Λουί Μπουνιουέλ

Σαν σήμερα το 1900 γεννήθηκε ο μεγάλος Λουί Μπουνιουέλ. Ο Γιώργος Παππάς γράφει για τις ταινίες. Το κείμενο δημοσιεύτηκε στην σελίδα στο Facebook «El Exilio… y… El Viaje…»

Του Γιώργου Παππά

Eορτάζουμε σήμερα την μνήμη της οσίας Βιριδιάνας, της οσίας Τριστάνας, του οσίου Κυνός του εξ Ανδαλουσίας, της οσίας Ωραίας της Ημερησίας, του Αντικειμένου του Πόθου του Διπλού, του Αγγέλου του Εξολοθρευτού, και των Οσίων Ξεχασμένων από την Κοινωνία Olvidados.

Γόνος πλούσιας οικογένειας, πολύ μορφωμένος, πρώιμα επαναστάτης και αμφισβητίας, στα 20 του ο κολλητός του ήταν ο Λόρκα και δευτερεύοντως ο Νταλί (που είχε αλλού το νου του, ας ξεχάσουμε την σχετική ταινία με τον βλαμμένο Πάτινσον), έγινε υπνωτιστής επίσημος, είδε ταινία του Φριτς Λανγκ και είπε εδώ είμαστε, αυτό θα κάνω, πήγε Γαλλία, ανακατεύτηκε με όλες τις παραμέτρους του σινεμά, από βοηθός ως κριτική ως σινεφίλ ομάδες, κι έτσι καταλήξαμε στον Ανδαλουσιανό Σκύλο του 1928, 16 διάσημα φροϋδικά λεπτά ονείρων, με την επίσημη σφραγίδα του Μπρετόν ως πρώτο κινηματογραφικό σουρεαλιστικό πόνημα. Μέντορες ζήτησαν συνέχεια, κι έτσι προέκυψε το L’Age d’or του 1930, πάλι σε συνεργασία με τον Νταλί (αλλά στο μεταξύ είχαν τσακωθεί, ο Μπουνιουέλ αντι-μπουρζουαζικός, ο Νταλί της αριστοκρατίας χαϊδεμένος και χαϊδεύων, με την γνωστή φάση όπου ο Μπουνιουέλ κόντεψε να πνίξει την Γκαλα, μέλλουσα κυρία Νταλί και τότε κυρία Πωλ Ελυάρ): μέγα σκάνδαλο η ταινία, αχαλίνωτη επίθεση εναντίον σεξουαλικών και θρησμευτικών ηθών, απαγορεύτηκε ως βλάσφημη, οι σπόνσορες μάλιστα την απέσυραν μέχρι τον θάνατό τους υπό την απειλή του αφορισμού. Ο Μπουνιουέλ πήγε αμέσως μετά στο Χόλυγουντ, δεν έβγαλε άκρη, και γύρισε στην Ισπανία, όπου κολλητός του κερδίζει το λαχείο! και του δίνει λεφτά να γυρίσει ταινία, αυτή θα είναι το Γη Χωρίς Ψωμί, εικόνες εξαθλίωσης στην Εξτρεμαδούρα με μουσική συνοδεία Μπραμς, κάτι σαν ντοκυμανταίρ, κάτι σαν κοινωνικοπολιτικό σχόλιο. Επίσημα δεν ξαναέκανε ταινία για 15 χρόνια μετά, ανεπίσημα δούλευε σε στούντιο και υπό ψευδώνυμο σκηνοθετούσε διάφορα εμπορικά. Στον εμφύλιο έκανε διεθνείς δημόσιες σχέσεις για τους δημοκρατικούς, ενόσω ήταν Αμερική έληξε ο εμφύλιος, κι έτσι ξέμεινε εκεί.

