Η Κατάσταση των Πραγμάτων (The State of Things)
Η ταινία του Βιμ Βέντερς του 1982 προβλήθηκε στα πλαίσια του 27ου Πανοράματος Ευρωπαϊκού Κινηματογράφου στο πλαίσιο του αφιερώματος «8 Έλληνες σκηνοθέτες προτείνουν…»
Μπορείς να κάνεις ταινία δίχως ιστορία; Ένα ερώτημα που μπήκε και ξαναμπήκε στις συζητήσεις περί κινηματογραφικής τέχνης και ο σύγχρονος κινηματογράφος – με την έξαρση της αντ ί- αφήγησης από το 1960 και μετά – έχει δώσει την απάντηση του. Ο πειραματισμός του μέσου, έδωσε ταινίες ορόσημα στην εξέλιξη του, στην απαγκίστρωση από τις ακαδημαϊκές και θεατρικές του επιρροές, ανέπτυξε τελικώς την νέα, αυτόνομη γλώσσα του.
Ο Wim Wenders, ένας από τους σπουδαιότερους δημιουργούς του γερμανικού νέου ρεύματος αλλά και της παγκόσμιας κινηματογραφικής τέχνης, πρώην κριτικός και έπειτα κινηματογραφιστής, στο μικρό τούτο αριστουργηματικό του διαμάντι, προσπαθεί και πετυχαίνει να επαναπροσδιορίσει το ίδιο ερώτημα και να θέσει νέες βάσεις για την απάντηση, χρησιμοποιώντας το ίδιο αυτό ακριβώς ερώτημα στο τρόπο που αφηγείται την ταινία.
Η «Κατάσταση των πραγμάτων» δεν είναι εύκολη ταινία. Δεν έχει στόρι, δεν έχει πλοκή, δεν έχει πρωταγωνιστές και δεύτερους ρόλους, είναι ασπρόμαυρη σε μια εποχή που το έγχρωμο κυριαρχεί. Άρα δεν προσπαθεί να σε τραβήξει στον κόσμο της ή να σε συγκινήσει, μα καθαρά να σε προβληματίσει. Είναι μια πρόβα, ένα δοκιμιακό έργο, πάνω στην ανάγκη έκφρασης και ελευθερίας του καλλιτέχνη, πάνω στην δημιουργία, πάνω στην ίδια την φόρμα του έργου και την δυνατότητα συσχέτισης με το κοινό, πάνω στην ίδια την γλώσσα του φιλμ. Με πάμπολλες αναφορές στην ιστορία του κινηματογράφου, αναφορές ακόμη και φορμαλιστικές σε κινήματα του μέσου, όπου μοιάζει να προσπαθεί να τα «μιμηθεί», με αναφορές σε ταινίες άλλων δημιουργών. Είναι μια ταινία που μοιάζει σε πρώτη ανάγνωση, να αφορά και να απασχολεί μόνο τους ανθρώπους της τέχνης. Όμως με μια δεύτερη ανάγνωση, καταλαβαίνουμε, ότι ο τίτλος «Η κατάσταση των πραγμάτων» μιλάει στην ολότητα της ζωής και της διαδρομής, των εμποδίων στο στόχο και την ανεύρεση νοήματος. Η ταινία δηλαδή είναι καθαρά ρεαλιστική, παρά το βαθύ πειραματισμό της, και την ανάγκη βιωματικής σύνδεσης από την πλευρά του κοινού.
Βασίζεται σε απολύτως αυτοβιογραφική ιστορία, γυρισμένη την ίδια χρονιά που γύρισε και την πρώτη του «αμερικάνικη» το Hammett, που απέκτησε και τις πρώτες πικρές εμπειρίες από το «παραγωγικό/ βιομηχανικό» σκέλος της τέχνης του σινεμά. Είναι ίσως σαν μια απάντηση του δημιουργού του κινηματογράφου, στο υπαλληλίκι του Hollywood και των μεγάλων στούντιο. Ό,τι βλέπουμε επί της οθόνης, πρέπει να το κατανοούμε υπό αυτή την οπτική.
Είναι μια ιστορία (πραγματική) μέσα σε μια άλλη ιστορία (φιλμική). Εξ’ ου και η πλοκή. Όπου βλέπουμε ένα σκηνοθέτη, με κομμένο budget, να προσπαθεί να γυρίσει μια ταινία Sci – Fi. Η κάμερα καδράρει σε όλους τους συντελεστές και στην καθημερινότητα τους, ενώ τα γυρίσματα έχουν ανασταλεί. Ο σκηνοθέτης (alter ego του Wenders), πάει στο Λος Αντζελες να ψάξει για τον παραγωγό και να ζητήσει τα κεφάλαια για την συνέχιση της.
