Κάννες 2023: IL SOL DELL’AVVENIRE, NANNI MORETTI

Ανταπόκριση από τις Κάννες: MG Vagenas

Μετά από μερικές απογοητευτικές ταινίες, όπως το Tre Piani που παρουσιάστηκε στις Κάννες το 2021, ο Nanni Moretti, που είχε κερδίσει τον Χρυσό Φοίνικα το 2001 με το La stanza del figlio, επιστρέφει φέτος για ένατη φορά στο διαγωνιστικό τμήμα του Φεστιβάλ των Καννών με ένα φρέσκο, πρωτότυπο έργο. Εξετάζοντας μια σημαντική σελίδα της ιταλικής πολιτικής ιστορίας, το Il sol dell’avvenire μας προσφέρει μια σκωπτική αυτό-κριτική για το τι σημαίνει να κάνεις ταινίες σήμερα.

Υπάρχει κάτι από τον νεαρό Μoretti σε αυτή τη γλυκόπικρη μουσική κωμωδία, γεμάτη μαύρο χιούμορ, επαναστατική, συγκινητική και πολύ καλογραμμένη, που, παίζοντας με τη σύμβαση της ταινίας μέσα στην ταινία, πολλαπλασιάζει τα αφηγηματικά επίπεδα παρασύροντάς μας  μια σειρά από ξεκαρδιστικές καταστάσεις.

Όπως έχει κάνει αρκετές φορές στο παρελθόν, ο Moretti υποδύεται στην ταινία έναν φανταστικό σωσία του εαυτού του. Εδώ ο χαρακτήρας αυτός ονομάζεται Giovanni και είναι ένας διάσημος σκηνοθέτης, σχολαστικός και ηθικολόγος, που ετοιμάζεται να γυρίσει μια ταινία με τίτλο: Il sol dell’avvenire που διαδραματίζεται στη Ρώμη το 1956. Πρωταγωνιστής αυτής της μελλοντικής ταινίας είναι ο Ennio, ο αρχισυντάκτης της L’Unità -τον υποδύεται ο σπουδαίος Silvio Orlando – ένας άνθρωπος που συμμετέχει ενεργά στη δράση του κομμουνιστικού κόμματος. Το κόμμα είναι γι’ αυτόν κάτι περισσότερο από μια πολιτική πίστη, είναι ένας πραγματικός λόγος ζωής. Μαζί με την αγαπημένη του σύζυγο Vera (Barbora Bobulova), επίσης μέλος του κομμουνιστικού κόμματος, ο Ennio προσκαλεί ένα ουγγρικό τσίρκο να παίξει  κάποιες μέρες στην εργατική συνοικία όπου μένει, για να προσφέρει λίγη διασκέδαση στους συμπολίτες του.

Το τσίρκο φτάνει στη Ρώμη με τους καλλιτέχνες του, τη μεγάλη σκηνή του και όλα τα ζώα του, ακριβώς την μέρα που τα σοβιετικά τανκς εισβάλλουν στη Βουδαπέστη, αναστατώνοντας μονομιάς τους πάντες. Πώς θα αντιδράσει άραγε η επιτροπή του Ιταλικού κομμουνιστικού κόμματος σε μια τέτοια κατάχρηση εξουσίας; Ποια θα είναι η θέση του Togliatti, του γενικού γραμματέα, μπροστά σε αυτή την τραγωδία; Πώς μπορεί κανείς να παραμείνει πιστός στη Σοβιετική Ένωση και να μην καταδικάσει δημόσια τη γραμμή της Μόσχας; Αυτό αναρωτιέται η σύζυγος του Ennio καθώς η ίδια και τα μέλη του ουγγρικού τσίρκου πάνε από  σπίτι σε σπίτι και μαζεύουν υπογραφές για ένα διάβημα κατά της ρωσικής εισβολής.

Αυτή η ιστορία επανέρχεται αρκετές φορές κατά την διάρκεια της ταινίας, καθώς ο Moretti μας δείχνει εναλλάξ επεισόδια από τη ζωή του σκηνοθέτη Giovanni -εντός και εκτός πλατό- και σεκάνς από τα γυρίσματα του Il sol dell’avvenire. Με ένα ιδιαίτερα επιδέξιο μοντάζ, ο Moretti καταφέρνει να ‘μπαινοβγαίνει’ σε όλες αυτές τις διαφορετικές πλοκές, με μια περιπαικτική ρευστότητα, χωρίς ποτέ να βαραίνει την αφήγηση.

