Ωδή στον Τζέιμς Άιβορι, τον σκηνοθέτη των λογοτεχνικών μεταφορών

Γράφει ο Γιώργος Παππάς
(Το κείμενο πρωτοδημοσιεύτηκε στην κλειστή ομάδα του facebook «…El Exilio…y…El Viaje…», με αφορμή τα γενέθλιά της στις 7 Ιουνίου)

James Ivory-1: Το Householder του 1963 είναι η πρώτη φορά που συναντήθηκαν οι τρεις τους, ο σκηνοθέτης Ivory, ο παραγωγός και σύντροφός του Merchant, και η Jabhala στο σενάριο, όταν προσελήφθη ο έως τότε ντοκυμανταιρίστας Ivory να γυρίσει αυτή την Ινδική ιστορία, με τύπο που παντρεύεται αλλά η παρεμβατική μάνα του χαλάει τον γάμο αλλά αυτός μετά βάζει μυαλό και άλλα τέτοια Ινδικά. Υπό την επίρρεια του Satjyazit Ray η ταινία όπως είναι φυσικό, ουσιαστικά ταινία του Ray είναι καθώς αυτός έκανε το τελικό μοντάζ, οπότε ξέρεις τι θα δεις, αρχειακό το ενδιαφέρον, δεν βλέπεται σήμερα, σηματοδότησε την γέννηση της συνεργασίας και την μακρά αγάπη για την Ινδία. Στην Ινδία συνέχισε, με το Shakespeare Wallah του 1965 (πραγματικός Σαιξπηρικός θίασος σε περιοδεία στην Ινδία) και το Bombay Talkie του 1970 (Βρετανίδα συγγραφέας ερωτεύεται παντρεμένο σταρ του Bollywood- ζευγάρι και στην αληθινή ζωή οι πρωταγωνιστές), ας πούμε ότι εθνογραφικά έχουν το ενδιαφέρον τους ετούτα, το δεύτερο έχει και το συμπαθές χορευτικό στην γραφομηχανή. Ενδιάμεσα συγκέρασε Αμερική και Ινδία στο Guru του 1969, ο Michael York υποδύεται κάτι σαν τον Τζωρτζ Χάρισον που πάει στην Ινδία να μάθει σιτάρ, γραφικά συμπαθής απεικόνιση μιας εποχής ετούτο.

James Ivory-2: Με το Savages του 1972 παραδίδει την πρώτη ενδιαφέρουσα ταινία του, άγριοι (γυμνοί, έλαβε υπόψιν του και το Playboy)συναντούν τον πολιτισμό, γίνονται καθώς πρέπει σε έναν αντίστροφο Άγγελο Εξολοθρευτή, και επιστρέφουν…πρωτότυπο και καυστικό. Ένα Autobiography of a Princess του 1975 δεν το ξέρω, για Ινδή πριγκίπισσα είναι, ο James Mason κάνει τον μαχαραγιά πατέρα, την ίδια χρονιά κάνει το Wild Party που είναι εξαιρετικό (απλά δεν είναι το Πάρτυ του Σέλερς…), είναι πολύ όμορφη η Raquel Welch εδώ ως σύζυγος πρώην σταρ του βωβού που οργανώνει πάρτυ επιστροφής αλλά καταλήγει πάρτυ καταστροφής, εδώ είναι και η πρώτη φορά που η ομάδα παρουσιάζει τα πλουσιότατα ντεκόρ που αργότερα θα γίνουν συνώνυμά της. Το Hullabaloo του 1976 επιστρέφει στην Ινδία, καλούτσικο είναι, με επίδοξους ληστές Ινδικού ναού, το σημαδιακό εδώ είναι και πάλι άλλο: η Πέγκυ Άσκροφτ που πρωταγωνιστεί, πρωτοπάει στην Ινδία έξι χρόνια πριν επιστρέψει Οσκαρικά με τον Ντέηβιντ Λην, έχοντας μάλιστα δίπλα της εδώ τον Victor Banerjee, αυτόν που επίσης πρωταγωνίστησε στο Πέρασμα στην Ινδία: γενικά το Πέρασμα στην Ινδία του Λην είναι κατάρα για τον Άιβορυ, γιατί με μια ταινία ο μεγάλος είπε όσα δεν κατάφερε να πει ο Άιβορυ με δεκαπέντε, είναι διαφορά ταλέντου και οράματος, δεν αρκεί μόνο η καλαισθησία…Το Roseland που ακολούθησε το 1977 είναι πάντως ένα έλασσον κομψό διαμαντάκι, ένα τρίπτυχο ιστοριών χορού, με Τερέζα Ράιτ, Τζεραλντίν Τσάπλιν, νεαρό Κρίστοφερ Γουώκεν χορευτή ζιγκολό, Λίλια Σκάλα.

