Οι Εντυπώσεις Ενός Πνιγμένου

        
Γράφει η Δήμητρα Γιαννακού

«Οι Εντυπώσεις Ενός Πνιγμένου» μάς άφησαν πολλές εντυπώσεις κατά την προβολή τους στα πλαίσια του φετινού Πανοράματος Ευρωπαϊκού Κινηματογράφου, που έχει ξεκινήσει από την Τετάρτη 25 Νοεμβρίου φιλοξενώντας αρκετές ενδιαφέρουσες ταινίες, παλιές και νέες.

Σκηνοθέτης της ταινίας είναι ο Κύρος Παπαβασιλείου, ένας νέος και τολμηρός δημιουργός που δεν διστάζει να πάει κόντρα στη στερεοτυπική, συμβατική φιλμική αφήγηση, υιοθετώντας μια κινηματογραφική γραφή πρωτότυπη και εμπνευσμένη, χρησιμοποιώντας τις εικόνες ως σύμβολα, ως σημεία που παραπέμπουν σε έναν «άλλο κόσμο» αιθέριο, πνευματικό, άυλο και ονειρικό.

Ένα σημείωμα που άφησε ο Κώστας Καρυωτάκης λίγο πριν αυτοκτονήσει αποτελεί σημείο εκκίνησης και εφόρμηση για το σκηνοθέτη για να ριχτεί με ζήλο στην σύλ(ληψη), περι(συλλογή) και σύνταξη εικόνων που όχι μόνο θα ζωντανέψουν τη μνήμη και το πνεύμα του ποιητή αλλά θα εγείρουν και κάποιους προβληματισμούς σχετικά με την ύπαρξη, το ζήτημα της ταυτότητας και, κατ’ επέκταση, σχετικά με τη ζωή και την ουσία της –«τις αξίες της», σύμφωνα με ένα σχόλιο του σκηνοθέτη σε μια συνέντευξη∙ θέματα που απασχολούν τον ίδιο και που προσπάθησε να μετουσιώσει σε εικόνες βάζοντας την προσωπική του σφραγίδα σε ένα έργο διάρκειας έξι χρόνων (!).

Η βάση της πλοκής ξεφεύγει κατά πολύ από κάθε λογική, αν σκεφτούμε ότι στηρίζεται στην υπόθεση ότι ένας αυτόχειρας ποιητής της δεκαετίας του ’20, ο Καρυωτάκης, επιστρέφει στη σύγχρονη εποχή έχοντας χάσει κάθε μνήμη και κάθε επαφή με το χρόνο, πληροφορούμενος τελικά ότι θα ξαναζήσει την τελευταία ημέρα της ζωής του…

Γίνεται σαφές ήδη από την αρχή της ταινίας ότι ο στόχος του Παπαβασιλείου δεν είναι να αφηγηθεί μια ιστορία με σαφή δομή, με σχέσεις αιτίας-αιτιατού ή με σκαμπανεβάσματα και θεαματικές αλλαγές καταστάσεων. Δίνεται βαθμιαία η εντύπωση (που επιβεβαιώνεται όλο και περισσότερο κατά την εκτύλιξη της ταινίας) ότι βασικό ζητούμενο είναι ο συσχετισμός ποίησης και κινηματογράφου, θέτοντας την προβληματική κατά πόσο ο κινηματογράφος μπορεί να μεταδώσει αισθήσεις, αισθήματα σκέψεις και ιδέες μιας ποιητικής φυσιογνωμίας, όπως αυτής του Καρυωτάκη, επανατοποθετώντας όλα τα παραπάνω στο σήμερα και ανοίγοντας ένα συλλογισμό επάνω στη διαχρονικότητά τους.

