Κάπο

Η Εντίθ, μια νεαρή Παριζιάνα εβραϊκής καταγωγής, ζει στο Παρίσι με την οικογένεια της κατά την διάρκεια της γερμανικής κατοχής. Όταν οι Γερμανοί αποφασίζουν να συλλάβουν όλους τους Εβραίους, η Εντίθ και η οικογένεια της στέλνονται σε ένα στρατόπεδο συγκέντρωσης όπου οι γονείς εκτελούνται. Μια πολιτική κρατούμενη η Σοφία και ένας γιατρός την σώζουν από βέβαιο θάνατο πείθοντας την να αλλάξει ταυτότητα. Έτσι από Εντίθ γίνεται η Νικόλ Νιέπας, μια πολιτική κρατούμενη η οποία πέθανε μετά την άφιξη της. Η Εντίθ αντιμετωπίζει τις κακουχίες και γίνεται όλο και πιο σκληρή όσο περνάει ο καιρός καθώς οι Γερμανοί της δίνουν την θέση της Κάπο, δηλαδή να εποπτεύει την καταναγκαστική εργασία των Εβραίων κρατούμενων. Η Εντίθ γίνεται ερωμένη ενός Γερμανού φρουρού και σιγά σιγά γίνεται αδιάφορη στον πόνο των άλλων. Η άφιξη όμως ενός Ρώσου αιχμαλώτου πολέμου θα την κάνει να αλλάξει στάση απέναντι στους άλλους και να αρχίσει να ξαναβρίσκει την χαμένη ανθρωπιά της.

Η ταινία είχε προκαλέσει μεγάλη διαμάχη όταν κυκλοφόρησε στους κινηματογράφους στις αρχές της δεκαετίας του ’60. Η πιο σκληρή επίθεση ήταν αυτή του γνωστού σκηνοθέτη Ζακ Ριβέτ που τότε ήταν κριτικός στα Cahiers du Cinéma. Ο Ριβέτ κατηγορεί τον Ποντεκόρβο για αθλιότητα καθώς τολμά να κάνει όμορφα πλάνα και τράβελιγκ με νόημα πάνω σε ένα δύσκολο θέμα, αντιπαραθέτοντας το έργο του με την επιστημονική και ηθικά αυστηρή προσέγγιση του Ολοκαυτώματος από τον Αλέν Ρενέ στην ταινία Η Νύχτα και η ομίχλη.   Και η ταινία του Ρενέ όμως περιέχει πλάνα που τα γύρισε ο ίδιος ο σκηνοθέτης και δεν είναι βασισμένη μόνο σε πλάνα αρχείου όμως δεν μπορούμε να κατηγορήσουμε ούτε τον ένα ούτε τον άλλο σκηνοθέτη για ανηθικότητα. Οι μνήμες ήταν ακόμα νωπές και η άποψη ότι δεν πρέπει να παρουσιάζουμε το Ολοκαύτωμα στους άλλους ήταν ακόμα πολύ ισχυρή.

Το σενάριο της ταινίας είναι δυνατό και ενοχλητικό καθώς η ταινία ξεκινάει με την ανέμελη Εντίθ που γυρνά από το μάθημα πιάνου για να έρθει αντιμέτωπη με την σύλληψη των γονιών της που οδηγεί και στην δική της. Παρακολουθούμε την μεταμόρφωση ενός αθώου κοριτσιού σε μια γυναίκα η οποία θα κάνει τα πάντα για να επιβιώσει. Η πρώτη απώλεια που είναι ο θάνατος των γονιών της ακολουθείται από την απώλεια της ταυτότητας της και ο κύκλος κλείνει με την απώλεια της αθωότητας της. Η ταύτιση μας με την ηρωίδα είναι τέτοια που δεν θέλουμε να την δούμε να γίνεται κάπο και να ξεφεύγει από την κατάσταση του θύματος. Ο Ποντεκόρβο θέλει να δείξει ότι και αυτοί που επιβιώνουν ουσιαστικά πεθαίνουν μέσα τους δείχνοντας μας το πως το θύμα μπορεί να μεταμορφωθεί σε θύτη. Δυστυχώς, η προβληματική αυτή του Ποντεκόρβο μένει στάσιμη καθώς ο σεναριογράφος Φράνκο Σολίνας και ο Ιταλός παραγωγός επέβαλλαν μια γλυκερή ιστορία αγάπης που καλύπτει όλο το δεύτερο μέρος της ταινίας και δυναμιτίζει την πλοκή.Ίσως σε αυτό θα έπρεπε να επιμένουν οι κριτικοί του τότε στις σεναριακές αδυναμίες της ταινίας και όχι στην επιλογή της απεικόνισης του στρατοπέδου συγκέντρωσης.

Η σκηνοθεσία του Ποντεκόρβο είναι δυνατή και ρευστή. Χρησιμοποιεί αρκετά τα τράβελιγκ αλλά ξέρει να σταματά την κίνηση της κάμερας και να κινηματογραφεί με ευαισθησία με κοντινά πλάνα τα πρόσωπα των ηθοποιών του για να μας μεταδώσει τα συναισθήματα τους. Είναι αλήθεια ότι το τράβελιγκ προς την φίλη της ηρωίδας που αυτοκτονεί σκοπεύει σε ένα συναισθηματικό εκβιασμό καθώς η ηθοποιός με την στάση των χεριών της παραπέμπει στην φιγούρα του Χριστού. Αλλά αυτό δεν μπορεί να μας αποτρέψει από το να θεωρήσουμε την ταινία συγκλονιστική στην απεικόνιση των συνθηκών διαβίωσης στην φρίκη των στρατοπέδων συγκέντρωσης. Οι ηθοποιοί είναι συγκλονιστικοί στην απλότητα με την οποία ερμηνεύουν τους ρόλους του και έχουν τον τρόμο στα πρόσωπα τους. Η Εμμανουέλ Ριβά στο δεύτερο μεγάλο ρόλο της μετά το Χιροσίμα αγάπη μου είναι εξαιρετική στην οικονομία των συναισθημάτων της και θυμίζει έντονα τραγική φιγούρα. Ο Λοράν Τερζίεφ είναι πειστικός στο ρόλο του Ρώσου αιχμάλωτου και η εξώκοσμη ομορφιά του σε πείθει για την αλλαγή στα συναισθήματα της ηρωίδας. Η κόρη του Λη Στράσμπεργκ του ιδρυτή του Actors Studio, Σούζαν Στράσμπεργκ στο ρόλο της Εντίθ είναι συγκλονιστική και ταυτόχρονα ανησυχητική στις διακυμάνσεις του ρόλου της από την φοβισμένη έφηβη ως την αδίστακτη κάπο που νιώθει ξανά ότι ανήκει στο ανθρώπινο γένος με την έλευση του έρωτα.

Συμπέρασμα λοιπόν; Μια συγκλονιστική απεικόνιση της φρίκης του πολέμου που χάνει την δύναμη της από την μελοδραματική τροπή του σεναρίου αλλά συγκλονίζει χάρη στην οπτική της δύναμη. Ίσως θα τολμούσα να πω ότι είναι άστοχη η επιλογή της προβολής της αυτή την χρονική περίοδο.