James Ivory-3: 1979, οι Eυρωπαίοι, η γέννηση του είδους “λογοτεχνική μεταφορά από Άιβορυ”, μεταφορά Χένρυ Τζέημς, με εξαιρετική Λη Ρεμίκ ως βαρώνη που διασχίζει τον Ατλαντικό και συναντά τους συγγενείς της σ’ένα Νέο Κόσμο, όλος ο Άιβορυ είναι εδώ εν τη γενέσει του, η κατανόηση της εποχής και οπτικά αλλά και σε επίπεδο ατομικών σχέσεων και κοινωνικών διαστρωματώσεων, δεν έχουν ακόμη εξελιχθεί οι κινηματογραφικές του παύσεις απλά. Το Jane Austen in Manhattan που ακολούθησε ίδια χρονιά είναι παραπλανητικού τίτλου, το θυμόμαστε οι οπαδοί Sean Young ως ντεμπούτο της ( ο μόνος λόγος που το είδαμε μεταξύ μας), παίζει και η Αν Μπάξτερ στα γεράματα, θίασοι του σήμερα και Τζέην Ώστεν, χλωμό. Το Κουαρτέτο αντίθετα που ακολούθησε το 1981 στέκει εξαιρετικά, κυρίως γιατί ευτυχεί ερμηνευτικά με Ιsabelle Adjani, Αlan Bates, Maggie Smith, ερωτικό τρίγωνο στο Παρίσι του μεσοπολέμου, δεν το βρίσκω καλοσκηνοθετημένο (οι παύσεις που λέγαμε…), αλλά το υπερκαλύπτουν οι ερμηνευτές.

James Ivory-4: 1983, επιστροφή στην Ινδία, σχεδόν θριαμβευτική με το Κάψα και Σκόνη, βασιζόμενος κυρίως στο ασυναγώνιστο (για μένα τουλάχιστον) δίδυμό του, Τζούλι Κρίστι στο σήμερα και Γκρέτα Σκάκι στο παρελθόν, Βρετανίδες στην Ινδία, έρωτες με ντόπιους και προκαταλήψεις, το μυθιστόρημα της Τζαμπβάλα είχε βραβευθεί με Μπούκερ, ο Άιβορυ διαβάζει την Ινδία που γνώρισε, οι δυο γυναίκες, σε επιβλητική φόρμα η μία, σε αισθαντική ευαισθησία η άλλη, το ανυψώνουν. Οι Βοστωνέζοι, απότην τοιχογραφία του Χένρυ Τζέημς, ακολούθησαν το 1984, πιο σίγουρο το χέρι στην αναπαράσταση εποχής και σχέσεων, το βαριέμαι προσωπικά αφάνταστα λόγω ηθοποιών, το τρίγωνο επιρροών (Ρεντγκρέηβ- Σούπερμαν- πώς σε λέγανε εσένα είπαμε) είναι ασθενές, αν και η Ρεντγκρέηβ έφτασε στην 5αδα των Όσκαρ, νομίζω πως οι Βοστωνέζοι είναι ακλόνητο επιχείρημα των επικριτών του, βαρεμάρα. Το 1986 όμως έρχεται το Δωμάτιο με Θέα, η καθολική αναγνώριση (έως και αναγνώριση σχολής Άιβορυ πλέον), η πρώτη επαφή με τον EM Forster, σαν ανάλαφρο αεράκι κινεί το νεανικό έρωτα και τον περικλείει με την χάρη των 2ων ρόλων (και Έλιοτ και Σμιθ και Ντεντς), μια εκ των υστέρων κακογραφία θα υπάρχει πάντα: δηλαδή η Μπόναμ Κάρτερ παράτησε τον DDL για τον παράφορο έρωτα με τον Julian Sands; Είμεθα σοβαροί; Υποψήφιο για τα μεγάλα Όσκαρ, έχασε από το Πλατούν, πήρε σενάριο-σκηνικά-κοστούμια.

