Ο ψαράς και το μαργαριτάρι
Πότε αρχίζουμε ν’ αναθεωρούμε τη δεδομένη ζωή μας; Όταν χάνουμε το έδαφος, κυριολεκτικά, κάτω απ΄τα πόδια μας. μ’ αυτή την αφόρητη κυριολεξία ξεκινάει το υπαρξιακό ταξίδι του Ρικ, σεναριογράφου, στην ταινία του Terrence Malick KNIGHT OF THE CUPS ( ονομασία κάρτας Ταρώ), την οποία ή θα λατρέψει κανείς ή θα σκυλοβαρεθεί− προσωπικά, κλίνω προς το πρώτο.
Με τις γνωστές κι από προηγούμενες ταινίες του εμμονές περί του καθοδηγητικού-καταλυτικού ρόλου των γονέων (και ιδιαίτερα του πατέρα), την αναζήτηση του Θεού, το (σχεδόν μόνιμο εδώ) voice-over –υπόμνηση του εσωτερικού μονόλογου που ακολουθεί τους ήρωές του, καταπληκτικές μουσικές και φωτογραφία που μαγεύει τα μάτια, ο Malick έκανε μία πειραματική , όπως τη χαρακτηρίζουν, ταινία− οι ηθοποιοί λάμβαναν το σενάριο που αντιστοιχούσε στην κάθε μέρα γυρισμάτων και τίποτ’άλλο, ο δε πρωταγωνιστής Christian Bale δεν πήρε σενάριο στα χέρια του− γοητευτική και ίσως κουραστική στην παρακολούθησή της, αλλά τόσο εμείς. όχι μόνο αναφορικά με τα βάσανα των προσώπων της ταινίας που σαφώς και μας είναι λίγο ως πολύ οικεία, αλλά και αναφορικά με το στυλιζάρισμα που σφραγίζει τα πρόσωπα, εκτός του Ρικ, του αδελφού του Μπάρι (ο Wes Bentley- πάντα αξιοπρόσεκτος) και του πατέρα τους (ο Brian Dennehy). Ίσως ξενίζει αυτό που γράφω περί στυλιζαρισμένης συμπεριφοράς αλλά νομίζω πως δεν είναι υπερβολή, τα πρόσωπα σ’ αυτό το υπαρξιακό δράμα συμπεριφέρονται μονίμως σα να υποδύονται τον εαυτό τους, ιδίως οι γυναίκες της ταινίας περιφέρονται σαν φίλαυτα παγώνια πάνω σε ψηλοτάκουνα (απαραιτήτως φίρμας) καθρεφτιζόμενες σε κάθε γυάλινη επιφάνεια των τεράστιων πραγματικά χώρων όπου εκτυλίσσεται η ιστορία (τα γυρίσματα έγιναν σε Λ.Άντζελες και Λας Βέγκας).
Το πιό γοητευτικό στοιχείο αυτής της ταινίας είναι ο συνδυασμός των πλάνων της/ «διαφήμισης» του αμερικάνικου υλικού πολιτισμού (ένα όργιο κακογουστιάς πολλάκις, σπατάλης και μεγέθους),με τις θεσπέσιες μουσικές είτε του Hanan Townshend, είτε του Wojciech Kilar, είτε του Edward Grieg κι άλλων συνθετών, και με την ανάγνωση αποσπασμάτων από κλασσικά έργα της χριστιανικής-μουσουλμανικής- μυστικιστικής φιλολογίας, αλλά και του Πλατωνικού Φαίδρου, ο οποίος διατρέχει την ταινία. Ολόκληρη η ταινία θυμίζει συνεχώς το αλλού, το πέρα και πάνω απ΄την ισοπεδωτική ευθεία του τσιμέντου, την κενή, ματαιόδοξη, πολυτελή ζωή των δημοσ.σχέσεων και της σικέ αβροφροσύνης (η σεκάνς με τον Antonio Banderas είναι χαρακτηριστική της νοοτροπίας όλων αυτών των party-animals). Δεν είναι μόνο στον τίτλο της ταινίας, παρούσα η τράπουλα Ταρώ,αλλά και στο κύριο τμήμα της όπου κρίσιμα κεφάλαια της ζωής του Ρικ έχουν για τίτλο τους ονόματα καρτών της τράπουλας.
Ο Bale χωρίς καθόλου ατάκες, περιφέρεται χαμένος στον εσωτερικό μονόλογο με τον εαυτό του,το βλέμμα του μοιάζει στραμμένο προς το μέσα τοπίο, σα ν’ αναρωτιέται μονίμως Τί στο διάολο κάνω εγώ δω πέρα; ,ταιριαστό απολύτως με τον χαρακτήρα που ενσαρκώνει (έναν τύπο που βούτηξε με το κεφάλι στη ζωή, στην απόλαυση επί 30 χρόνια, «κάηκε» και τώρα κοιτάζει σαστισμένος τη στάχτη του), καθώς και με την απουσία σεναρίου όπως προείπα.