Η ποίηση του Κώστα Καρυωτάκη είναι μεστή από σύμβολα και εικόνες από τη φύση. Στα ποιήματά του εκφράζει έναν έντονο σκεπτικισμό αποδίδοντας μια πεσσιμιστική άποψη του κόσμου και της ζωής. Το σκυθρωπό πρόσωπο της καθημερινότητας, η μικρότητα και μικροπρέπεια των ανθρώπων, η ανία και μια αίσθηση του μάταιου, του ανεπανόρθωτα χαμένου και του ασήμαντου κυριαρχούν στους στίχους του καταδηλώνοντας ένα τραγικό αδιέξοδο το οποίο θα τον οδηγήσει και στην αυτοκτονία. «Οι Εντυπώσεις Ενός Πνιγμένου» πώς καταφέρνουν να δηλώσουν και να υποδηλώσουν τα παραπάνω στοιχεία;

Με εικόνες ακριβώς από τη φύση, όπως είναι και ο λόγος του ποιητή, ο Κύρος Παπαβασιλείου μας εισάγει ήδη από το πρώτο πλάνο στον εσωτερικό, πνευματικό κόσμο του Καρυωτάκη. Χονδρές στάλες μιας ασταμάτητης ραγδαίας βροχής πέφτουν αλύπητα επάνω στο τζάμι ενός αυτοκινήτου με έναν κρότο ρυθμικό και θρηνητικό. Επάνω σε αυτήν την εικόνα πέφτουν κάποια λόγια του ποιητή γραμμένα και ενσωματωμένα σε ένα γκρίζο και αχανές τοπίο. Το κλάμα του ποιητή γίνεται ένα με το «κλάμα» της φύσης, κάνοντάς μας να σκεφτούμε τη ρήση του Ζαν Πωλ Σαρτρ για το décor (=το περιβάλλον) στο σινεμά: «στο θέατρο, το δράμα ξεκινά-βγαίνει από τον ηθοποιό ενώ στο σινεμά πηγαίνει από το ντεκόρ στον άνθρωπο».

Ως προς τη φόρμα και την αισθητική της, η ταινία «Οι Εντυπώσεις Ενός Πνιγμένου» θα λέγαμε ότι δανείζεται ή οικειοποιείται στοιχεία από το ιμπρεσιονιστικό σινεμά (impression=εντύπωση) της δεκαετίας του ’20. Όπως σε εκείνους τους κινηματογραφιστές, έτσι και εδώ κεντρικό ρόλο παίζει η συγκίνηση, η μορφή και η διαδοχή των πλάνων ακολουθούν την εσωτερική δράση και διάθεση του κεντρικού προσώπου, εστιάζοντας στην απόδοση ποικίλων ψυχικών καταστάσεων και εκδηλώνοντας μιαν έντονη υποκειμενικότητα. Χαρακτηριστική η χρήση της υποκειμενικής κάμερας, τρεμάμενης κάποιες φορές, που εναρμονίζεται με τα συμφραζόμενα.

Η εικόνα αντιμετωπίζεται αυτή καθαυτή σαν φετίχ, ως ένα εργαλείο καταγραφής ονείρου, φαντασιώσεων και διανοητικών καταστάσεων. Ένα παράδειγμα, μεταξύ άλλων, είναι το λασπώδες τοπίο και το βρεγμένο χώμα (σύμβολο της ψυχικής «αποτελμάτωσης») που συλλαμβάνει μια κινούμενη κάμερα δημιουργώντας σκουρόχρωμα κάδρα, επίμονα και διαδοχικά που κάποια στιγμή προεκτείνονται στο χρώμα και το σχέδιο της μπλούζας του πρωταγωνιστή. Ένα παιχνίδι αντηχήσεων εικόνων, χρωμάτων και ήχων λαμβάνει χώρα κατά τη διάρκεια της ταινίας, η οποία χαρακτηρίζεται από έναν πλούτο στυλιστικών μεθόδων και εκφραστικών μέσων που στοχεύουν στη δημιουργία ενός διαλόγου μέσω των αισθήσεων.

