Πώς γυρίστηκε ο Μάγος του Οζ

Ογδόντα χρόνια μετά την πρεμιέρα της, η ταινία O Μάγος του Οζ (1939) εξακολουθεί να διατηρεί τη μαγεία του. Εμπνευσμένη από τις σελίδες των μυθιστορημάτων του Λ.Φρανκ Μπάουμ, η ταινία έχτισε το μύθο του Χόλιγουντ και απετέλεσε τη βάση της μαγείας του σινεμά.

Μέχρι τότε είχαν προηγηθεί μερικές βωβές απόπειρες μεταφοράς του κόσμου του συγγραφέα στη μεγάλη οθόνη (ακολουθεί μία από τις πιο γνωστές, παραγωγής 1910).

Αρχικά ο Οζ δεν επρόκειτο καν να γίνει ταινία, καθώς τα εμπόδια θεωρούνταν αξεπέραστα. Όταν, όμως, η MGM είδε την επιτυχία της Χιονάτης και των Επτά Νάνων του Ντίσνεϊ που κυκλοφόρησε την προηγούμενη χρονιά (1938), θεώρησε ότι είχε έρθει η ώρα για ένα κινηματογραφικό παραμύθι, διαφορετικό από τα άλλα.

Η ταινία κόστισε 2.600.000 δολάρια (ποσό τεράστιο για την εποχή) και στην πρώτη της προβολή στις αίθουσες δεν έβγαλε τα λεφτά της (συγκέντρωσε μόλις 3 εκατομμύρια δολάρια). Αυτό δεν την εμπόδισε από το να γίνει σύντομα κλασική και να αγαπηθεί από εκατομμύρια κινηματογραφόφιλους.

Όσο για αυτούς που ισχυρίζονται ότι το να γυρίζει κανείς τον Μάγο του Οζ, είχε «πλάκα»; «Πλάκα; Δεν είχε πλάκα! Ήταν σκληρή δουλειά!» δήλωσε κάποτε ο Τζακ Χέιλι, ο ηθοποιός που ερμήνευσε τον Τενεκεδένιο.

Τα προβλήματα της παραγωγής ήταν πολλά. Χάος, άγχος, αλλαγή συντελεστών, τεράστια έξοδα και τραυματισμοί αποτελούσαν καθημερινότητα στα γυρίσματα. Αρκεί μόνο να σκεφτεί κανείς ότι χρειάστηκαν συνολικά 14 σεναριογράφοι και πέντε σκηνοθέτες για να φτάσει ο Οζ στη μεγάλη οθόνη.

Ο παραγωγός Μέρβιν Λε Ρόι δεχόταν έντονες πιέσεις να επιλέξει ως πρωταγωνίστρια το παιδί-θαύμα, Σίρλεϊ Τεμπλ. Σε ντοκουμέντο της εποχής δηλώνει χαρούμενη που επέστρεψε σπίτι της, λέγοντας τη φράση «There is no place like home» αναφορά στο γεγονός ότι οι παραγωγοί εξέταζαν την πιθανότητα να της δώσουν τον ρόλο της Ντόροθι.

Ωστόσο, όταν ο Λε Ρόι την άκουσε σε μία ανεπίσημη οντισιόν να τραγουδά, θεώρησε ότι δεν διαθέτει την απαραίτητη ωριμότητα στη φωνή για να ανταποκριθεί στις απαιτήσεις του ρόλου. Αντί γι’ αυτήν επέλεξε την 16χρονη Τζούντι Γκάρλαντ, η καριέρα της οποίας θα εκτοξευόταν μετά τον Οζ. Και να σκεφτεί κανείς ότι παραλίγο η Γκάρλαντ να μην τραγούδαγε τη μεγάλη της επιτυχία «Over the Rainbow»!