Η «Κατάσταση των πραγμάτων» έχει ζωή από μόνη της. Φεύγει από τον καλλιτέχνη και αναπνέει.
Υπό αυτή την έννοια, έχει πάμπολλες ερμηνείες πέρα από την πρόθεση του δημιουργού. Η κάθε εικόνα, η μονταρισμένη σύνδεση της, μπορεί να δημιουργήσει πολλούς περισσότερους συνειρμικούς προβληματισμούς στο κοινό, από ότι ενδεχόμενος θα ήθελε ο ίδιος ο δημιουργός. Αυτό που έχει μεγάλη σημασία, είναι ότι ο Wenders, το προσθέτει αυτό το θεωρητικό ζήτημα στην ταινία του, ως στοιχείο φόρμας και περιεχομένου, μέσα από το στόρι.
Θα μπορούσαμε σχηματικά να την χωρίσουμε σε δυο μέρη. Το πρώτο που γίνονται τα γυρίσματα και το δεύτερο που ψάχνει τον παραγωγό. Ο Wenders, δεν μένει μόνο στην εξιστόρηση, της έτσι κι αλλιώς «αδιάφορης» δραματικά ιστορίας. Προσπαθεί με την χρήση της κάμερας, του μοντάζ και της πειραματικής φιλμικής αφήγησης να δώσει ερωτήματα και κάποιες απαντήσεις. Συνειρμικά στο μυαλό του κοινού, μέσω της σύνδεσης των εικόνων και των διαλόγων, συνδέονται το υποφαινόμενο στόρι (τα γυρίσματα Sci Fi ταινίας) με την ουσία (το καλλιτεχνικό έργο). Όσο γίνονται γυρίσματα, όσο επίσης σταματούν λόγω της έλλειψης πόρων, τότε η αφήγηση της ταινίας, έχει απολύτως κατακερματισμένο ύφος, μοιάζει με συγκερασμό ασύνδετων πλάνων και χαρακτήρων που συζητάνε πράγματα καθημερινά και τετριμμένα – αν και σε σύνδεση με την ολότητα του έργου αποκτούν βαθιά υπαρξιακή σημασία. Με αυτόν τον τρόπο, δίνει στον θεατή, μέσω ύφους και φόρμας, μια πρώτη απάντηση στο αρχικό ερώτημα.
Μέχρι να γυριστεί μια κινηματογραφική ταινία, δεν είναι παρά ένα κολλάζ πλάνων, δίχως στόρι και ουσία.
Όσο ο δημιουργός δεν μπορεί να εκφραστεί, τόσο το παραγόμενο έργο θα μοιάζει κατακερματισμένο και φυσικά ανούσιο. Άρα με αυτή την φορμαλιστική χρήση της εικόνας, ο Wenders συνδέει το πραγματικό με το φιλμικό, δίνει προβληματισμούς πάνω στην δημιουργία, πάνω και στην ίδια την ζωή. Όταν ο στόχος εμποδίζεται, η ζωή μοιάζει με απλά ασύνδετα γεγονότα, ρουτινιάρικη, αδιάφορη, μάταιη. Αυτός ο τρόπος κινηματογράφησης δυσκολεύει τον θεατή αλλά δεν τον αφήνει ανικανοποίητο. Τον κάνει μέρος του κινηματογράφου, συνδημιουργό, αφού χρησιμοποιεί την δική του νόηση για να βρει τα ερωτήματα και τις απαντήσεις, που δεν δίνονται μέσω στόρι, αλλά μέσω αίσθησης της εικόνας.
Η ταινία στο δεύτερο μέρος αλλάζει. Όταν ο σκηνοθέτης (της φιλμικής ιστορίας) φεύγει για την Αμερική, τότε η φόρμα της αφήγησης αλλάζει κι αυτή. Αποκτά σχετική δομή, γίνεται ενωμένη στην εξέλιξη της και πλήρως συμπαγής. Σε αυτό το κομμάτι της ταινίας δίνονται περισσότερες απαντήσεις, οι χαρακτήρες αποκτούν υπόσταση, ξεκινά η υπεράσπιση του Wenders των αξιών του καλλιτέχνη, του έργου, και η επίθεση στις αξίες της βιομηχανοποιημένης κινηματογραφικής παραγωγής, των αρχών του Hollywood που συνθλίβουν την προσωπική έκφραση. Και ο δημιουργός ως λύση έχει μονάχα το δικαίωμα να κάνει την κάμερα όπλο ουσίας εφόσον δεν αποδέχεται από τη κινηματογραφική βιομηχανία θα τον «δολοφονήσει» μαζί με το έργο του, ή αλλιώς κάνε την ζωή σου «όπλο», αν θες να μην σε συνθλίψει η κοινωνία.
