Ι. Η ιστορία

Ναι ναι, το 2012 στο τέλος του κόσμου, το Bollywood γιορτάζει τα 100 του χρόνια… αφιερώματα, εορτασμοί, γενέθλια πρωταγωνιστών… όλα τα έχει ο μπαξές. Οι cinepivates λοιπόν πρωτοπορούν και σας φέρνουν λίγη από αυτήν την Ινδική γιορτή του σινεμά στην Ελλάδα σε μία τριλόγια άρθων που καλύπτει τα πάντα, την ιστορία του, το παρόν του και φυσικά… τη μουσική του. Χρόνια σου πολλά Bollywood.

Στην Ινδία είχαν ανακαλύψει το σινεμά από την εποχή των δεινοσαύρων. Το  1896 περικαλώ. Ναι σωστά το βλέπεις χάνε μου. Μετά το Παρίσι οι αδερφοί Lumiere επισκέφτηκαν την Βομβάη το τωρινο Μουμπάϊ μαζί με το Λονδίνο, το Μοντρεάλ, την Νέα Υόρκη και το Μπουένος Αϊρες. Τα πρώτα μικρού μήκους φιλμάκια γυρίστηκαν στην Ινδία το 1898 από τον Χιραλάλ Σεν, ανάμεσά τους το «Λουλούδι της Περσίας».

 

Η πρώτη Ινδική ταινία που προβλήθηκε, ήταν ένα βουβό φιλμ του Dadasaheb Torne το 1912, είχε τον τίτλο Shree pundalik και ήταν μόλις 22 λεπτών… Γυρίστηκε με φωτογραφική και τα αρνητικά στάλθηκαν στο Λονδίνο. Στην ουσία ήταν απλώς η καταγραφή μίας παράστασης, σε διάλεκτο Marathi. Προβλήθηκε στο Coronation Cinematograph.

Για τους Ινδούς η επίσημη κινηματογραφική ιστορία τους ξεκινάει με την πρώτη μεγάλου μήκους Ινδική ταινία την Raja Harishchandra το 1913, δημιούργημα του Πατέρα του Ινδικού σινεμά Dadasaheb Phalke , που αφηγείται την ιστορία του βασιλιά Harishchandra, με έμπνευση την Ramayana και την Mahabharata… τα γνωστά Σανσκριτικά έπη. Προβλήθηκε στο Olympia.

 

Η πρώτη ομιλούσα ταινία ήταν του Ardeshir Irani,ονομαζόταν Alam Ara και βγήκε 14 Μαρτίου του 1931. Είναι μία ερωτική ιστορία ανάμεσα σε ένα πρίγκηπα και μία τσιγγάνα. Δηλαδή όχι ακριβώς τσιγγάνα. Κόρη υπουργού που εξορίζεται από την δεύτερη γυναίκα του βασιλιά για να μην γεννησει η άλλη γυναίκα του βασιλιά τον διάδοχο του θρόνου.  Πολύ μπροστά οι Ινδοί, τόσο σε πλοκή όσο και σε τεχνική. Προβλήθηκε στο Majestic Cinema.

 

Από την σύλληψη του κινηματογράφου οι Ινδοί βρήκαν καινούργιο μπαϊράκι! Ξεπήδησαν στούντιο παντού, κινηματογράφοι, ηθοποιοί, σκηνοθέτες κλπ. Το νέο μέσο έγινε τόσο γνωστό και τόσο λαοφιλές που υπήρξε ειδική μνεία για να κρατηθούν φθηνά τα εισιτήρια για τον κοσμάκη αλλά και για την κρατική χρηματοδότηση τους, υπουργείο οικονομικών γαρ.

Και από την σύλληψη του ομιλούντος κινηματογράφου οι κινηματογραφικοί σταρ τους, μπορούσαν να ζουν σχετικά πλουσιοπάροχα από την δουλειά τους. ΚΑΙ φυσικά με την εξέλιξη του ήχου αρχίνησαν να χορεύουν και να τραγουδούν… γενικώς να αλαλάζουν. Απ’ ότι φαίνεται ο χορός και το τραγούδι είναι τεράστιο κομμάτι της Ινδικής κουλτούρας.

Που είχα μείνει… Α… ναι .. Είμαστε στα μέσα του 1930. Το 1937, έγινε η πρώτη διεθνής προβολή Ινδικού φιλμ στο Φεστιβάλ της Βενετίας με την ταινία Sant Tukaram. Η εν λόγω είναι βασισμένη στη ζωή του Τούκαραμα ενός Varkari Sant (σοφού και καλού ανθρώπου) και πνευματιστή ποιητή. Varkari-προσκυνητής… οι Varkari είναι ένα θρησκευτικό κίνημα της Vaishnava, των οπαδών του Βίσνου δηλαδή που ξεπήδησε από την Ινδουιστική παράδοση bhakti η οποία με την σειρά της βασίζεται σε κάποια από τα κυριότερα Ινδουιστικά ιερά κείμενα. Ο Ινδουισμός είναι ένα αλλό πολύπλοκο κεφάλαιο… δυο πράματα λέμε εδώ.