Από τα 14 άτομα που εργάστηκαν στο σενάριο, μόνο τρία πήραν το τελικό credit. Πρόκειται για τους Νόελ Λάνγκλεϊ, Έντγκαρ Άλαν Γουλφ και Φλόρενς Ράιερσον. Οι αρχικές σεναριακές ιδέες είχαν εξαλείψει το μαγικό στοιχείο από τον Οζ και του είχαν δώσει μια πιο πραγματιστική χροιά. Ο Τενεκεδένιος, για παράδειγμα, ήταν ένας αδίστακτος εγκληματίας, τόσο άκαρδος που είχε καταδικαστεί να φορά μια τενεκεδένια στολή σε όλη την αιωνιότητα.

Ευτυχώς, αυτή η εκδοχή δεν επικράτησε και τη θέση της πήρε ο φαντασμαγορικός κόσμος του Οζ που όλοι γνωρίζουμε.

Τα γυρίσματα της ταινίας δεν ξεκίνησαν με τους καλύτερους οιωνούς. Αρχικά, τον ρόλο του Τενεκεδένιου είχε αναλάβει ο Μπάντι Έμπσεν. Το τμήμα μέικ απ του έβαζε κάθε μέρα σκόνη αλουμινίου για να του δώσει το ασημένιο χρώμα που γνωρίζουμε. Ο Έμπσεν παρ’ ολίγον να χάσει τη ζωή του, καθώς δεν μπορούσε να αναπνεύσει λόγω της σκόνης και οδηγήθηκε στο νοσοκομείο σε σοβαρή κατάσταση. Επιπλέον, η παραγωγή αποφάσισε να τον απολύσει. Ήταν μια τραυματική εμπειρία για τον ηθοποιό.

Τη θέση του πήρε ο Τζακ Χέιλι, ο οποίος δεν έμαθε τίποτα για τη σχεδόν θανατηφόρο εμπειρία του προκατόχου του. Το τμήμα μέικ απ δεν πήρε άλλο ρίσκο: αντικατέστησε την σκόνη αλουμινίου με κάποιου είδους κρέμας αλουμινίου, η οποία, πάντως, προκάλεσε προβλήματα στα μάτια του Χέιλι.

Όσο η παραγωγή είχε παγώσει εξαιτίας του τραυματισμού του Έμπσεν, ο Λε Ρόι διαπίστωσε ότι οι πρώτες εικόνες δεν τον ικανοποιούσαν. Ο σκηνοθέτης Τζορτζ Κιούκορ που ανέλαβε -μετά την απόλυση του Ρίτσαρντ Θορπ- θεωρούσε υπερβολικά βαμμένη την Τζούντι Γκάρλαντ και ζήτησε να φύγουν οι μπούκλες που στόλιζαν το πρόσωπό της.

Τον ρόλο της μάγισσας επρόκειτο αρχικά να αναλάβει η Γκέιλ Σόντεργκααρντ. Είχε, όμως, στο μυαλό της μια μάγισσα λαμπερή και όμορφη, όπως ήταν η μητριά της Χιονάτης στην ταινία του 1938. Όταν η παραγωγή αποφάσισε ότι η μάγισσα θα είναι άσχημη αποφάσισε να μην παίξει τον ρόλο. «Δεν ήμουν έτοιμη να παίξω την άσχημη. Δεν το μετανιώνω. Καθόλου» δήλωσε αργότερα η Σόντεργκααρντ.

Τον ρόλο ανέλαβε η Μάργκαρετ Χάμιλτον, αλλά με όσα της έτυχαν μάλλον θα βλαστημούσε την ώρα και τη στιγμή που είπε το «ναι». Σε μια σκηνή που η μάγισσα πρέπει να εξαφανιστεί μέσα σε καπνό και φωτιά, η Χάμιλτον τραυματίστηκε. Το πρώτο γύρισμα -που είναι αυτό που βλέπουμε στην ταινία- πήγε καλά, στο δεύτερο, όμως, η Χάμιλτον πήρε φωτιά και υπέφερε από εγκαύματα δεύτερου βαθμού. Ίσα ίσα πρόλαβε το τμήμα μέικ απ να της αφαιρέσει το πράσινο μακιγιάζ που κάλυπτε το πρόσωπό της, αποφεύγοντας έτσι χειρότερο τραυματισμό. Πέρασε έξι εβδομάδες σε νοσοκομείο.