Στην Αμερική δουλεύει στο Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης ώσπου μαθαίνουν από τον Νταλί τι φρούτο είναι. Σχέδια επί σχεδίων, ψάχνει χρηματοδότη για να γυρίσει Λόρκα, βρίσκει Ρώσο πλούσιο στο Μεξικό, αυτός τον πρσλαμβάνει, κι αρχίζει η μεξικάνικη περίοδος, κάνει μια εμπορική επιτυχία και στην συνέχεια κάνει το Olvidados το 1950, τα εξαθλιωμένα μεξικάνικα χαμίνια όχι ως θύματα αλλά ως αδίστακτα μέλη μιας αδίστακτης κοινωνίας, χαμός στο Μεξικό εναντίον του, ο Οκτάβιο Παζ όμως παίρνει την ταινία και την πάει στις Κάννες, βραβεύεται και γίνεται διάσημος ξανά. Για τα επόμενα 5 χρόνια κάνει 10-15 ταινίες στο Μεξικό, 2-3 από αυτές είναι γνήσιες μπουνιουελικές: καλύτερο όλων το αριστούργημα El του 1953, με τον ζηλιάρη πλούσιο ηλικιωμένο σύζυγο (ο φοβερός Αρτούρο ντε Κόρντομπα) να βυθίζεται στην τρέλα (ο Λακάν το χρησιμοποιούσε ως μάθημα παράνοιας). Nα αναφέρουμε ακόμη τη σαρδόνεια Σουζάνα του 51, με την ψυχοπαθή που το σκάει και ανάβει φωτιές σε μια φυτεία, το μελοδραματικό El Bruto όπου έπαιζε και η Katy Jurado,την μέτρια εκδοχή του Ανεμοδαρμένα Ύψη της Μπροντέ, έναν Ροβινσώνα Κρούσο που βρέθηκε και στα Όσκαρ (!) για Α’ ανδρικό με τον Dan O’Herlihy (οι παραγωγοί ήθελαν τον Όρσον Γουέλς στον ρόλο, έδειξαν στον Μπουνιουέλ τον Μακβεθ για να πάρει μια ιδέα, αυτός εντόπισε τον Ο’Χέρλιχυ), την αστειότατη Εγκληματική Ζωή του Αρτσιμπάλντο ντε λα Κρουζ με τον αποτυχημένο serial killer, και το La Mort en ce Jardin, με διάσημο Γαλλικό καστ, την Σινιορέ ως πόρνη, τον Πικολί νέο ακόμη ως παπά, τον Σαρλ Βανέλ, όλοι φυγάδες ασαφούς επανάστασης, να χάνονται στην ζούγκλα, θα έπρεπε να είναι καλό άλλα δεν…

Tο, αγαπημένο του Ταρκόφσκι, Nazarin του 1959 είναι η πρώτη ουσιαστικά ταινία της νέας περιόδου του, αν και μεξικάνικο: ο ευσυνείδητος ιερέας που γίνεται φυγάς, θαυματοποιός, και κατάδικος, υποδειγματική μελέτη της θρησκείας με την αντίστιξη του χριστιανικού ιδεώδους του ήρωα με ό,τι εκφαίνεται ως θρησκευτικό από την κοινωνία γυρω του. Την ίδια χρονιά κάνει και το La Fièvre Monte à El Pao/ Διεφθαρμένη Δημοκρατία, σημαδιακό καθώς είναι η τελευταία ταινία του Ζεράρ Φιλίπ, πέθανε στα γυρίσματα, πολιτικό-ερωτικό δράμα σε νησί της Καραϊβικής, με συμπρωταγωνίστρια την ΚΑΛΛΟΝΗ (μα εντελώς) Maria Felix. Κι έρχεται το 1961, επιστροφή στην Ισπανία (με την μεσολάβηση εκπροσώπου ανεξάρτητης εταιρείας ονόματι Κάρλος Σάουρα), και Βιριδιάνα: επίθεση σε όλα, δόκιμες μοναχές, διεφθαρμένοι θείοι, μυστικοί δείπνοι ζητιάνων, το σεξουαλικά υποσχόμενο φινάλε, όλα με αριστουργηματικό τρόπο, Χρυσός Φοίνικας εξ ημίσειας (με το Une Aussi Longue Absence, ένα με την Αλίντα Βάλλι)- γνωστή και η ιστορία του πώς ξέφυγαν από την λογοκρισία, άλλο έδειχναν στην επιτροπή, άλλο έστειλαν στις Κάννες. Με την θερμότατη Σύλβια Πινάλ έκανε και το επόμενό του, στο Μεξικό όμως, τον Άγγελο Εξολοθρευτή του 62, το μπουρζουάδικο πάρτυ που παγιδεύει τον ίδιο του τον εαυτό και δεν τελειώνει ποτέ, μέχρι εξαγριώσεως (κατά τον Γούντι Άλεν στο Midnight in Paris ιδέα του Owen Wilson ήταν, το είχε πει στον Μπουνιουέλ τότε παλιά): υπόδειγμα της ευφυούς σάτιρας του Μπουνιουέλ.

