Λίγο μετά τα μεσάνυχτα του ορθώς πράττειν

Ίσως θα έπρεπε πριν την προβολή  μίας  ταινίας να εξαφανίζονταν  μυστηριωδώς  όσα εχουν  γραφτεί  γιαυτήν , ώστε να μην νοθεύεται  η επαφή του θεατή με το έργο Τέχνης που (επιδιώκει να είναι ) η ταινία.

Πόσα άκουσα/διάβασα για την αμφιλεγόμενη  δημιουργία της Kathryn Bigelow  ZERO DARK THIRTY  δε λέγεται. Ευφυή σχόλια, ευφάνταστα σχόλια, σεξιστικά σχόλια, βλακώδη σχόλια κ.λ.π. Θεωρώ πως η ταινία  της  υπερεκτιμήθηκε  αφενός, αδικήθηκε αφετέρου. Υπερεκτιμήθηκε  γιατί όταν υπάρχει  πλέον το HOMELAND , το οποίο  βρίσκω απείρως πιό ιντριγκαδόρικο και ερεθιστικό για  τη σκέψη [αναφορικά με το  σύγχρονο “κυνήγι μαγισσών” (aka τρομοκράτες) ], ίσως η δημιουργία της Bigelow να υπονομεύεατι κατά τι.  Αδικήθηκε  επειδή πολύ κουτοπόνηρα , οι όποιοι  επικριτές της , της   χρέωσαν αποδοχή  των βασανιστηρίων  ως επιτρεπτή ανακριτική μέθοδος (η λεγόμενη  ενισχυμένη ανάκριση ), ενώ είναι σαφές (ή τουλάχιστον πρέπει να  είναι , στον προσεκτικό και σκεπτόμενο θεατή) ότι η πιστή  αναπαράσταση  της πραγματικότητας   ΔΕΝ  συνεπάγεται άνευ ετέρου και υποχρεωτικά την αποδοχή της!

Τί μας  δείχνει η κυρία Bigelow  σ’αυτην την πάρα πολύ καλή και διαφωτιστική ταινία της;   Τις λυσσασμένες  προσπάθειες  επί δεκαετία, της CIA  να εντοπίσουν και να εξοντώσουν τον πρωτεργάτη της  επίθεσης  στους Δίδυμους Πύργους  το Σεπτέμβριο του 2001 , τον αρχηγό της Αλ Κάϊντα  Οσάμα Μπιν Λάντεν. Τί άλλο , ενοχλητικό εξόχως για τη συνείδηση – ενοχλητικό  από Ηθικο-νομικής  άποψης  μας δείχνει  η Bigelow; Ότι  πράκτορες της  CIA   επιφορτισμένοι(και εκπαιδευμένοι) με την ανάκριση των υπόπτων για τρομοκρατικές  ενέργειες και σχέση με τον Μπιν Λάντεν, έχουν (εικάζουμε)  την εξουσιοδότηση να μεταχειριστούν  κάθε μέσο,  ακόμη και  βασανιστήρια /προσβολές της ανθρώπινης αξιοπρέπειας , προκειμένου να  εκμαιεύσουν απ΄τους  κρατούμενους πολύτιμες πληροφορίες για το που βρίσκεται ο Μπιν Λάντεν.

Σημειωτέον οτι  η ταινία προτάσσει την πληροφορία  ότι βασίζεται σε “μαρτυρίες από πρώτο χέρι για τα  γεγονότα που αφηγείται”. Αυτο και μόνο, θα έπρεπε  να κάνει πιό προσεκτικούς τους  τιμητές της Bigelow πιστεύω. Δεν  κάνω το συνήγορό της  αλλά  εξοργίζομαι  όταν κάποιοι  τεχνηέντως συγχέουν  τα δύο επίπεδα στην κριτικής τους: αυτό που  είναι  και αυτό που  θα έπρεπε να είναι , το οντολογικό και  το δεοντολογικό αντιστοίχως.