Όταν επέστρεψε έπρεπε να γυρίσει μια σκηνή, όπου ανεβαίνει σε μία σκούπα που βγάζει καπνό. Εκείνη αρνήθηκε κατηγορηματικά και τη θέση της πήρε η αντικαταστάτριά της, Μπέτι Ντάνκο, η οποία τραυματίστηκε σοβαρά στη διάρκεια του γυρίσματος της σκηνής.

Για να μην αναφέρουμε τα υπόλοιπα «δεινά» της Χάμιλτον στα γυρίσματα. Το μακιγιάζ της δεν έπρεπε σε καμία περίπτωση να φτάσει στο στομάχι της, οπότε η ηθοποιός αναγκαζόταν να καταναλώνει την τροφή της σε υγρή μορφή.

Τόσο τρομακτική ήταν στην ερμηνεία της ως κακιά μάγισσα της Δύσης, ώστε οι περισσότερες σκηνές της είτε υπέστησαν μοντάζ, είτε κόπηκαν τελείως.

Αρκετοί ηθοποιοί που ερμηνεύουν τους πιθήκους με φτερά τραυματίστηκαν όταν τα σκοινιά (τόσο γερά ώστε να κουβαλούν ακόμα και ένα πιάνο) έσπασαν στη διάρκεια γυρισμάτων.

Φυσικά, η πολύχρωμη και ενδιαφέρουσα ιστορία του πώς γυρίστηκε ο Μάγος του Οζ δεν θα υπήρχε χωρίς τα munchkins. Οι νάνοι που χρησιμοποιήθηκαν (δεκάδες) προέρχονταν από το θέατρο vaudeville ή είχαν εμπειρία στο τσίρκο.

Αν και οι ιστορίες για τα τερατώδη πράγματα που έκαναν είναι τουλάχιστον υπερβολικές, η αλήθεια είναι ότι προκαλούσαν μια χαοτική κατάσταση στα γυρίσματα, καθώς πολλοί από αυτούς ήταν γερά ποτήρια και με το που ο σκηνοθέτης φώναζε cut έσπευδαν να κρυφτούν όπου μπορεί να φανταστεί κανείς (κάτω από παγκάκια, μέσα σε τρύπες) εξερευνώντας κάθε γωνιά του σκηνικού. Φήμες για πάρτι οργίων και άγριους καβγάδες επικρατούσαν στο σκηνικό και αργότερα έκαναν την εμφάνισή τους στις ιστορίες των συντελεστών. «Επιδίδονταν σε σεξουαλικά όργια στο ξενοδοχείο και είχαμε αστυνομικούς σε κάθε όροφο» είχε δηλώσει κάποτε ο παραγωγός Μέρβιν Λε Ρόι. «Έπρεπε να τους παρακολουθείς κάθε στιγμή» θυμάται ο Τζακ Ντον, υπεύθυνος για το μακιγιάζ στην ταινία.

Δεν είναι περίεργο που οι νάνοι ήταν δυσαρεστημένοι. Πληρώνονταν 50 δολάρια την εβδομάδα, ποσό μικρότερο και από αυτό του σκύλου της Ντόροθι, του Τότο (ο οποίος έπαιρνε 125 δολάρια την εβδομάδα).

Υπήρξε μία φήμη ότι σε κάποια σκηνή της ταινίας βλέπουμε έναν νάνο να αυτοκτονεί. Στην πραγματικότητα, ο… αυτόχειρας νάνος δεν ήταν τίποτε άλλο από έναν γερανό που είχε ξεμείνει σε μία σκηνή δάσους.