James Ivory-5: Ομάδα που κερδίζει δεν αλλάζει είπαν, και επέστρεψε η ομάδα στον EM Forster για το Μaurice το 1987, για λόγους πολιτικής ορθότητας δεν λέω την γνώμη μου, ιστορία πολύ προσωπική προφανώς και για τον Φόρστερ και για το ζεύγος Μέρτσαντ- Άιβορυ, άμα θέλει κανείς ας γράψει κανένα καλό σχόλιο, εμένα δεν μου βγαίνει λέξη. Τεράστια αποτυχία ακολούθησε το 1989, το Slaves of New York, σου λέει, όπως βγάζει την καλαισθησία άλλων εποχών, να βγάλει και την αρτιστίκ σχολήτης μοντέρνας Νέας Υόρκης, ΟΚ όλα αυτά, αλλά με την Μπερναντέτ Πήτερς δεν σώζεται τίποτε, το μόνο που μεταφέρει η ταινία είναι τον ίδιο τον αυτισμό αυτής της σχολής. Επιστροφή σε ασφαλέστερα μονοπάτια το 1990 με τον Κύριο και την Κυρία Μπριτζ, σοφά ποιώντας ο Άιβορυ αφήνει το ζεύγος Νιούμαν- Γούντγουωρντ να καθαρίσουν, απείρως εμπειρότεροι και ευφυέστεροι κινηματογραφικά γαρ, η Γούντγουωρντ φτάνει μέχρι την 5αδα των Όσκαρ (και χάνει από την χοντρή με το σφυρί, έλεος)!

James Ivory-6: 1992 και 1993, ο διπλός θρίαμβος: Το Howards End είναι η τελειοποίηση του στυλ Άιβορυ, παίρνει το υλικό του EM Forster και το απλώνει στην οθόνη με ευφυή τρόπο, ευνοείται από το ότι η Έμα Τόμσον αγκαλιάζει σαν δική της την λογιότητα του υλικού, κατατέμνει κοινωνικές διαστρωματώσεις και αλλαγές, αριστεύει. Υποψήφιο για όλα τα Όσκαρ, έχασε από τους Ασυγχώρητους, πήρε σενάριο, σκηνικά, και Α γυναικείο (δίκαια από την συγκεκριμένη 5άδα). Την επόμενη χρονιά έρχονται τα Απομεινάρια μιας Μέρας, εδώ έχουν τελειοποιηθεί οι σιωπές που λένε πολλά, παραμένει υψηλότατος ο αισθητικός περίγυρος, έχω μείζονα ένσταση για το πώς παίζει ο Χόπκινς (με την έννοια ότι δίνει ευφυία στον ρόλο, η οποία ευφυία όμως δεν υπήρχε/ δεν έπρεπε να υπάρχει στον ρόλο), ξανά υποψήφιο για όλα τα Όσκαρ, χάνει από τον Σπήλμπεργκ της Λίστας, δεν κέρδισε κάτι. Κι από εδώ και πέρα αρχίζει κατήφορος, με εξαιρέσεις σημαίνουσες, αλλά ελάσσονες.

