Με μία φεγγαρόπετρα

Από τα καλύτερα (αντι) πολεμικά δράματα είναι η ταινία του Christopher Nolan DUNKIRK αφηγούμενη με συγκλονιστικό τρόπο την επιχείρηση εκκένωσης της παραλιακής/παραμεθόριας  πόλης  πάνω στη Μάγχη, και τη διάσωση πάνω από 300.000 Άγγλων και  Γάλλων  στρατιωτών  που έλαβε χώρα απ’ τις 26 Μαϊου 1940 μέχρι τις 4 Ιουνίου της ίδιας χρονιάς. Η επιχείρηση διάσωσης των στρατιωτών γνωστή ως «Επιχείρηση Δυναμό» συντονίστηκε απ΄το Βρετανικό Ναυαρχείο και θεωρήθηκε μεγάλη αγγλική επιτυχία.

Η ταινία του Nolan είναι κινηματογραφική εμπειρία, πλήρης αγωνίας και συγκίνησης που κατορθώνει να περάσει ευφυώς ένα  μήνυμα κατά  του πολέμου, όσο κι αν το ιστορικό συμβάν που αφηγείται θεωρήθηκε μεγάλη στρατιωτική επιτυχία, παράδοξο αν σκεφτεί κανείς ότι στην ουσία μιλάμε για φυγάδευση χιλιάδων στρατιωτών που περίμεναν αποκλεισμένοι στην ακτή.

Γίνεται να νιώθεις παγιδευμένος  σε χιλιόμετρα ακτογραμμής; κι όμως γίνεται. Η εξαιρετική φωτογραφία του Hoyte Van Hoytema και οι γεμάτες αγωνία σκηνές όπου οι εξαντλημένοι και βαθιά σοκαρισμένοι νέοι άνθρωποι προσπαθούν να γλυτώσουν τον θάνατο, αποτελούν πιστεύω τα πιό πειστικά, οπτικά επιχειρήματα υπέρ της ζωής, και κατά του ολέθρου που σπέρνει ο πόλεμος.

Πως είναι δυνατόν να θεωρήσουμε αυτή την ταινία αμιγώς πολεμική, βλέποντας όλα αυτά τα νέα παιδιά να περιμένουν με λαχτάρα στην προκυμαία της Δουνκέρκης τα πλοία που θα τους μεταφέρουν πίσω στην πατρίδα; «Πηγαίνετέ με σπίτι» λέει ξέπνοος ο νεαρός Βρετανός στρατιώτης Τόμι (ο Fionn Whitehead στηρίζει απολύτως τον  ρόλο) τη στιγμή που επιτέλους σωριάζεται στο κατάστρωμα ενός απ΄τα πλοία-διασώστες. Είναι αμιγώς πολεμική (με την έννοια της εξύμνησης της γενναιότητας) η σκηνή των εξουθενωμένων στρατιωτών που καταβροχθίζουν μιά φέτα ψωμιού με μαρμελάδα που είχαν την καλοσύνη να τους μοιράσουν πάνω στο πλοίο; ή είναι αμιγώς πολεμική η συγκλονιστική σκηνή που ακολούθησε;

Το ότι γυρίστηκε με κάμερες IMAX και φιλμ 65mm συνέβαλε σίγουρα στη μεγιστοποίηση της κινηματογραφικής εμπειρίας, το μείζον όμως είναι ότι ο Nolan κατόρθωσε και πάλι να συγκεράσει με απολύτως επιδραστικό τρόπο νού και συναίσθημα : οι συγκλονιστικές σκηνές όπου οι κατ’ ουσίαν εκτεθειμένοι στα εχθρικά πυρά χιλιάδες στρατιώτες, βομβαρδίζονται απ’ τα γερμανικά αεροπλάνα, οι σκηνές όπου οι ταλαίπωροι  εναπομείναντες  απ΄τους  βομβαρδισμούς ανασυντάσσονται  και αγωνίζονται να γλυτώσουν απ΄τη θανάσιμη αγκαλιά του θαλασσινού νερού (προσέξτε τις σκηνές των παγιδευμένων στρατιωτών στο βυθό), η εναρκτήρια σκηνή όπου ο νεαρός Τόμι προσπαθεί να βρεί ένα μέρος να ικανοποιήσει  την φυσική ανάγκη του, φέρνουν τον άνθρωπο σε πρώτο πλάνο, τον άνθρωπο που διατάχθηκε να πολεμήσει, που διατάχθηκε να βιώσει αυτή την απερίγραπτη φρίκη και συμβαδίζουν μ’ εκείνες τις σκηνές της ψυχραιμίας και του υπολογισμού που επιδεικνύουν είτε η στρατιωτική ηγεσία (βλέπε τον συνταγματάρχη Μπόλτον ή τον ομοιόβαθμό του Γουίναντ− οι Kenneth Branagh και James D’ Arcy αντιστοίχως) είτε οι υφιστάμενοί τους πιλότοι (βλέπε τους πιλότους των Spitfires, Φάριερ και Κόλινς οι οποίοι έχουν αναλάβει να προστατεύσουν την επιχείρηση της διάσωσης από αέρος− οι Tom Hardy και Jack Lowden αντιστοίχως).

