Μάθηματα Κινηματογραφικής Ιστορίας 6: Το Δόγμα 95

Λάρς φον Τρίερ, Τόμας Βίντερμπεργκ και Δόγμα 95. Αν και η ιστορία αυτή είναι κάπως παλιά, εντούτοις θα καταπιαστώ με αυτή στο 6^ο μας μάθημα, αφού ο Τρίερ και ο Βίντερμπεργκ είναι δύο σκηνοθέτες που, όπως και να το κάνουμε, δεν περνούν απαρατήρητοι.

Ας πάρουμε τα πράγματα από την αρχή, λοιπόν. 1995, Δανία, Κοπεγχάγη. Οι Δανοί σκηνοθέτες Λαρς φον Τρίερ και Τόμας Βίντερμπεργκ αποφασίζουν μέσα σε 45 λεπτά να συντάξουν τη «Διακήρυξη του Δόγματος 95» που είχε σαν στόχο έναν κινηματογράφο πιο καθαρό και αγνό, που θα απέδιδε το γεγονός ρεαλιστικά τη στιγμή που το ίδιο λάμβανε χώρα, χωρίς τεχνολογικά στολίδια που θα το αλλοίωναν. Αυτή είναι η άποψη που έχουν για τον κινηματογράφο, αυτή είναι η τεχνική που χαρακτηρίζει τις ταινίες τους. Στην αρχή, το Δόγμα είχε προσελκύσει κυρίως Δανούς σκηνοθέτες, αλλά στη συνέχεια εξαπλώθηκε σε άλλες χώρες, όπως την Αργεντινή, την Ιταλία και την Αμερική. Η διακήρυξη αυτή, που αποτελείται από 10 κανόνες, μοιάζει με το άρθρο του Φρανσουα Τρυφώ «Une certaine tendance du cinéma français» που είχε δημοσιευθεί στο Cahiers du Cinéma το 1954 και μιλούσε με αιχμηρά λόγια για τεχνικές που σαν αποτέλεσμα έχουν μέτριες ταινίες, προκαλώντας ίδιου επιπέδου αντιδράσεις.

Παρακάτω σας παραθέτω τους περίφημους κανόνες του Δόγματος 95 καθώς και τον «Όρκο Αγνότητας» που θέσπισαν οι δύο Δανοί για χάρη ενός πιο άμεσου κινηματογράφου:

«Ορκίζομαι να υπακούω στους παρακάτω κανόνες, όπως αυτοί καθορίστηκαν από το δόγμα ‘95.

 1)      To γύρισμα πρέπει να γίνεται σε φυσικούς χώρους. Σκηνικά και είδη φροντιστηρίου δεν επιτρέπονται. (Αν ένα συγκεκριμένο αντικείμενο είναι απαραίτητο για την ιστορία, πρέπει να χρησιμοποιηθεί και η τοποθεσία, όπου αυτό θα βρεθεί).

2) Ο ήχος δεν πρέπει ποτέ να παράγεται ξεχωριστά από τις εικόνες, ή αντίστροφα. (Η μουσική δεν πρέπει να χρησιμοποιείται, εκτός και αν παίζεται εκεί όπου γυρίζεται η ταινία).

3) Η κάμερα πρέπει να κρατιέται στο χέρι. Οποιαδήποτε κίνηση ή ακινησία που μπορεί να επιτευχθεί με το χέρι επιτρέπεται.

4) Η ταινία πρέπει να είναι έγχρωμη. Ο ειδικός φωτισμός δεν είναι αποδεκτός. (Αν υπάρχει πολύ λίγο φως για έκθεση του φίλμ, τότε η σκηνή πρέπει να κοπεί, ή μία απλή λάμπα μπορεί να προσαρτηθεί στην κάμερα).

5) Οπτική εργασία και φίλτρα απαγορεύονται.

6) Η ταινία δεν πρέπει να περιέχει επιπόλαιες πράξεις. (Φόνοι, όπλα κλπ δεν πρέπει να υπάρχουν).

7) Χρονικές και γεωγραφικές αποστασιοποιήσεις απαγορεύονται. (Αυτό σημαίνει ότι η ταινία λαμβάνει χώρα εδώ και τώρα).

8 ) Ταινίες συγκεκριμένων ειδών δεν είναι αποδεκτές.

9) Η φόρμα του φίλμ πρέπει να είναι 35mm.

10) Ο σκηνοθέτης δεν πρέπει να αναγράφεται στους τίτλους.

Επιπροσθέτως, ορκίζομαι ως σκηνοθέτης πως παραιτούμαι από το προσωπικό μου γούστο! Δεν είμαι πια καλλιτέχνης. Ορκίζομαι πως παραιτούμαι από τη δημιουργία μιας “δουλειάς”, καθώς εκτιμώ πως το άμεσο είναι πιο σημαντικό από το όλον. Ο υπέρτατος σκοπός μου είναι να εξάγω την αλήθεια από τους χαρακτήρες και τα σκηνικά μου. Ορκίζομαι να το επιτύχω αυτό με όλα τα διαθέσιμα μέσα και με κάθε κόστος εις βάρος κάθε έννοιας καλού γούστου και αισθητικών κανόνων.
Αυτός είναι ο όρκος αγνότητάς μου.»