Tο 1964 βρίσκει Γαλλικές άκρες και του προσφέρουν το Ημερολόγιο μιας Καμαριέρας, ευτυχώς οι παραγωγοί επιμένουν στην Ζαν Μορώ (αυτός ήθελε πάλι την Πινάλ) και βγαίνει έτσι η οξείας παρατηρητικότητας και φονικής ματιάς απόλυτη εκδοχή του βιβλίου (ούτε η Λεά δεν το ξεπερνά), πρώτη του συνάντηση με τον Ζαν Κλωντ Καριέ επίσης, μετέπειτα καίριο συνεργάτη του, ο Μπουνιουέλ τον επέλεξε λόγω καταγωγής από οινοπαραγωγούς, γιατί τότε ο Καριέ δεν είχε ακόμη διαπιστευτήρια πλην συνεργασίας με τον αγαπητό Pierre Etaix. Το 1967 έρχεται η Ωραία της Ημέρας, που τον έκανε όνομα οικείο και εκτός σινεφίλ κύκλων, το κοντράστ της διαστροφικής ματιάς του Μπουνιουέλ με την παγοκολώνα Ντενέβ λειτούργησε (βαθύτατη η αντιπάθειά τους καθώς ο ίδιος θεωρούσε ότι του την επέβαλαν, η ίδια πίστευε ότι έφταιγε η βαρηκοΐα του), Χρυσό Λιοντάρι στην Βενετία, τεράστια επιτυχία, εξακολουθώ να θεωρώ ότι δεν έχει γεράσει καλά η ταινία. Ακολουθεί το 1969 ο Γαλαξίας, road movie και θρησκευτική σημειολογία μαζί, το βρίσκω το πλέον ασύνδετό του και ελάχιστα χιουμοριστικό, το παράδοξο είναι που απαγορεύτηκε στην Ιταλία αλλά μεσολάβησε η εκκλησία (!!!) υπέρ του. Κι έρχεται το 1970 η Τριστάνα, του ξανα-επιβάλλουν οι παραγωγοί την Ντενέβ αλλά αυτή την φορά τα βρίσκουν αρμονικά, ο Φράνκο Νέρο αντίθετα είχε στο καμαρίνι του όλη την ώρα την Βανέσα Ρεντγκρέηβ και τον ψάχνανε, ο Φερνάρντο Ρέι δένει την ταινία με την Βιριδιάνα, σα να ξεκινά ετούτο κάπου στην μέση της Βιριδιάνας, είναι λακωνικό (για Μπουνιουέλ) αριστούργημα, υποψήφιο το 70 για ξενόγλωσσο Όσκαρ, χάνει από το Υπεράνω Πάσης Υποψίας.

1972, η Διακριτική Γοητεία της Μπουρζουαζίας, το εμβληματικότερο φιλμ του, το μπουνιουελικότερο επίσης, αστειότατο και αιχμηρό, Όσκαρ ξενόγλωσσο και υποψήφιο για Όσκαρ σεναρίου, ο Μπουνιουέλ το σνόμπαρε (αλλά πήγε στο δείπνο που του οργάνωσε ο Κιούκορ, με παρόντες Γουάιλερ, Γουάιλντερ, Φορντ, Χιτσκοκ, Μαμουλιαν, Γουάιζ- βλέπε φώτο), μετά η Ακαδημία επέμενε για φώτο με το όσκαρ κι αυτός έβαλε χαζά γυαλιά και ξανθιά περούκα και το παρέλαβε, βλέπε φώτο ξανά. Aκολουθεί το 1974 το Φάντασμα της Ελευθερίας, σπονδυλωτή σάτιρα κι αναφορά σε σημεία ζωής του Μπουνιουέλ, η πλέον ελεύθερα σουρεαλιστική στιγμή του. Τρία χρόνια αργότερα, έρχεται το ύστατο, το Σκοτεινό Αντικείμενο του Πόθου, με το εύρημα της διπλής ηθοποιού για τον ίδιο ρόλο, και τι επιλογές: η Κάρολ Μπουκέ στην πρώτη της μεγάλη στιγμή, και η Άντζελα Μολίνα (ο Καριέ λέει ότι ήταν δική του η ιδέα, αφού απολύθηκε η Μαρία Σνάιντερ που είχε τον ρόλο μόνη της, καθώς είχε γεμίσει το σετ με ναρκωτικά), ο απαραίτητος Φερνάρντο Ρέι είναι ο γηραιός κύριος που παρακαλά να ολοκληρώσει με το Αντικείμενο του Πόθου, οι δυο πρωταγωνίστριες προσφέρουν μια διαφορετική χάρη η κάθε μια, έχει μια γλυκιά κούραση αλλά ατέλειωτη μαεστρία και ο ρυθμός της ταινίας, υποψήφιο για ξενόγλωσσο Όσκαρ ξανά (έχασε από την Μαντάμ Ρόζα-Σινιορέ, ήταν κι ο Κακογιάννης με την Ιφιγένεια υποψήφιος) και για Όσκαρ σεναρίου (έχασε από την Τζούλια).