 

 

Χρυσός Φοίνικας στο πρώτο φεστιβάλ Καννών για την ταινία Neecha Nagar του Chetan Anand η οποία είναι ένα πρωϊμο δείγμα του Ινδικού νέου κύματος το 1946.  Από τότε, οι ινδικές ανεξάρτητες ταινίες ήταν συχνά διαγωνιζόμενες για τον Χρυσό Φοίνικα στις Κάννες καθ’όλη τη διάρκεια της δεκαετίας του 1950 και στις αρχές της δεκαετίας του 1960, με κάποιες να κερδίζουν μεγάλα βραβεία.

 

Αχ και να’ταν μόνο αυτό. Μετά την Ινδική απελευθέρωση μπαίνουμε σε αυτό που αποκαλείται χρυσή εποχή του Ινδικού σινεμά. Για να καταλάβεις αυτή είναι η περίοδος όπου γεννάται το Ινδικό νέο κύμα αλλιώς γνωστό ως Παράλληλο Σινεμά, που είναι η εναλλακτική εκδοχή του δημοφιλούς σινεμά. Κατά τη διάρκεια των δεκαετιών του 1950 και του 1960, οι σκηνοθέτες και οι συγγραφείς είχαν απελπιστεί με τις Βουγιούκλες και του Παπαμιχαήληδες τους και γενικώς τις μουσικές τους ταινίες. Για να το αντιμετωπίσουν δημιούργησαν ένα είδος ταινιών που απεικονίζει την πραγματικότητα από μια περίτεχνη προοπτική. Οι περισσότερες ταινίες που γίνονται κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου χρηματοδοτούνται από την κυβέρνηση για να προωθηθεί ένα αυθεντικό είδος τέχνης.

Το Παράλληλο Σινεμά είναι γνωστό για το σοβαρό του περιεχόμενο, την κοινωνική του ευαισθησία και τον νατουραλισμό του με έμφαση στο κοινωνικοπολιτικό κλίμα της εποχής. Συμπίπτει αν θες να ξέρεις με το Γαλλικό Nouvelle vague και το Ιαπωνικό Νέο Κύμα. Άρχισε να παίρνει μορφή από τα τέλη της δεκαετίας του 1940 μέχρι την δεκαετία του 1960, με πρωτοπόρους όπως ο Satyajit Ray, Ritwik Ghatak, Bimal Roy, Mrinal Sen, Khwaja Ahmad Αμπάς, Chetan Anand, Guru Dutt και V. Shantaram. Αυτό το είδος κινηματογράφου δανείζεται σε μεγάλο βαθμό από την ινδική λογοτεχνία της εποχής, ως εκ τούτου, έγινε μια σημαντική μελέτη της σύγχρονης ινδικής κοινωνίας. Από την πολύ αρχή αποτελείτο από ανθρώπους που ήθελαν να χρησιμοποιήσουν το μέσο για κάτι  περισσότερο από ψυχαγωγία, για να αναδείξουν θέματα που απασχολούσαν τον Ινδικό λαό και μερικές φορές για να συνδιαλεχθούν πάνω σε νέα θέματα με το κοινό.

Ο Satyajit Ray ο πιο διάσημος Ινδός «νεο-ρεαλιστής» από την Βεγγάλη, κέρδισε Χρυσό Λέοντα στο Φεστιβάλ Βενετίας για το Aparajito, το δεύτερο μέρος της τριλογίας του Άπου (ένα αγοράκι φτωχό που το χτυπάει η μοίρα-Βασιλάκης Καϊλας) καθώς και Χρυσή Άρκτο και δύο Αργυρές για καλύτερη σκηνοθεσία στο φεστιβάλ Βερολίνου το 1956 κι αν σ’αρέσει. Οι  πιο διάσημες ταινίες του Ray αποτελούν την τριλογία του Άπου,  το Pather Panchali – Το τραγούδι του μικρού δρόμου(1955), Aparajito – Ανίκητος (1956) και Apu Sansar – Ο Κόσμος του Apu (1959).  Το μόνο νόημα αυτών των ταινιών δυστυχώς είναι ο πόνος. Στην πρώτη ταινία η φτωχή οικογένεια χάνει την κόρη και μετακομίζει στην στην ιερή πόλη Μπεχάρες. Στην δεύτερη ο Άπου χάνει και τους δύο γονείς του φοιτητής πια και  πρέπει να μάθει να ζει μόνος. Και στην Τρίτη ο Άπου χάνει την γυναίκα του παρατάει το παιδί του αλλά γυρνάει πίσω και για να μάθει να αναλμβάνει τις ευθύνες του. Η τριλογία αυτή παράγεται με τον εξευτελιστικό  προϋπολογισμό των. 150,000 ρουπίων ($ 3000) και ήταν οι τρεις ταινίες που κέρδισαν σημαντικά βραβεία στο Φεστιβάλ Κινηματογράφου των Καννών, του Βερολίνου και της Βενετίας, και σήμερα συχνά αναφέρονται ως κάποιες από τις μεγαλύτερες ταινίες όλων των εποχών. Ο  Ray ακολουθείται από τους Shyam Benegal, Mrinal Sen, Adoor Gopalakrishnan, Γ. Aravindan και Girish Kasaravalli.