Στο Δόγμα αυτό τάχθηκαν αρκετοί ακόμα σκηνοθέτες, όπως ο Κρίστιαν Λέρβινγκ και ο Σόρεν Γιάκομπσεν, η Σούζαν Μπιερ, ο Όλε Κρίστιαν Μάντσεν,  ο Ρίτσαρντ Μαρτίνι και άλλοι πολλοί. Χαρακτηριστικές ταινίες του Δόγματος είναι : «Οικογενειακή Γιορτή» του Τόμας Βίντερμπεργκ, «Οι Ηλίθιοι» του Λαρς φον Τρίερ, «Μιφούνε» του Σόρεν Γιάκομπσεν, «O Βασιλιάς ζει» του Κρίστιαν Λέρβινγκ. Υπάρχουν πολλές ακόμα για τις οποίες μπορείτε να ενημερωθείτε και στο site http://www.dogme95.dk/dogme-films .

Όπως αποδείχθηκε, βέβαια, εκ των υστέρων, το Δόγμα 95 δεν ήταν τίποτε άλλο από ένα τέχνασμα. Οι κανόνες του καταπατήθηκαν κατά κόρον από τους κινηματογραφιστές που το είχαν εμπνευστεί και τελικά εγκαταλείφθηκε.

Σε συνέντευξή του στο in.gr, ο Όλε Κρίστιαν Μάντσεν, ερωτηθείς για το τι ήταν τελικά το Δόγμα, είχε δηλώσει: «Ένα πείραμα. Ξέρεις, υπάρχει ένας μύθος ότι οι σκηνοθέτες βοηθούν ο ένας τον άλλο: αυτό δεν ισχύει και δεν ίσχυε ποτέ. Το λέγαμε τότε, αλλά δεν βοηθάει ο ένας τον άλλο. Εγώ είμαι σε μια μικρή ομάδα σκηνοθετών που κάπως βοηθάμε ο ένας τον άλλο. Σε αυτή είναι και ο Τόμας Βίντερμπεργκ. Αλλά γενικά, όχι. Δεν βοηθάμε ο ένας τον άλλο. Νομίζω ότι το Δόγμα έγινε απλά επειδή η Centropa χρειαζόταν κάτι να «πουλήσει». Δεν είχε τίποτα τότε, κανένα πρότζεκτ. Ήταν και μια απαραίτητη επιστροφή στην ουσία του να κάνεις σινεμά. Δεν είχαμε χρήματα, οπότε βρήκαμε έναν τρόπο για να γυρίζουμε ταινίες φτηνότερα. Το τέλειο ήταν ότι η συνταγή πέτυχε: έγιναν καλές ταινίες. Πέτυχε».

Τι γίνεται, όμως, με το Δόγμα σήμερα; Πώς έχει επηρεάσει –αν έχει επηρεάσει – τον κινηματογράφο σήμερα; Ο Δανέζικος κινηματογράφος έχει επεκταθεί αρκετά σε παγκόσμιο επίπεδο κερδίζοντας αρκετούς θεατές κάθε φορά. Το Δόγμα του Τρίερ και του Βίντερμπεργκ βοήθησε αρκετά, αφού οι ταινίες των Δανών χαρακτηρίζονται από έναν ρεαλισμό ανέγγιχτο τεχνολογικά, στοιχείο που τον κάνει ξεχωριστό. Σαν παράδειγμα ας πάρουμε «Το Κυνήγι» του Βίντερμπεργκ, το οποίο ήταν υποψήφιο για όσκαρ. Από αισθητικής πλευράς δεν θα λέγαμε ότι πρεσβεύει αυτά που το Δόγμα θέτει, αλλά όλη αυτή η φιλοδοξία, που αποπνέουν οι κανονισμοί προκειμένου να γίνει πιο καθαρό το φίλμ, είναι εμφανής και επιτυχής.

Μπορεί το Δόγμα να μην άλλαξε το πρόσωπο του παγκόσμιου σινεμά, ωστόσο βοήθησε τους Δανούς σκηνοθέτες να αναμορφώσουν το πρόσωπο της εθνικής τους κινηματογραφίας και να γυρίσουν μερικές από τις καλύτερες ταινίες και τηλεοπτικές σειρές της τελευταίας 20ετίας.

Το Δόγμα 95 δημιουργήθηκε, λοιπόν, από σκηνοθέτες που θέλησαν να δώσουν έναν επαγγελματισμό στο έργο τους χωρίς αυτό να ξεφεύγει από τα όρια του ρεαλισμού. Η φυσικότητα του φωτός ή μιας κίνησης θα προσθέσει μια ντοκιμανερίστικη πινελιά στο φιλμ, το οποίο παύει πλέον να είναι μια ψευδαίσθηση. Ο καθωσπρεπισμός είναι μια έννοια άγνωστη για τους σκηνοθέτες του Δόγματος, αφού οι εικόνες σοκάρουν, είναι ωμές και καθαρές, σαν να τις βλέπεις εκείνη τη στιγμή. Το «Δόγμα» και ο «Όρκος Αγνότητας» είχαν κοινωνικο-πολιτικό χαρακτήρα, σπάζοντας το κατεστημένο του αστικού τρόπου σκέψης που κυριαρχούσε στον κινηματογράφο – και όχι μόνο. Ο Τρίερ και οι υπόλοιποι κατάφεραν να ανατρέψουν ιδέες και σε άλλους τομείς, όπως την αρχιτεκτονική ή την τοπική κουζίνα, κάνοντας τους πάντες να μιλούν για άλλη μια Αναγέννηση.

Για περισσότερα Μαθήματα Κινηματογραφικής Ιστορίας πατήστε εδώ.