20ό ΦΝΘ: Ταξίδια στο διάστημα και στη φρίκη του πολέμου

Τουλάχιστον πολυσυλλεκτικό το πρόγραμμα του φετινού 20ού Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης, μάς ταξιδεύει από τα πέρατα της γης -αλλά και του διαστήματος- στην κόλαση της Συρίας. Παράλληλα «τρέχει» και το ολοένα και αναπτυσσόμενο Virtual Reality τμήμα του Φεστιβάλ (καθημερινά από τις 16:00 έως τις 19:00). Αξίζει να σημειωθεί ότι για σήμερα, Κυριακή, το Φεστιβάλ έχει ετοιμάσει ένα ξεχωριστό event: την προβολή της 90ής τελετής απονομής των βραβείων Όσκαρ (και του pre-show) στον κινηματογράφο Ολύμπιον με ελεύθερη είσοδο.

Εάν δεν βρεθείτε στο Ολύμπιον, μπορείτε να συμμετέχετε στο live blog των Cinεπιβατών για τα Όσκαρ

To Απώτατο Σημείο της Ανθρωπότητας (The Farthest)

Το πολυσυζητημένο ντοκιμαντέρ του Έμερ Ρέινολντς για την αποστολή του Voyager, του διαστημικού σκάφους που εδώ και περισσότερα από 40 χρόνια συνεχίζει την εξερεύνηση του διαστήματος, ήταν ένα από τα highlight του Σαββάτου στο 20ό Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης.

Μέσα από εντυπωσιακές εικόνες και συνεντεύξεις με τους πρωτοπόρους επιστήμονες που συνέβαλαν στην επιτυχία του -αλλά και ανθρώπους που δάνεισαν τη φωνή τους στον χρυσό δίσκο με στιγμές από την πορεία της ανθρωπότητας-, ο σκηνοθέτης καταφέρνει να μιλήσει όχι μόνο για ένα τεχνολογικό θαύμα, αλλά και για ένα επίτευγμα της εποχής του που θα επιβιώσει περισσότερο και από την ίδια την ανθρωπότητα.

Ξεκινώντας ως αποστολή που είχε στόχο να εξερευνήσει τους τέσσερις εξώτερους πλανήτες του ηλιακού μας συστήματος (το Voyager 1 μελέτησε Δία και Κρόνο, ενώ το Voyager 2 έστειλε δεδομένα και από Ουρανό και Ποσειδώνα), συνεχίζει σήμερα την πορεία του έξω από το ηλιακό μας σύστημα (το Voyager 2 αναμένεται να εξέλθει από το ηλιακό μας σύστημα σε λίγα χρόνια). Παρά τις τεράστιες αποστάσεις, η NASA συνεχίζει να επικοινωνεί με τα δύο σκάφη και το ντοκιμαντέρ του Ρέινολτς δείχνει ξεκάθαρα και την επόμενη «αποστολή» των Voyager. Όταν η επικοινωνία διακοπεί, ο χρυσός δίσκος που κουβαλά το διαστημικό σκάφος και ο οποίος αποτελείται από μουσική, φωνές και γλώσσες της Γης θα συνεχίσει να μεταφέρει ένα κομμάτι της ανθρώπινης ύπαρξης στο διάστημα -σε περίπτωση που κάποιος το βρει.

Πρόκειται για μία αισιόδοξη και ταυτόχρονα γεμάτη θλίψη σκέψη: το γεγονός ότι ο χρυσός αυτός δίσκος θα μπορεί να υπάρχει «κάπου εκεί έξω» ίσως και για δισεκατομμύρια χρόνια, πολύ μετά την εξαφάνιση της ζωής στον πλανήτη μας αποτελεί σίγουρα αποτέλεσμα του τρόπου σκέψης της δεκαετίας του 1970 (το Voyager εκτοξεύτηκε το 1977, μία εποχή που οι διαστημικές ανακαλύψεις και η ανάγκη για εξερεύνηση ήταν κάτι παραπάνω από υπαρκτή και εκφράστηκε ακόμα και στην ποπ κουλτούρα -σε ταινίες όπως τα Star Wars και Star Trek). Δεν λείπουν οι μικροπολιτικές (άλλωστε την πρώτη έγκριση για την αποστολή έδωσε ο Nixon). Ωστόσο, την ίδια στιγμή είναι παράξενο το πώς ο Ρέινολντς δεν ασχολείται καθόλου με τη διαφορά ανάμεσα στον ρομαντισμό της εποχής εκείνης και τη σκληρότητα της σημερινής ύπαρξής μας. Όπως και με το γεγονός ότι μπορεί το Voyager να αποτελεί έναν «φάρο» για την ανθρώπινη ύπαρξη στο Διάστημα, αλλά ότι εάν ποτέ καταφέρει να μεταδώσει το μήνυμά του, αυτό δεν θα εκφράζει την πραγματική ουσία της ανθρωπότητας, η οποία καταστρέφεται καθημερινά από πολέμους, από την κλιματική αλλαγή, από τις ανισότητες και την ίδια την ανθρώπινη συμπεριφορά.

