Και τι έδειχνε εκείνη η φωτογραφία

 

 Aγγλία 1899, παραμονές Χριστουγέννων.Νεαρός και γοητευτικός ψυχίατρος με ειδίκευση στην ιατρική των ασύλων επισκέπτεται ιδιωτικό φρενοκομείο ονόματι Stonehearst, με σφοδρή επιθυμία να μελετήσει τις θεραπευτικέςμεθόδους του δ/ντή του, Δρος Λαμ, και ν’ αποκτήσει κλινική εμπειρία.

Αυτή είναι σε πρώτο επίπεδο , η ιστορία που αφηγείται η πολύ ωραία κι ατμοσφαιρική ταινία του Brad Anderson, με τίτλο STONEHEARST ASYLUM , βασισμένη σε αφήγημα του Ε.Α. Πόε, το οποίο δεν κατονομάζει αλλά είναι η ιστορία του με τίτλο The System Of Doctor Tarr And Professor Fether/ Το Σύστημα Του Δρος Πίσσα Και Του Καθηγητού Φτερά , μεταφρασμένη στα ελληνικά απ΄τον Κ.Πολίτη. Η ταινία δεν αποτελεί πιστή μεταφορά του αφηγήματος, λόγω αρκετών διαφορών, παρόλο που ο πυρήνας του, δηλαδή το μυστηριώδες ιδωτικό άσυλο, ο επισκέπτης και οι «ανορθόδοξες» μέθοδοι λειτουργίας του, υπάρχουν και εδώ. Το πολύ ενδιαφέρον με την ταινία είναι η εισαγωγή του ερωτικού στοιχείου, ώστε να την καθιστά εκτός από ένα πανέξυπνο σχόλιο πάνω στην Ψυχιατρική , τις μεθόδους της, και το είναι και φαίνεσθαι Τρέλας και Λογικής, και μία πολύ γοητευτική ταινία για την θεραπευτική δύναμη του έρωτα, και το πόσο ασύλληπτα κινητοποιεί τα θύματά του.

Υποβλητική φωτογραφία και ατμόσφαιρα ( αν και θα μπορούσε να γίνει ακόμη πιό τρομακτική τιμώντας έτσι τον εμπνευστή της-συγγραφέα του γοτθικού τρόμου), ωραιότατη μουσική και πρωτίστως εξαιρετικές ερμηνείες διαθέτει η ταινία του Anderson, ιδίως απ΄τους J.Sturgess– K.Beckinsale, υποδυόμενοι τον γοητευτικό κι ενθουσιώδη ψυχίατρο Νιούγκεητ και την πανέμορφη Λαίδη Ελάϊζα Γκρέηβς, μ’ εγγνωσμένη υστερία-σύζυγο πάμπλουτου διεστραμμένου τον οποίο «περιποιήθηκε» όπως του άξιζε…

Τί δουλειά έχει μία Λαίδη στο τρελάδικο; Την ίδια που έχουν κι οι υπόλοιποι 199 τρόφιμοι, όλοι «γόνοι των καλύτερων οικογενειών της περιοχής. ‘Εχουμε λόρδους, δούκες, ακόμη και μία ξαδέλφη της βασίλισσας», πληροφορεί τον νεαρό ψυχίατρο ο είρων επιστάτης Φιν ( πειστικά φοβιστικός ο David Thewlis). Αυτό κι αν είναι καρναβαλικού τύπου ανατροπή της αγγλικής άρχουσας τάξης, αποκορύφωμα της οποίας είναι η εκπληκτική σεκάνς του πάρτι των τρελών την παραμονή της Πρωτοχρονιάς- πλήρης αποχαλίνωση και επικράτηση πανδαιμόνιου.