James Ivory-7: 1995, Jefferson in Paris, ο Νικ Νόλτε ανέκδοτο ως Τζέφερσον, εκτός τόπου και χρόνου εντελώς, ξέπνοο, Σκάκι και νεαρή Γκουίνεθ δεν σώζουν τίποτε, τελικά λέει βρήκαν με DNA ότι είχε εξώγαμα ο Τζέφερσον. 1996, Surviving Picasso, ο Άντονυ Χόπκινς ως Πικάσο κάνει τα (όχι απαραίτητα πειστικά) δικά του, ενδιαφέρουσες βινιέτες αλλά όχι σύνολο, η νεαρή Natasha McElhone όλη την αγάπη μας, μπροστά από την Τζουλιαν Μουρ. Πολύ καλύτερη ταινία για τον Πικάσο είναι η Σουηδική του 1977, το Τhe adventures of Picasso, με νεαρά υποσχόμενη ονόματι Λένα Όλιν μεταξύ άλλων. 1998, το A Soldier’s daughter never cries, οικογενειακή σχεδόν σύγχρονη (για τα δεδομένα του Άιβορυ) σάγκα, κακό δεν το λες, τρομερά αδιάφορο το λες, όπως και το καστ, Κριστόφερσον πατέρας και Λίλι Σομπιέσκι κόρη παρασύρουν και την Μπάρμπαρα Χέρσεϋ μάνα σε αδιαφορία. Τρίτο συνεχόμενο στραβοπάτημα, οπότε επιστροφή στα βασικά, στον Χένρυ Τζέημς με το Golden Bowl του 2000, θα έπρεπε να του βγει καλό αλλά του βγήκε άχρωμο, σαν τον Τζέρεμυ Νόρθαμ. Έχει όμως και Ούμα σε θεϊκή φάση, έχει και νεαρά Beckinsale και Αντζέλικα Χιούστον, ο Νόλτε ελαφρώς πιο άνετος, σαν μέτριο αντίγραφο ταινίας Άιβορυ κατέληξε.

James Ivory-8: το Le Divorce του 2003 μου αρέσει πολύ περισσότερο απ΄ό,τι θα έπρεπε, ερωτικές περιπέτειες Αμερικανίδων αδερφών στο Παρίσι (Naomi Watts & Kate Hudson), έχει χάρη και screwball διάθεση, ωραίους 2ους ρόλους (από Κλόουζ και Καρόν ως Ντουρίς και Μοντίν), το ξαναβλέπω ευχαρίστως. H Λευκή Κοντέσσα του του 2005 είναι νομίζω το παραγνωρισμένο διαμάντι του, με εκπληκτική Νατάσα Ρίτσαρντσον (με υποστήριξη από μαμά και θεία, Βανέσα και Λυν Ρεντγκρεηβ αντίστοιχα, παίζουν θεία και πεθερά αντίστοιχα) σε δέσιμο ολκής με τον τυφλό θρηνούντα Ρέιφ Φάινς, μεγάλοι έρωτες και εξωτικά τοπία και ταραγμένες πολιτικές εποχές. Μεγάλη ταινία, εμένα η πιο αγαπημένη του μαζί με την Κάψα (ξέρω, οι πρωταγωνίστριες το καθορίζουν). Κύκνειο άσμα το The City of Your Final Destination, ταλαίπωρο, ο Άιβορυ φέσωσε κανονικά πολύ κόσμο κι έτρεχε χρόνια στα δικαστήρια, η ταινία το 2007 έκανε πρεμιέρα και το 2010 έπαιξε λίγο στους κινηματογράφους, νεαρός σε αναζήτηση του ίχνους ενός συγγραφέα στην Ουρουγουάη, κουρασμένο και εμφανώς ημιτελές παρά το ενδιαφέρον καστ (Χόπκινς – πρώτος την μήνυση στον Άιβορυ, Λίνεϋ ως χήρα, Γκενσμπούρ ως μούσα, Λάρα, Αλεάντρο).