Σίγουρα, πάντως, Το Απώτατο Σημείο της Ανθρωπότητας -που θα το δούμε σύντομα και σε κανονική διανομή- αποτελεί ένα εξαιρετικό δείγμα ντοκιμαντέρ για τα ανθρώπινα επιτεύγματα.

Μια Μέρα στο Χαλέπι

Ή αλλιώς η ζωή και ο θάνατος στο Χαλέπι. Ο Αλί Αλιμπραΐμ καταγράφει εικόνες καταστροφής, βίας, ζωής και θανάτου σε μία πόλη πολιορκημένη επί μήνες και σχεδόν κατεστραμμένη. Χωρίς καθόλου διάλογο ή αφήγηση, το συγκλονιστικό αυτό ντοκιμαντέρ στηρίζεται μόνο στις εικόνες και τον ήχο. Ήχοι παιδιών που παίζουν, που βάφουν ένα διαλυμένο λεωφορείο με χρώματα, εικόνες μιας γυναίκας που ζημώνει και ψήνει ψωμί. Εικόνες βομβαρδισμών και ήχοι βημάτων που σπεύδουν για βοήθεια πριν να είναι πολύ αργά. Αν κάποιος έχει αμφιβολία για το τι ακριβώς συμβαίνει στη Συρία και για το πώς είναι η κόλαση του πολέμου, αρκεί να δει το μόλις 24 λεπτών (όσες και οι ώρες μιας ημέρας) ντοκιμαντέρ του Αλιμπραΐμ, ένα ντοκιμαντέρ για μια πόλη όπου οι παιδικές φωνές και οι θρήνοι των συγγενών και των φίλων των νεκρών ενώνονται σε ένα βασανιστήριο που δεν μοιάζει να έχει τέλος.

Ευχαριστούμε για τη Βροχή

Ο Κισιλού Μούσια, ένας αγρότης από την Κένυα, βλέπει το χωράφι του να υποφέρει από την κλιματική αλλαγή. Την έντονη ξηρασία διαδέχονται καταρακτώδεις βροχές και πλημμύρες. Ο Κισιλού αποφασίζει να καταγράψει με την κάμερά του τη ζωή του στην Κένυα, τα προβλήματα που αντιμετωπίζει και το πρόβλημα επιβίωσης που έχει προκαλέσει η κλιματική αλλαγή. Η ιστορία του αρχίζει σταδιακά να αφορά και άλλους και ο Κισιλού καλείται στην διάσκεψη του ΟΗΕ για το κλίμα στο Παρίσι, προκειμένου να μιλήσει για το πρόβλημά του. Η Γιούλια Νταρ μιλά για ένα υπαρκτό περιβαλλοντικό πρόβλημα και δίνει την κάμερα στο αντικείμενο που καταγράφει, προκειμένου να αφηγηθεί και αυτό τη δική του ιστορία. Από τον μικρόκοσμο της οικογένειάς του, στους διαδρόμους του ΟΗΕ, ο Μούσια δεν ξεχνά ποτέ τον σκοπό για τον οποίο έχει φτάσει εκεί. Και η σκηνοθέτις καταγράφει με τη σειρά της το αίσθημα απογοήτευσης και προδοσίας για την αναποφασιστικότητα των ηγετών για ένα θέμα τόσο κρίσιμο. Εκεί κάπου τοποθετείται και ένα πλάνο του Ντόναλντ Τραμπ που σε προ-προεδρική περίοδο χαρακτήριζε «γελοίο» το να θεωρεί ο Μπαράκ Ομπάμα ως το σημαντικότερο πρόβλημα το κλίμα. Μέσα από την ιστορία και το βλέμμα ενός ανθρώπου, η Γιούλια Νταρ μάς εξηγεί γιατί μόνο γελοίο δεν είναι.