Από την πρώτη κιόλας μέρα, πριν ακόμη από την πρώτη λήψη της νέας του ταινίας, τα πράγματα αρχίζουν να πηγαίνουν στραβά για τον Giovanni. Σαν νευρωτικός που είναι επιμένει να πείσει την κόρη του και τη σύζυγό του Paola – την υποδύεται η υπέροχη Μargherita Buy, συνεργάτιδα του Moretti σε διάφορες  ταινίες του-  να επαναλάβουν την  ίδια “τελετουργία” που κάνανε  πάντοτε πριν από τα γυρίσματα κάθε προηγούμενης του ταινίας. Ο Giovanni θέλει δηλαδή να δούνε όλοι μαζί στο σπίτι μια  ταινία, την Lola του Jacques Demy (1961) στην τηλεόραση τρώγοντας παγωτό. Αυτή την φορά όμως όλα είναι διαφορετικά. Η κόρη του λαμβάνει ένα SMS από το νέο της “αγόρι”, λέει ότι έχει ραντεβού μαζί του και βγαίνει έξω. Η σύζυγός του και παραγωγός όλων των ταινιών του Paola, δέχεται επίσης ένα επείγον τηλεφώνημα από έναν νεαρό σκηνοθέτη, που έχει αναλάβει να παράγει, και φεύγει και αυτή τρέχοντας για να πάει στο πλατό του. Για τον Giovanni είναι πλέον σίγουρο: η νέα του ταινία θα πάει στραβά!

Η εξέλιξη των γεγονότων φαίνεται να τον δικαιώνει: ο Pierre, ο Γάλλος συμπαραγωγός του, που υποδύεται ο Mathieu Amalric, συλλαμβάνεται λίγες μέρες αργότερα από την αστυνομία για χρέη και απάτη και η ταινία  μπλοκάρει γιατί δεν υπάρχουν άλλα χρήματα.

Τα πράγματα δεν πάνε καλά ούτε στην προσωπική ζωή του Giovanni: από την μια ανακαλύπτει ότι ο “αρραβωνιαστικός” της κόρης του είναι ο 70χρονος Ούγγρος πρέσβης στη Ρώμη, που υποδύεται ο θρυλικός Jerzy Stuhr,  κυρίως όμως, μαθαίνει πως η γυναίκα του, που αγαπάει πάνω απ’ όλα και με την οποία ζει εδώ και 40 χρόνια, έχει πάρει την απόφαση να τον εγκαταλείψει για πάντα. Οι συνεδρίες της Paola με έναν ψυχαναλυτή που συμβουλεύεται στα κρυφά για να βρει την δύναμη να χωρίσει είναι πραγματικά  ξεκαρδιστικές.

Πολλαπλασιάζοντας την ιδέα της ταινίας μέσα στην ταινία, ο Nanni Moretti εισάγει και ένα τρίτο σκέλος που διαπλέκεται με την αφήγηση της ζωής του χαρακτήρα του και αυτή των γυρισμάτων της ταινίας.

Σε μια από τις πρώτες σεκάνς που βλέπουμε, ο Giovanni εκμυστηρεύεται στην βοηθό του ότι πάντα ήθελε να γυρίσει μια ταινία με θέμα τα σαράντα χρόνια κοινής ζωής ενός ζευγαριού, περιγράφοντάς τα με σαράντα τραγούδια. Αυτή το ιδιότυπο musical «εισβάλλει» στην ταινία που βλέπουμε. Αρκετές φορές η αφήγηση σταματά για να κάνει τόπο σε μερικές εντελώς αντί- νατουραλιστικες σκηνές όπου όλοι στο πλατό τραγουδούν και χορεύουν. Σε μια από αυτές ακούμε το πολύ γνωστό τραγούδι – για το ιταλικό κοινό τουλάχιστον- Vorrei vederti danzare, του Franco Battiato και βλέπουμε τους πάντες να περιστρέφονται σαν ντερβισσιβες, ακολουθώντας κατά γράμμα τους στοίχους του τραγουδιού.