Δεν ξέρω τι απ΄όσα παρακολουθούμε στην ταινία ήταν αυτοσχεδιασμός ή σεναριακώς προδιαγεγραμμένο, αλλά η υπέροχη, εικαστικο-ηχητικώς, δουλειά του Malick υπονομεύεται απ΄αυτή την σώρευση φιλοσοφικών στοχασμών περί του σκοπού της ύπαρξης, θρησκευτικών και άλλων περικοπών, τα οποία μου θύμισαν αυτόν τον μετανοημένο διαφημιστή Πάολο Κοέλιο…
Βεβαίως δεν είναι μόνο η έξοχη φωτογραφία και μουσική που μαγνητίζουν το θεατή, είναι και η έντονη παρουσία και του θηλυκού στοιχείου στη ζωή του Ρικ, εκπροσωπούμενο από ωραιότατες γυναίκες με τη σωστή απόχρωση στα μαλλιά, casual ή μη, κομψότητα και την ικανότητα να δείχνουν κούκλες ακόμα κι όταν σπαράσσονται από οδύνη− άλλο ένα στοιχείο που θυμίζει ενοχλητικά στο θεατή πως «σινεμά βλέπεις, όλα ψέμματα είναι» (παρατηρήστε την πανέμορφη Cate Blanchett επ’ αυτού, ή την Freida Pinto, για να μην αναφέρω τις Natalie Portman, Imogen Poots).
Χριστιανική καρτερία στα βάσανα (τα λεγόμενα του ιερέα που υποδύεται ο Armin Mueller Stahl είναι αντιπροσωπευτικά του δόγματος), μουσουλμανική σοφία, τσιτάτα που απηχούν σεμινάρια αυτοβοήθειας και ολιστικές θεραπείες, διαπλέκονται σ΄έναν νοηματικό ιστό που σαν τραμπολίνο τινάζει όλο και ψηλότερα τον πελαγωμένο με τον βίο του, Ρικ, αλλά και τον σκεπτόμενο όσα παρακολουθεί θεατή. Το πολύ όμορφο απόσπασμα του χριστιανικού κειμένου του 1678 THE PILGRIM’S PROCESS που ακούγεται στην αρχή με τη φωνή του Ben Kingsley, αλλά και τα υπέροχα χωρία του Φαίδρου είναι ο μυελός αυτής της ταινίας, της οποίας όσο εντυπωσιακά είναι τα πλάνα, τόσο σωστή διάρκεια έχουν για να δούμε και να σκεφτούμε όσα βλέπουμε. Και αυτό που βλέπουμε, όπως πολύ εύστοχα έχει πεί ο Pesoa, «δεν είναι αυτό που βλέπουμε, είναι αυτό που είμαστε». ο καθρέφτης της λυρικότατης μέσα στο εκκοσμικευμένο εντελώς, πλαίσιο της ταινίας του Malick, δείχνει εμάς, τους ανθρώπους του 21ου αιώνα που ξοδευόμαστε, ζώντας ως επί το πλείστον στον αφρό, έχοντας ξεχάσει ότι «είμαστε προορισμένοι για κάτι άλλο» όπως λέει η στυλάτη Ντέλα.
Δεν μπόρεσα να μην διακρίνω πάντως, και μία απόχρωση γελοιότητας στην ταινία, το να βλέπω ωραίες γυναίκες να πηγαίνουν πέρα-δώθε μέσα σ’ επώνυμα ρούχα και να υποφέρουν και καλά, απ’ το υπαρξιακό-διαπροσωπικό βάρος, μ’ εκνεύρισε περισσότερο, παρά συναισθήματα τάυτισης μου προκάλεσε. Εκτός αν αυτός ήταν ο στόχος του σκηνοθέτη-σεναριογράφου : μέσω της αγανάκτησής μας με το ασύμβατο ίσως, εμφάνισης-λεγομένων, να μεταδώσει στο θεατή ένα βαθύ συναίσθημα απελπισίας− δεν υπάρχει σωτηρία, τα φτερά στους ώμους μας θάφτηκαν κάτω από στρώματα ευμάρειας – οπότε σαν τον Ρικ που κλαίει ανακουφισμένος ( ; ) στο φινάλε, πρέπει να γκρεμίσουμε όσα μας δεσμεύουν και νεκρώνουν το μέσα μας, και να ξεκινήσουμε πάλι το ταξίδι με στόχο και προορισμό.
Ο Malick λέει ρητά ποιός είν’ αυτός ο στόχος- μαργαριτάρι : το φως στα μάτια των άλλων. αυτό θα μας καθοδηγήσει. Νομίζω πως στην ουσία, αυτό το φως-οδηγητής είναι η αγάπη.