Το συγκινητικότερο πάντρεμα όμως νού και καρδιάς γίνεται μ’ ένα πλοιάριο ονόματι  Moonstone το οποίο οδηγεί ο κύριος Ντώσον (εξαιρετικός ο Mark Rylance), ένας απ΄τους δεκάδες πολίτες που υπάκουσαν στη διαταγή της στρατιωτικής  ηγεσίας , και έσπευσαν με τα δικά τους, πιό ευέλικτα, πλεούμενα να συνδράμουν στην επιχείρηση διάσωσης^.   είναι χαρακτηριστικό το φινάλε όπου έκπληκτος κάποιος αξιωματικός του Βρετανικού Ναυτικού ρωτάει τον κύριο Ντώσον : «άνθρωπέ μου, πόσους μετέφερες;!» βλέποντας να βγαίνουν, και να βγαίνουν συνέχεια στρατιώτες μέσα απ’ το μικρό πλοίο.

Η γενναιότητα αυτού του ανθρώπου, ήδη χαροκαμένου μία φορά στον ίδιο πόλεμο, που μπαίνει στο στόμα του λύκου αποφασισμένος να σώσει όσους περισσότερους στρατιώτες μπορεί, είναι άραγε μόνο απόδειξη  πολεμικής ετοιμότητας ή μήπως και συγκινητικότατη κατάφαση της ζωής;

“Well done lads, well done” λέει ένας άλλος κύριος στους διασωθέντες, δίνοντάς τους από μία ζεστή κουβέρτα. «Μα δεν κάναμε τίποτα, επιβιώσαμε απλώς» του λέει ο νεαρός Τόμι, για να του αντιγυρίσει ο ευγενικός  κύριος : «κι αυτό είναι αρκετό». Τραγική λεπτομέρεια : ο εν λόγω άνδρας ήταν τυφλός, κι αυτός  ήταν ο λόγος που δεν κοιτούσε τα νεαρά παιδιά που περνούσαν από μπροστά του σέρνοντας τα βήματά τους, όχι η περιφρόνηση κι απόρριψη όπως λανθασμένα νόμισε ένας συστρατιώτης του Τόμι.

Ξηρά, θάλασσα κι αέρας έχουν θέση στην ταινία του Nolan με την ωραιότατη μουσική του Hans Zimmer και τον εφιαλτικό ήχο ενός ρολογιού να γεμίζει τα πλάνα και να λειτουργεί ως  υπενθύμιση της από στιγμή σε στιγμή θνητότητας. Ο Nolan  επεδίωκε να προκαλέσει αγωνία μ’ αυτή την ταινία, η οποία έχει ελάχιστους διαλόγους και μάλλον το πέτυχε. Η όποια φιλοβρετανικότητα του χρεώθηκε είναι δευτερεύουσας  σημασίας πιστεύω, μπροστά στη διάχυτη αντί- πολέμου αίσθηση που την διαπερνάει, κι όποιος αμφιβάλλει ας προσέξει τις  σκηνές με τον εντελώς διαλυμμένο ψυχικά αξιωματικό που υποδύεται ο Cillian Murphy ο οποίος λέει πανικόβλητος στον κύριο Ντώσον «δεν ξαναγυρνάω εκεί πέρα» εννοώντας την ακτή της Δουνκέρκης.

Οι πόλεμοι δεν κερδίζονται με εκκενώσεις, όπως είπε κι ο Τσώρτσιλ στη Βουλή των Κοινοτήτων , αλλά το βλέμμα του Τόμι στο τελευταίο πλάνο λέει πολλά περισσότερα για το ανομολόγητο τίμημα που πληρώνει η ανθρωπότητα σε κάθε πόλεμο. Επιβίωσαν, αυτό πράγματι δεν είναι απλώς αρκετό, είναι το μεγαλύτερο κατόρθωμα.