Γ.Κ.: Δε θα το έλεγα. Νομίζω, περισσότερο ότι είναι το πιο ταιριαστό ως τίτλος για αυτό το ντοκιμαντέρ. Πιστεύω πραγματικά ότι του ταιριάζει πάρα πολύ, περιγράφει και τα ζωγραφικά και τα γλυπτικά μου έργα. Αν ήταν για παράδειγμα «Γιάννης Καστρίτσης: Η δωρεά του τοπίου» πιστεύω δε θα ταίριαζε τόσο πολύ.  Εγώ και το έργο μου, εγώ και το πορτρέτο μου, εγώ και ο ίσκιος μου. Ο ίσκιος μπορεί να είναι αυτό που αφήνει ή δεν αφήνει ένας άνθρωπος όταν φεύγει.

– Πως ήταν η εμπειρία των γυρισμάτων;

Δ.Κ.: Έγιναν με πολύ κέφι και πολύ σύντομα, μέσα σε μόλις έξι μέρες.

Γ.Κ.: Ήταν πράγματι μόνο έξι τελικά; (γέλια) Πάλι καλά που το καταφέραμε όλο αυτό σε έξι μέρες!

Δ.Κ.: Ναι, ήταν μοιρασμένες, τρεις μέρες στην Αθήνα και τρεις μέρες στο χωριό. Το δουλέψαμε εντατικά και τα καταφέραμε και βγήκε.

– Από την ταινία βγαίνει ότι είστε πολυσύνθετος καλλιτέχνης, όχι μόνο στη ζωγραφική αλλά και στην ξυλογλυπτική, τη φωτογραφία, αλλά ταυτόχρονα παραμένετε ένα απλός, προσιτός άνθρωπος, πολύ γήινος. Είστε όντως έτσι στην πραγματικότητα; 

Γ.Κ.: Ναι, νομίζω αυτό είμαι. Πιστεύω κινούμαι στον αντίποδα μιας αντίληψης γενικά για την τέχνη, ότι ο καλλιτέχνης είναι έξω από την κοινωνία και τα γήινα και όσο πιο πολυσύνθετος είναι τόσο περισσότερο σημαντικός είναι. Δε με ενδιαφέρουν αυτά και δε κυνήγησα ποτέ μου κάποια καριέρα. Ό,τι προέκυψε αυτό προέκυψε σταδιακά, πολύ ομαλά και με έμφαση στη δουλειά. Πιστεύω γενικότερα ότι πρέπει κανείς να ρίχνει το μεγαλύτερο βάρος στην ίδια τη δουλειά και όχι στο τι λέει για τη δουλειά του. Αυτό βέβαια το πληρώνεις στην αγορά, ενάντια στο marketing, κερδίζεις όμως στη δουλειά σου και ακόμα και οι συνάδελφοι σου κάποια στιγμή θα στο αναγνωρίσουν αυτό που κάνεις.

– Επιλέξατε και ζείτε μεγάλο διάστημα στην επαρχία. Πόσο εύκολο είναι σήμερα για έναν καλλιτέχνη να ζει μακριά από τα μεγάλα κέντρα των πόλεων; 

Γ.Κ.: Αναγκαστικά ένα μεγάλο μέρος της δουλειά μου, τα γλυπτά τα κάνω στην επαρχία. Δε θα μπορούσα να τα κάνω όλα αυτά στην πόλη. Η ζωγραφική από την άλλη είναι δραστηριότητα της πόλης. Γιατί η ζωγραφική θέλει μια απόσταση από την εμπειρία. Αυτή την ασκώ, κυρίως στα μεγάλα έργα στο εργαστήριο, αν και κάποιες σημειώσεις μπορεί να τις κάνω στον χώρο, έξω. Αλλά για εμένα η ζωγραφική είναι μια τέχνη του κλειστού χώρου, του εργαστηρίου.

– Θέλει η τέχνη την «εξορία» της; Χρειάζεται ο καλλιτέχνης να απομακρυνθεί και λίγο για να δημιουργήσει πιο εύκολα; 

Γ.Κ.: Σίγουρα θέλει και μια απόσταση, από την εμπειρία, από το γεγονός. Είναι αποτέλεσμα της αναπόλησης του γεγονότος ή της εμπειρίας.

– Πως πήρατε αυτή την πρωτότυπη ιδέα να σπάσετε τον νοητό τοίχο του εργαστηρίου και να βγείτε έξω στη φύση και σε αυτό το μικρό λαογραφικό ταξίδι;

Δ.Κ.: Σεναριακά αυτό ήταν που θέλαμε, δηλαδή μια μικρή εισαγωγή στο εργαστήρι και μετά μπαίνουμε πιο βαθιά, σε αυτό το ταξίδι στην πηγή. Γιατί αυτός ο χώρος είναι και το επίκεντρο του έργου του Γιάννη: η φύση, ο άνθρωπος, η καταγωγή.  Κάποια πλάνα από εκεί προϊδεάζουν για έργα που συναντάμε στο εργαστήριο, όπως για παράδειγμα με τα ξύλινα μοντέλα.