Η Πόλη του Ήλιου

Λυρικό το ντοκιμαντέρ του Ράτι Ονέλι για την πόλη Τσιατούρα της Γεωργίας, μια πόλη – φάντασμα που μοιάζει να ζει στη σκιά του ένδοξου παρελθόντος της (ιδρύθηκε από Γεωργιανούς ποιητές και αριστοκράτες τον 19ο αιώνα). Το παρελθόν αυτό υπονοείται μέσα από τις εικόνες εγκαταλελειμμένων κτιρίων, τεράστιων εγκαταστάσεων μέσα σε ένα καταπράσινο τοπίο. Οι κάτοικοι της περιοχής, εργάτες σε ορυχείο οι περισσότεροι, καλούνται να αντιμετωπίσουν αυτό το παράδοξο. Ο Ονέλι κατασκευάζει ένα οπτικό ποίημα, παρακολουθώντας τις ζωές ορισμένων από τους κατοίκους της περιοχής. Ένας δάσκαλος μουσικής που διαλύει κτίρια για να βγάλει παραπάνω χρήματα πουλώντας σίδηρο. Ένας εργάτης ορυχείου που έχει πάθος με την υποκριτική. Και δύο νεαρές αθλήτριες που εξακολουθούν να αγωνίζονται παρά τις αντιξοότητες. Ο Ονέλι δεν στοχεύει τόσο στην κατανόηση, όσο στην παρατήρηση και δεν βάζει τους κεντρικούς χαρακτήρες να μιλούν. Παρακολουθεί απλά την καθημερινότητά τους, όπως παρατηρεί και την ίδια την πόλη, μέσα από εντυπωσιακά πλάνα (υπάρχουν ορισμένα εναέρια πλάνα που μοιάζουν με πίνακες). Δεν αποκλείεται να κουράσει τον θεατή με την έλλειψη αφήγησης, ωστόσο αποτελεί σίγουρα ένα γοητευτικό ντοκιμαντέρ. Αξίζει να σημειωθεί ότι το ντοκιμαντέρ έχει αποσπάσει βραβεία στα Φεστιβάλ του Μινσκ, της Μαδρίτης και του Σαράγεβο.

Κόμπι

Η ιστορία μιας νεαρής γυναίκας που σε μία μικρή αμερικανική πόλη αποφασίζει να κάνει εγχείρηση αλλαγής φύλου. Το ντοκιμαντέρ του Γάλλου Κριστιάν Ζοντερέκερ καταγράφει την απόφαση και την πορεία προς την επίτευξη του στόχου και τη μεταμόρφωση σε Κόμπι. Παράλληλα, καταγράφει τον τρόπο που ο περίγυρος (οικογένεια, σύντροφος) αντιμετωπίζουν την αλλαγή αυτή. Το σοκαριστικό στο ντοκιμαντέρ είναι το πόσο διαφορετική μοιάζει να είναι η Σουζάνα σε σχέση με τον Κόμπι. Η αλλαγή φαίνεται να παρέχει στον Κόμπι ηρεμία και αποφασιστικότητα. Δεν είναι μόνο η εξωτερική αλλαγή, αλλά και η αλλαγή στην ψυχοσύνθεσή του που κάνουν το θεατή σχεδόν να μην πιστεύει ότι πρόκειται για το ίδιο άτομο. Από την άλλη, ο Ζοντερέκερ δεν μπαίνει βαθιά σε ορισμένα ζητήματα, δεν παρουσιάζει τις καθημερινές λεπτομέρειες και δυσκολίες όχι μόνο της απόφασης, αλλά και της φαρμακευτικής αγωγής που ακολουθεί ο Κόμπι για να φτάσει στον στόχο του, ενώ δεν ασχολείται και με ουσιαστικά ζητήματα ταυτότητας (τι σημαίνει για τον Κόμπι το να είναι άνδρας ή γυναίκα είναι κάτι με το οποίο το ντοκιμαντέρ ασχολείται μόνο σε μια στιγμή συζήτησής του με δύο συναδέλφους του).