Το ότι παρουσιάζεται  η Μάγια (“φονιάς”  κατά την έκφραση συναδέλφου της ), ικανότατη  και πανέμορφη  πράκτορας της CIA ( πάρα πολύ καλή η Jessica Chastain, η άκαμπτη στάση του σώματός της, η βαθμιαία μετατροπή της σε αμείλικτη πράκτορα-διώκτη, το δακρυσμένο πρόσωπό της στο φινάλε ,βρίθουν ερμηνειών), να παρευρίσκεται  και να συνδράμει  τον συνάδελφό της σε βασανισμό  κρατούμενου ( ο οποίος  ανακρίνεται άνευ των δικονομικών δικαιωμάτων του βεβαίως) , όχι χωρίς κάποια παροδική( ; )  δυσφορία για όσα εκτυλίσσονται ενώπιόν της, το ότι βλέπουμε τον επίσης πράκτορα της CIA – ανακριτή Νταν (έξοχος ο Jason Clarke – συμπρωταγωνιστής της Chastain και στο απολαυστικό  LAWLESS  ) να χρησιμοποιεί βασανιστήρια  ανευθριάστως για να κάμψει τις αντιστάσεις  του ανακρινόμενου (” θα  σπάσεις στο τέλος. Είναι θέμα βιολογίας” του λέει) , το να  βλέπουμε  αυτον τον μορφωμένο άντρα  να χρησιμοποιεί  μεθόδους ανάκρισης παράνομες  και  ανήθικες σα να πρόκειται  για τηνπιό συνηθισμένη αγγαρεία  στον κόσμο  σα να είναι εύλογη  και αναμενόμενη  η χρήση τους , αφου (” αυτο τ’ αρχίδι δεν μιλάει” ), το να βλέπουμε  στα διαλείμματα  των ανακρισεων να  πίνει τον καφέ του ή να τρώει παγωτό , ή να παιζει με τς μαϊμουδες  του σα να  μην  συνέβη τίποτα  προηγούμενως,  είναι αναπαραστάσεις  για   τις οποίες  κατηγορούμε την σκηνοθέτιδα;

Όταν μία ταινία   ισχυριζεται πως βασίζεται σε  σε αληθινά γεγονότα ( και ξερουμε  εμείς οι θεατές  ότι παρόλες τις μαλακίες που ισχυρίστηκαν αξιωματούχοι των  Η.Π.Α  ,ακομη και ο ίδιος ο Πρόεδρος  Ομπάμα, ότι δεν  βασανίστηκαν κρατούμενοι,  βασανισμοί  έγιναν στο Γκουαντάναμο  και Άμπου-Γκράϊμπ, και ποιός ξέρει πού αλλού ) γιατί έχουμε την τάση  να μεμφόμαστε την αναπαράσταση  της  φρικτής πραγματικότητας  και όχι την ίδια  την πραγματικότητα  διάολε;  Πιστεύω πως η ταινία με  το άπαιχτό καστ (φοβεροί, εκτός των προαναφερομένων, και  οι J. Gandolfini, M.Strong, J.Ehle, St.Dillane, Joel Edgerton- έπαιξε  και στο θαυμάσιο ANIMAL KINGDOM  ο τελευταίος) αξίζει  ιδαίτερης προσοχής όχι τόσο  για το προφανές και προβαλλόμενο : την καταδιωξη κι εξόντωση  του νούμερο 1 εχθρου   των Ηνωμένων Πολιτριών (είναι τυχαίο αραγε ότι ο φακός  δεν ζουμάρει ποτέ  πάνω στη φάτσα του νεκρού αρχιτρομοκράτη ; Καλείται η Μαγια να τον αναγνωρίσει αλλά σαφής εικόνα στο θεατή δεν προσφέρεται ),όσο  για τις  μεθόδους που χρησιμοποιεί  η διαβόητη CIA  προκειμένου να εκπληρώσει την αποστολή της.