Και αυτά είναι μόνο η αρχή…

Γιατί στα τέλη της δεκαετίας του 1960 και αρχές του 70, οι ρομαντικές ταινίες και οι ταινίες δράσης (ξέρετε Ινδός Μπρους Λι και δεν συμμαζεύεται) έκαναν να λάμψει το άστρο πρωταγωνιστών, όπως οι Rajesh Khanna, Dharmendra, Sanjeev Kumar και Shashi Kapoor, ενώ στα μέσα της δεκαετίας του ’70, ρομαντικές επινοήσεις μετατράπηκαν σε «βρώμικα», βίαια φίλμ για γκάνγκστερ (βλέπε Ινδική Μαφία, τύφλα να χει η Γιακούζα) και ληστές. Ο Amitabh Bachchan, ο ηθοποιός γνωστός για τους ρόλους του αγροίκου, αγριανθρώπου, με τη μπρουταλιτέ να ξεχειλίζει από τα μπατζάκια (όπως θέλετε πείτε το) οδήγησε σε αυτήν την τάση με ηθοποιούς όπως οι Mithun Chakraborty and Anil Kapoor, ένα ρεύμα που κράτησε έως τις αρχές της δεκαετίας του 1990. Μερικοί από τους ινδούς σκηνοθέτες, όπως ο Shyam Benegal, συνέχισαν να παράγουν ρεαλιστικό Παράλληλο Σινεμά  σε όλη τη δεκαετία του ’70.

Ωστόσο, η τάση της «καλλιτεχνικής ταινίας» της εταιρίας Film Finance Corporation δέχθηκε σφοδρή κριτική κατά την διάρκεια έρευνας το 1976 για τις επιχειρήσεις, που κατηγόρησαν την εταιρία ότι δεν κάνει αρκετά για να προωθήσει τον εμπορικό κινηματογράφο.
Ετσι, η δεκαετία του ’70 «βίωσε» την άνοδο του εμπορικού σινεμά στην μορφή των  ταινιών διαρκείας όπως το «Sholay» (1975), με βασικό πρωταγωνιστή τον Amitabh Bachchan. Το κλασικό «Jai Santoshi Ma» έκανε πρεμιέρα επίσης το 1975, ενώ την ίδια χρονιά «γεννήθηκε» και το «Deewar» σε σκηνοθεσία του Yash Chopra και σενάριο του Salim-Javed. Μία αστυνομική ταινία που πραγματεύεται τη δράση ενός αστυνομικού ενάντια στον αρχιγκάνγκστερ αδελφό του, βασισμένη στην αληθινή ιστορία του λήσταρχου Haji Mastan. Με πρωταγωνιστή ξανά τον Amitabh Bachchan, η ταινία χαρακτηρίστηκε από τον Ντάνι Μπόιλ ως το «απόλυτο κλειδί για τον ινδικό κινηματογράφο».

Η διασημότερη ινδική ταινία βγήκε τη δεκαετία του 1980 και ήταν το «Salaam Bombay!», η οποία το 1988 κέρδισε το βραβείο της Χρυσής Κάμερας στο Φεστιβάλ των Καννών και προτάθηκε για Οσκαρ Καλύτερης Ξενόγλωσσης Ταινίας. Στα τέλη περίπου της δεκαετίας του ’80 και στις αρχές του ’90, υπήρξε μία επιστροφή στα οικογενειο-κεντρικά, ρομαντικά μιούζικαλ, με ταινίες που σημείωσαν επιτυχία όπως τα «Qayamat Se Qayamat Tak» (1988), «Maine Pyar Kiya» (1989), «Hum Aapke Hain Kaun» (1994)  και «Dilwale Dulhania Le Jayenge» (1995) και ανέδειξαν αστέρες μίας νέας γενιάς ηθοποιών όπως το Ααμίρ Χαν, Σαλμάν Χαν, τη Sridevi, τη Madhuri Dixit και την Kajol). Στην χρονική εκείνη στιγμή, οι ταινίες δράσης και οι κωμωδίες ήταν τόσο επιτυχημένες, όσο και οι πρωταγωνιστές τους, καθώς και οι κασκαντέρ που στις ταινίες δράσης απολάμβαναν μεγάλης δημοφιλίας παίζοντας τις ριψοκίνδυνες σκηνές.