Δεν περνά απαρατήρητη η χρήση ποικίλων τύπων cadrage, και ένα συχνό παιχνίδι με τα κάδρα, όπως αυτό με το κάδρο μέσα στο κάδρο, είτε είναι μέσα σε σκοτεινούς τσιμεντένιους χώρους, είτε στο δρόμο κάτω από μια γέφυρα αυτοκινητοδρόμου ή και το κάδρο της τηλεόρασης –όπου προβάλλεται μια σειρά με θέμα τον Καρυωτάκη- μέσα στο κάδρο της κινηματογραφικής οθόνης. Εκτός από την τεχνική του εγκιβωτισμού, αξιοπρόσεχτα είναι διάφορα αυτόνομα πλάνα, που παρεμβαίνουν στην αφήγηση, όπως εκείνο με τις κυλιόμενες σκάλες τριών διαφορετικών κατευθύνσεων, θυμίζοντάς μας παρόμοιες σκηνές του Dziga Vertov στον «Άνθρωπο με την Κινηματογραφική Μηχανή». Στιγμές ανιαρής καθημερινότητας ή και αποχαύνωσης αποτυπώνονται μέσα σε θλιβερά μίζερα καφέ, παραπέμποντάς μας στην ατμόσφαιρα του Καουρισμάκι, όπως και το κάδρο με τα πρόσωπα στημένα μετωπικά στο θεατή. Πρωτότυπα πανοραμίκ και πολλά εφέ του μοντάζ (μεταφορές, παραλληλισμοί..), ζωηρές εικόνες από τη φύση και μια αξιόλογη φωτογραφία συνθέτουν ένα έργο επάνω στη θλίψη που γεννά η απώλεια κάθε ελπίδας και μια αναπόφευκτη παρακμή. Μια παρακμή που δείχνει να προεκτείνεται στο σήμερα και ηχεί επίκαιρα.

Η ταινία προβλήθηκε στο Διεθνές Φεστιβάλ Κινηματογράφου του Ρότερνταμ.

Σκηνοθεσία: Κύρος Παπαβασιλείου

Παίζουν: Θοδωρής Πεντίδης, Μαρίσα Τριανταφυλλίδου, Χριστόδουλος Μάρτας

Δήμητρα Γιαννακού:

Σπούδασε στο τμήμα Ιστορίας-Αρχαιολογίας του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων και Θεωρία Κινηματογράφου στο Παρίσι, στη Σχολή Ecole des Hautes Etudes en Sciences Sociales (E.H.E.S.S). Είναι κάτοχος Μεταπτυχιακού διπλώματος (Master II) με θέμα : «Η Προσαρμογή της Aρχαίας Eλληνικής Tραγωδίας στον Κινηματογράφο», έχοντας ως κεντρικό σημείο αναφοράς τις ταινίες Ηλέκτρα και Στέλλα του Μιχάλη Κακογιάννη. Διδάσκει το μάθημα «Θεωρία του Μοντάζ» στη Σχολή Κινηματογράφου και Τηλεόρασης Λ. Σταυράκου. Έχει γράψει άρθρα για τον Κινηματογράφο ή για θέματα γενικότερου πολιτιστικού ενδιαφέροντος στα περιοδικά kulturosupa.gr, screeneye.gr, CameraStylo Online και Click@life (με το οποίο συνεργάστηκε από τον Ιούνιο του 2012 έως και τον Οκτώβριο του 2014). Ήταν βοηθός παραγωγής στο ντοκιμαντέρ του Δημήτρη Γιατζουζάκη για την ΕΤ1 «11+1 Σκηνοθέτες». Συνεργάστηκε με την εταιρία διανομής ταινιών New Star. Έχει κάνει εισηγήσεις επάνω στην Αισθητική του Μοντάζ στο Κινηματογραφικό Εργαστήρι του Δήμου Περιστερίου και στην Εργατική Λέσχη Ν. Σμύρνης, όπως και πάνω στο Μαύρο Μυθιστόρημα. Στο Πνευματικό Κέντρο του Δήμου Αθηναίων παρουσίασε κάποια παραδείγματα της κινηματογραφικής προσέγγισης της Τραγωδίας, στα πλαίσια του 1ου Φεστιβάλ Aρχαίου Δράματος.