Αυτο που κατάλαβα παρακολουθώντας την ταινία , είναι η εξοργιστική ,προκλητικη, απαράδεκτη συνειδησιακή αποστασιοποίηση  των πρακτόρων  της CIA , απ΄το μεγάλο θέμα του βασανισμού κρατουμένων- ασχέτως  για τί εγκλήματα κατηγορούνται. Είναι πολύ χαρακτηριστική η σκηνή  όπου η Μάγια με τη Τζέσικα ( εξαιρετικά πειστική Jennifer Ehle ) και έναν ακόμη συνάδελφό τους ,συζητούν για την “επιχείρηση Μπιν Λάντεν” ,ενώ παράλληλα βλέπουν στην τηλεόραση τον Πρόεδρό τους να δηλώνει πως ” η Αμερική δεν βασανίζει”. Η κάμερα  εστιάζει  στο πρόσωπο της Τζέσικα ενώ ακούει τη δήλωση. Εϊναι τόσο  εύγλωττη πιστευω η σχεδον αδιάφορη  έκφρασή της, ενα ανεπαίσθητο σούφρωμα  των χειλιών , τύπου : “τι λέει ρε ο άνθρωπος; Εδώ μας έχει βγεί η Παναγία στη δουλειά “, που δεν πιστευω  οτι θα μπορούσε να θεωρηθεί ως αγανάκτηση  εκ  μέρους της, για το χονδοειδές ψέμα που μόλις ξεστόμισε ο Πρόεδρας. Και δεν γνωρίζω αν πρόκειται  κι αυτό για πιστή αναπαράσταση πραγματικής αντίδρασης πράκτορα , γιατι αν δεν  ήταν, και προκειται για σκηνοθετική επιλογή της Bigelow ,τότε ναί ίσως έχουμε πρόβλημα (στο μέτρο δηλαδή που η αδιαφορία της Τζέσικα εκληφθεί ως αποδοχή εκ μέρους της, της πρακτικής των βασανιστηρίων).

Αυτό  που διέκρινα  εγώ και μ’ ενόχλησε βαθύτατα, είναι μία καθολική σιωπή , μιά στάση  “ξερω πολύ καλά τι σκατά κάνουμε, αλλά έτσι είναι και το καταπίνω”  εκ μέρους των πρακτόρων της CIA: Σα να μην τους αφορά ,σα να πρόκειται  για μια αναγκαιότητα, απεχθή αλλά  αναγκαιότητα της οποίας η ορθότητα/ νομιμότητα  δεν εξετάζεται, ή όταν αυτό γίνεται , το θέμα διευθετείται βάσει της αρχής  ο σκοπός που επιδιώκουμε αγιάζει και δικαιολογεί  κάθε μέσο  προς επίτευξή του” .

Δεν είδα φερειπείν, τη Μάγια ή τον  “άντρακλα”  Νταν, να βαανίζεται από ηθικά διλλήματα αναφορικά με τη χρήση βασανιστηρίων  στους κρατούμενους ( εξ ορισμού   κακοί , που αξίζει να πάθουν τα πάντα). Θεωρείται άραγε  “ηθική αλλεργία”  του Νταν , η επιθυμία του να μεταφερθεί  απ ΄το κολαστήριο  όπου βρίσκεται τοποθετημένος , και να πάει  στα καθαρά, περιποιημένα, και κυρίως  απομακρυσμένα απ΄ολα αυτά , γραφεια της CIA  στην Ουάσιγκτον; Τυχαία  όλες οι  μυστικές  φυλακές  (στην ταινία, καθε φορά  που βλεπουμε φυλακες υπποπτων για τρομοκρατικές ενέργειες, αναγραφεται στην οθόνη  η φράση:  μυστικη τοποθεσία ) βρίσκονται στου διαόλου το κερατο και σίγουρα   εκτός  Η.Π.Α ; Η περίφημη ψυχολογία της απόστασης λειτουργεί και εδώ: βασανίζεις,βγάζεις όλα σου τ΄ απωθημένα στον κρατούμενο, πλένεσαι βαζεις το κοστούμι σου και φέυγεις μακριά. Είναι στο τέρμα Θεού  το κολαστήριο; Με το που μπαίνεις  στο ελικόπτερο  νασε μεταφέρει στην πατρίδα, γίνεται καπνός κι αυτό και όσα συνεβησαν εκεί μέσα…