– Σίγουρα, όλα σας τα έργα είναι προσωπικά και τα αγαπάτε. Κάποια ξύλινα μοντέλα, όπως αυτά του πατέρα σας, τα νιώθετε πιο προσωπικά; Θα μπορούσατε να τα πουλήσετε; 

Γ.Κ.: Τώρα το ένα από αυτά (το ξαπλωτό που έχει τη στάση σαν να κοιμάται) το έχω πουλήσει. Μάλιστα το πήρε κάποιος από τη Γερμανία, ο οποίος μου είπε ότι για αυτόν είναι ο δικός του πατέρας, έχει γίνει η συντροφιά του. Για εμένα αυτό είναι μεγάλη χαρά, να το εκτιμάει αυτός που το παίρνει. Ένα άλλο όμως που έχω της μητέρας μου (που έχει το κατσίκι αγκαλιά) μου το ζήτησαν αλλά είπα «όχι, θέλω να το κρατήσω». Είναι κάποια που δε μπορώ εύκολα να τα αποχωριστώ. Ο πατέρας μου ήταν πολύ καλό μοντέλο, για αυτό τον χρησιμοποίησα πολλές φορές. Συνήθιζε να παίρνει αυτές τις αρχετυπικές στάσεις, ως παλιός χειρονάκτης μάστορας, το σώμα του λειτουργούσε με έναν πολύ συγκεκριμένο τρόπο. Είχα συναντήσει ένα φίλο από τη Θεσσαλονίκη και μου είπε για τη στάση: «Έτσι ακριβώς κοιμόντουσαν και οι δικοί μου όταν κουραζόντουσαν στα χωράφια με τα άλογα». Αλλά είδα και ένα γλυπτό ενός Βούδα από παλιότερο αιώνα και είχε ακριβώς την ίδια στάση όπως κοιμότανε. Ίσως τελικά δεν είναι τυχαίες αυτές οι πόζες που παίρνουν κάποιοι άνθρωποι και που σμιλευτήκανε μέσα στο χρόνο.

– Αλήθεια, αυτά τα τεράστια ξύλινα μοντέλα, που είναι ουσιαστικά ένας χοντρός κορμός, αντέχουν στον χρόνο; 

Γ.Κ.: Φυσικά, δε παθαίνουν τίποτα. Τα έχουμε εμβολιάσει προληπτικά με μυκητοκτόνο, είναι πολύ ανθεκτικά. Το ξύλο όταν δεν βρέχεται δεν χαλάει!

– Σε όλες σας τις ταινίες εκτιμώ τις μουσικές επιλογές σας, αλλά σε αυτή οφείλω να σας πω ότι η μουσική μου άρεσε περισσότερο.

Δ.Κ.: Αλήθεια; Είναι η πρώτη ταινία που έχω κάνει μουσική επιμέλεια, από τις ταινίες μου. Σε όλες τις ταινίες μου η μουσική είναι πρωτότυπη και κυρίως την έγραφε ο Βαγγέλης Φάμπας. Κι εδώ υπάρχουν οι μουσικές του Βαγγέλη του Φάμπα, αλλά χρησιμοποίησα και άλλες μουσικές, μια επιλογή που έγινε κυρίως για λόγους παραγωγής. Εξαρχής θα μπορούσα ίσως να σκεφτώ να την έγραφε ο Βαγγέλης, όμως νομίζω ότι τελικά τα μουσικά κομμάτια λειτουργούν. Αυτές οι μουσικές ένιωσα ότι είχαν μια έμμεση σχέση με το θέμα μας και με τον Γιάννη και τα έργα του. Το ζητούμενο είναι η μουσική να μην υπογραμμίζει απλώς αυτό που βλέπουμε αλλά να το συμπληρώνει ηχητικά και να του δίνει μια άλλη προοπτική.

– Πάντως εμένα με ταξίδεψε η ταινία, στο τέλος δεν ήθελα να τελειώσει. Υπήρχε ο περιορισμός στη διάρκεια επειδή προορίζεται για τηλεόραση; 

Δ.Κ.: Ο χρόνος διάρκειας είναι ο χρόνος που θεώρησα ότι θα έπρεπε να και είναι ο χρόνος του ντοκιμαντέρ. Δεν το κράτησα λιγότερο επειδή προορίζεται για τηλεόραση. Θα μπορούσε να είναι 48 λεπτά ή 60 αν το έκρινα. Παραπάνω υλικό από τα γυρίσματα δεν έχουμε. Γενικά δεν πετάξαμε (σ.σ. αφήσαμε απ’έξω) ωφέλιμο υλικό, βέβαια ο χρόνος ήταν εξαρχής προκαθορισμένος. Ίσως αν το σχεδιάζαμε ως αυτόνομη ταινία να είχε περισσότερη διάρκεια.

– Περιμένω με ανυπομονησία την επόμενη ταινία μυθοπλασίας σας, το «Κοίλα». Σε ποιο στάδιο εξέλιξης βρίσκεται;

Δ.Κ.: Πήραμε το πράσινο φως για κάποια χρηματοδότηση από την ΕΡΤ και περιμένουμε το Ελληνικό Κέντρο Κινηματογράφου. Αν όλα πάνε καλά, τον επόμενο χειμώνα, τέτοιο καιρό θα έχουν σίγουρα τελειώσει και τα γυρίσματα. Μετά, θα πάρει και αυτή σιγά σιγά το δρόμο της.

Περισσότερα για την ταινία μπορείτε να βρείτε:

>> στη σελίδα της στο facebook

>> στο προσωπικό blog του Γ.Κ. 

Ευχαριστούμε πολύ την Αναστασία Δεληγιάννη για την παραχώρηση των φωτογραφιών της από την συνέντευξη.