Για τους συντελεστές η δουλειά ήταν σκληρή. Τα κοστούμια ήταν δύσχρηστα (μόνο το λιονταρίσιο κοστούμι του Μπερτ Λαρτ ζύγιζε 40 κιλά) και θεωρούνταν τόσο τρομακτικά, ώστε οι ηθοποιοί δεν μπορούσαν να γευματίζουν με τους άλλους στην τραπεζαρία. Οι ηθοποιοί ξυπνούσαν πολύ πρωί, στις 05:00 τα ξημερώματα, πήγαιναν στην γκαρνταρόμπα και στο μαγικιάζ και δούλευαν μέχρι τις 8 το βράδυ.

Την πιο σκληρή δουλειά, την είχε φυσικά το τμήμα ειδικών εφέ. Η χρήση Technicolor απαιτούσε ένα υπερβολικά φωτισμένο σκηνικό, με αποτέλεσμα πολλοί ηθοποιοί να ασφυκτιούν μέσα στα κοστούμια τους.

Παρά τις γκρίνιες, όλοι αναγνώριζαν ότι έγραφαν κινηματογραφική ιστορία. Ο Άρνολντ Γκιλέσπι (γνωστός ως Μπάντι) απετέλεσε έναν από τους πρωτοπόρους στον τομέα.

Μερικά από τα εφέ και τα τρυκ που χρησιμοποιήθηκαν:

• Στη σκηνή του τυφώνα έφτιαξε απλά μια μεταξωτή κάλτσα σε μορφή σωλήνα την οποία κινούσε κατά μήκος του εδάφους. Προσθέστε στο έδαφος σκόνη και αντικείμενα που κινούνται και έχετε έναν τυφώνα.
• Το σπίτι που έρχεται προς την κάμερα είναι στην πραγματικότητα μινιατούρα σπιτιού που ο Γκιλέσπι πέταξε στο πάτωμα (το οποίο είχε ζωγραφίσει ως ουρανό με σύννεφα) και στη συνέχεια ανέστρεψε την κίνηση του φιλμ, έτσι ώστε να φαίνεται πως το σπίτι έρχεται προς την κάμερα.
• Λευκός γύψος χρησιμοποιήθηκε στη σκηνή με τις παπαρούνες. Το συνεργείο και οι ηθοποιοί δεν έπρεπε να αναπνέουν, επειδή ο λευκός γύψος είναι επικίνδυνος. Αργότερα η χρήση του απαγορεύτηκε.
• Για την κίνηση της ουράς του Λιονταριού χρησιμοποιήθηκε πετονιά και καλάμι ψαρέματος.
• Ο αμίαντος έδωσε τη δυνατότητα στο χέρι του Σκιάχτρου να πάρει φωτιά, χωρίς να κάψει τον ηθοποιό Ρέι Μπόλτζερ.
• Οθόνη προβολής χρησιμοποιήθηκε στις σκηνές που η μάγισσα κοιτάζει μέσα από την κρυστάλλινη σφαίρα.
• Υποδερμική βελόνα που έριχνε μαύρο μελάνι σε γυάλινη επιφάνεια με χρωματιστό νερό χρησιμοποιήθηκε για το μήνυμα της Κακιάς Μάγισσας της Δύσης στον ουρανό.
• Μία ασημένια σφαίρα ήταν η φούσκα με την οποία ταξίδευε η Γκλίντα
• Σκόνη Jell-O (χρωματιστού γλυκίσματος) χρησιμοποιήθηκε για να δώσει το έντονο χρώμα στα πολύχρωμα άλογα. Το μόνο πρόβλημα; Γρήγορα αυτά άρχισαν να την τρώνε!
• Η φωτιά που καταπίνει το χέρι της μάγισσας καθώς προσπαθεί να βγάλει τα ρουμπινένια γοβάκια είναι χυμός μήλου -το φίλμ επιταχύνθηκε για να το κάνει να μοιάζει με φωτιά.