Το ότι ο Νταν θέλει  ” κάτι  φυσιολογικό  επιτέλους. Εχω δει πάνω απο 100 ξεβράκωτους  άντρες εδώ πέρα” (εννοώντας τους κρατούμενους οι οποίοι βεβαια δεν γδύνονταν εκουσίως…), δηλώνει ηθική αποστροφή /τύψεις για τα ” κατορθώματά ” του (αδιαφορο αν εκτελούσε διαταγές ή όχι) ; Φοβαμαι πως η απαντηση είναι αρνητική. Η μονη έγνοια της  CIA, συμπερανα εγώ βλεποντας την ταινία, είναι  να μην την τσακώσει η  Επιτροπή Εποπτείας  να κακοποιεί κρατούμενο. Δεν διερωτάται  η ίδια η Υπηρεσία για την  ορθοτητα των μεθόδων της, ααπλώς ανησυχεί  σαν το σκατόπαιδο  που κάνει τη διαολιά , μήπως γινει καμια σταβή και το ανακαλύψει η μαμά του. Αυτο θεωρώ πως  είναι και  και το σημαντικότερο στοιχείο αυτης της ταινίας:  η απροθυμία/αδιαφορία  των εμπλεκομένων στη σύλληψη του Μπιν-Λάντεν να θίξουν το θέμα της ορθής ή μη χρήσης παράνομων μεσων ανάκρισης (και δη  βασανισμών ), στις μεταξύ τους συζητήσεις ή με τους ανωτέρους τους.

Κι εδώ ακριβώς είναι  που έχει σημασία μάλλον , το αν η ταινία της Bigelow  αποτελεί πιστή κινηματογραφική αναπαράσταση του τι ακριβώς συνέβη (ενδεικτικό της τελειομανίας της σκηνοθέτιδος είναι ότι το κρυσφήγετο του Λάντεν που εμφανίζεται  στην ταινία, αποτελεί ακριβέστατη ρέπλικα του αληθινου κρυσφήγετου στο Πακιστάν), ή είναι προϊόν της δραματουργικής ελευθερίας. Διότι αν ισχύει το πρώτο, τότε η σκηνοθέτιδα δεν έκανε τίποτε άλλο απ΄το να εκθέσει στα μάτια των θεατών (ακόμη ίσως και των συγγενών θυμάτων της επίθεσης ) την σκατοπραγματικότητα  πίσω  απ΄το “μεγαλύτερο ανθωποκυνηγητό της δεκαετίας” όπως διαφημίστηκε, για έναν τρομοκράτη που θεωρήθηκε δημιούργημα των Η.Π.Α  θυμίζω…

Αν όμως ισχύει το δεύτερο ,τότε ίδως να μπορουμε να μιλήσουμε  για λήψη  θέσης  εκ μερους της. Και πάλι όμως , το ποια είναι αυτη η θέση, είναι ζήτημα ερμηνείας της ταινίας. Αγαπημενος φίλος μου πάντως που είδε την ταινία, εχει την αποψη ότι η Bigelow  θα έπρεπε να ειναι πιό σαφής στην καταδίκη των βασανισμών,  να στηλιτευει εμφανώς αυτη την πρακτική.

Ωραια η μουσική του Alexandre Desplat (ειχε συνθεσειε και τη μουσική για το ARGO  επίσης).

Σε κάθε περίπτωση, βλέπω μια “γραμμή” να  διατρέχει όλες αυτες τις ταινίες  παρόμοιας  θεματικής:  “εμεις κάνουμε όλη τη βρωμοδουλειά. Καποιος πρέπει να την κανει επιτέλους. Γιαυτο βουλώστε το, και να ειστε κι ευγνώμονες”.

Ο αντιλογος  και τ’αντεπιχειρήματα  στην τακτική  “το θύμα  νομιμοπείται αξιωματικά να  κάνει τα  πάντα  για να αποκαταστήσει το προξενηθέν κακό” είναι τα   ζητουμενα.

 Διαβάστε επίσης: Πρώην επικεφαλής της CIA υπεύθυνος για τις “διαρροές” στο Zero Dark Thirty

Διαβάστε επίσης: Την γκρίνια του Γκίμλι Zero Dark – Oscar; Τι του ζήλεψες;