Ίσως είναι δύσκολο να φανταστεί κανείς πώς όλα αυτά τα τόσο διαφορετικά στοιχεία μπορούν να λειτουργήσουν όλα μαζί, λειτουργούν όμως άψογα, δημιουργώντας μια πολύ ιδιαίτερη και γεμάτη ζωντάνια ατμόσφαιρα όπου το παρελθόν και το παρόν σμίγουν πάνω στις νότες αυτών των  τραγουδιών. 

Το Il sol dell’avvenire είναι επίσης και ένας διάλογος για τον ίδιο τον κινηματογράφο. Ο Moretti εκμεταλλεύεται τον μυθοπλαστικό του σωσία, για να καταγγείλει όλα όσα τον ενοχλούν στον τρόπο με τον οποίο γίνονται σήμερα οι ταινίες. Σε μια σκήνη που έκανε το κοινό στην αίθουσα να γελάσει σπαρταριστά ο Giovanni, που προσπαθεί απεγνωσμένα να βρει μια νέα χρηματοδότηση για την σινεφίλ ταινία του, βρίσκεται αντιμέτωπος με τα ανωτέρα στελέχη του Netflix που του εξηγούν πως να δομήσει το σενάριο του και  επαναλαμβάνουν, σαν να είναι σπασμένος δίσκος, ότι οι ταινίες τους προβάλλονται σε 190 διαφορετικές χώρες.

Σε ένα άλλο επεισόδιο ο Giovanni διακόπτει για μια ολόκληρη νύχτα το γύρισμα της τελευταίας σκηνής της ταινίας του νεαρού σκηνοθέτη που παράγει τη γυναίκα του, επειδή θεωρεί απαράδεκτο τρόπο με τον οποίο την έχει σκηνοθετήσει.

Δεω γίνεται, δεν επιτρέπεται -ισχυρίζεται ο Giovanni- ένας άνδρας να πυροβολεί στο πρόσωπο έναν άλλο άνδρα που γονατίζει μπροστά του. Με χίλιους τρόπους προσπαθεί να εξηγήσει στον νεαρό, πετυχημένο συνάδελφό του, που γυρίζει βίαιες ταινίες, ότι μια τέτοια σκηνή δεν είναι μόνο αισθητικά κακαίσθητη αλλά είναι και ηθικά απαράδεκτη.

Για να τον πείσει, καλεί  τον γνωστό αρχιτέκτονα Renzo Piano στο πλατό, τηλεφωνεί ακόμα και στον  ίδιο τον Scorsese για να ρωτήσει την γνώμη του. Βέβαια, στο τέλος, η σκηνή γυρίζεται όπως ακριβώς ήθελε ο νεαρός σκηνοθέτης, που δεν πείστηκε βέβαια από το πολύωρο κήρυγμα του Giοvanni.

Μετα από διάφορα σκαμπανεβάσματα και κάθε είδους αντιξοότητες, η χρηματοδότηση του Il Sol dell’Avvenire εξασφαλίζεται τελικά από μια ομάδα Κορεατών παραγωγών, που ενθουσιάστηκαν με το πεσιμιστικό σενάριο του Giovanni, στο οποίο ο Ennio, o πρωταγωνιστής του Il sol dell’avvenire, αυτοκτονεί.

Γιατί όμως η ταινία να τελειώσει έτσι; αναρωτιέται τελικά ο Giovanni, αφού έχει περάσει μια θηλιά γύρω από το λαιμό του στο πλατό, για να δείξει την σκήνη στον ηθοποιό που υποδύεται τον Εnnio και αλλάζει το τέλος της.

Η ταινία κλείνει, όπως θα έκανε ο Fellini, με έναν εκρηκτικό ύμνο στη ζωή, με μια χαρούμενη και πολύχρωμη πορεία στην οποία συμμετέχουν όλοι όσοι συνεργάστηκαν με τον Nanni Moretti κατά τη διάρκεια της πολυετούς του κινηματογραφικής καριέρας. Ο σκηνοθέτης τους φιλμάρει από μπροστά καθώς περπατούν χαμογελαστοί με γρήγορο, αποφασιστικό βήμα προς την κάμερα.

Αν αυτή είναι η αποχαιρετιστήρια ταινία του Moretti, τότε είναι σίγουρα φτιαγμένη με μεράκι και αγάπη.