Επιπροσθέτως, η εν λόγω δεκαετία σηματοδότησε και την είσοδο νέων ηθοποιών σε ανεξάρτητες ταινίες, ορισμένες από τις οποίες έκαναν εμπορική επιτυχία, όπως η «Satya» (1998), σε σκηνοθεσία του Ram Gopal Varma και σενάριο του Anurag Kashyap. Η μεγάλη επιτυχία της ταινίας οδήγησε στην ανάδυση ενός νέου ρεύματος, γνωστό ως «Μουμπάι Νουάρ», με ταινίες που αντικατόπτριζαν τα κοινωνικά ζητήματα της  Βομβάης (Μουμπάι).Με τη σειρά του το ρεύμα αυτό οδήγησε στην αναγέννηση του Παράλληλου Σινεμά προς τα τελη της δεκαετίας.

Μπαίνοντας στη δεκαετία του 2000 οι ταινίες του Bollywood αναγνωρίστηκαν και αγαπήθηκαν σε όλον τον κόσμο. Το γεγονός έδωσε ώθηση στην εθνική κινηματογραφική βιομηχανία, την κινηματογραφία και αναπτύχθηκαν τα σπέσιαλ εφέ και το animation. Μερικές από τις μεγαλύτερες εταιρείες παραγωγής όπως, η Dharma Productions ανέλαβαν σύγχρονες ταινίες. Το άνοιγμα της αγοράς, οι «εξαγωγές» ταινιών του Bollywood στο εξωτερικό και η «έκρηξη» των πολυσινεμά στις μεγάλες πόλεις συνέβαλαν σε ευρύτερες εισπρακτικές επιτυχίες ταινιών σε διάφορες χώρες του κόσμου, όπως  οι «Lagaan» (2001), «Devdas» (2002), Kal Ho Naa Ho (2003) «Veer-Zaara» (2004) «Rang De Basanti» (2006), Om Shanti Om (2007), Ghajini (2008), «3 Idiots»(2009), «My Name is Khan» (2010) και άλλες ακόμη. Παράλληλα, ξεπήδησε και μία νέα γενιά ηθοποιών όπως οι  Abhishek Bachchan, Aishwarya Rai (αυτή ήταν και πρώην Μις Κόσμος – Υφήλιος κάτι σαν τη δική μας την Τσοπέη), ενώ διατηρήθηκαν στο star system και ηθοποιοί παλαιότερης γενιάς. Μάλιστα, η ταινία «Lagaan» κέρδισε το Βραβείο Κοινού στο Φεστιβάλ Κινηματογράφου στο Λοκάρνο και προτάθηκε για Όσκαρ Καλύτερης Ξενόγλωσσης Ταινίας στην 74η απονομή των Βραβείων της Ακαδημίας, ενώ οι ταινίες «Devdas» και «Rang De Basanti» προτάθηκαν για BAFTA στην ίδια κατηγορία.

Δεν θα μπορούσαμε φυσικά -γιατί αλί κι αν μας καταραστεί η θεά Κάλι- να παραλείψουμε το «Slumdog Millionaire» (2008) του Ντάνι Μπόιλ που κέρδισε τέσσερις Χρυσές Σφαίρες και οκτώ Όσκαρ, και αποτέλεσε τον κολοφώνα του ινδικού εμπορικού σινεμά. Η ινδική κινηματογραφική βιομηχανία προτιμούσε φιλμ που απευθύνονται σε όλα τα είδη κοινού και αντιστεκόταν στη δημιουργία ταινιών με συγκεκριμένο target group. Παρόλα αυτά, οι κινηματογραφιστές άρχισαν να κάνουν βήματα προς τα εμπρός αποδεχόμενοι τον διαχωρισμό των ταινιών που απευθύνονται στους Ινδούς της υπαίθρου και στα κοινά των αστικών και των υπερατλαντικών περιοχών…

Stay tuned για το δεύτερο και τρίτος μέρος της επικής τριλογίας 100 χρόνια Bollywood τις επόμενες δύο εβδομάδες που  μυρίζουν κάρυ και γιασεμί… κι ίσως χορεύουν κιόλας.:

II Tο Bollywood Σήμερα & ΙΙΙ Bollywoodιανό Μουσικό Πανοραμα

Brought to you by a collaboration of a dead dog and a Capadokian sister.

Δείτε επίσης στους cinepivates: Παγκόσμια Ημέρα κατά του AIDS, με 6 Tαινίες