Μία μικροκοινωνία πλούσιων αποσυνάγωγων λοιπόν, στεγάζει ο επιβλητικός πύργος του Stonehearst και διευθύνεται απ΄τον Δρ.Λαμ (ομοίως φοβιστικός και με ανησυχητικά αμφίσημη συμπεριφορά ο Ben Kingsley, ο οποίος είχε ξαναϋποδυθεί τον ψυχίατρο στο SHUTTER ISLAND ). Το εξαιρετικό μ’ αυτή την ταινία (ταυτόχρονα όμως και υπονομευτικό ως ένα βαθμό για την κατοπινή επιδραστικότητά της στον θεατή), είναι πως άπαξ και αντιληφθείς το μυστικό της/σεναριακή ανατροπή, οι επόμενες παρακολουθήσεις πιθανόν να σε οδηγήσουν σε αναδρομικές ερμηνείες των όσων είδες και σε ανησυχητικά ίσως συμπεράσματα.

Αυτό ακριβώς συμβαίνει κι εδώ : ο θεατής παγιδεύεται σ’ ένα συνεχές και σπειροειδώς εξελισσόμενο αίνιγμα αναφορικά με το ποιος είναι ψυχικά υγιής/αξιόπιστος και ποιός όχι. Στην εναρκτήρια σεκάνς της ταινίας ο ψυχίατρος με ρόλο-κλειδί, δίνει μιά συμβουλή στους φοιτητές του στην Οξφόρδη: “believe nothing that you hear, and only one half of what you see”, (φράση που υπάρχει και στο αφήγημα του Πόε),η οποία μοιάζει ν’ απευθύνεται και στους θεατές. Η σαφής φαινομενικά, ιστορία που εκτυλίσσεται σε πρώτο επίπεδο με την καθησυχαστική γιά τις κοινωνίες (και τον ψυχισμό του θεατή) διάκριση ανάμεσα στους Λογικούς (που είναι έξω) και τους Τρελούς (που είναι μέσα), θολώνει επικίνδυνα τις διαχωριστικές γραμμές, μόλις αποκαλύπτεται το μυστικό του Ασύλου, αλλά και το μυστικό του γοητευτικού Νιούγκεητ.

Οι θαυμάσιες ερμηνείες των Sturgess– Beckinsale (πανέμορφη και με φοβερά πειστική απόδοση των σωματικών συμπτωμάτων της υστερίας— καμία σχέση με την γελοία απεικόνισή της που επιχείρησε η Knightley στο A DANGEROUS METHOD ) συμβάλλουν τα μέγιστα στο να σκεφτούμε πάνω στο τι οδηγεί έναν άνθρωπο στην κόλαση της ψυχασθένειας, πόσο «καμμένο χαρτί» πρέπει να τον θεωρούμε και μήπως ο χώρος που έχει εγκλειστεί (παρά τη θέλησή του), λειτουργεί όχι μόνο ανασταλτικά για τη θεραπεία του αλλά και τον σημαδεύει διά βίου —κάτι το οποίο βεβαίως ισχύει με όλες τις μορφές ιδρυματοποίησης κι εγκλεισμού.

Ο Sturgess δίνει μιά αλησμόνητη ερμηνεία που δεν αποκαλύπτει το μυστικό του ίσαμε το καθαρτήριο ( γιά όλους) φινάλε και σ’ αυτό ακριβώς βρίσκεται η αξία του, δεν σε προετοιμάζει καθόλου γι αυτό που κρύβει (βοηθάει σ’ αυτό εννοείται, το ευφυές σενάριο). Ιδιαίτερη προσοχή αξίζουν και οι M.Caine, S.Cusack, J.Flemyng και Chr.Fulford, οι ρόλοι των οποίων (ας μην μαρτυρήσουμε την πλοκή) έχουν τη σημασία τους αν θέλουμε ν’ απαντήσουμε στο ερώτημα : ποιός είναι τρελός κι επικίνδυνος τελικά; Αυτός που ταμπελοποιήθηκε έτσι με τις ευλογίες της Επιστήμης ή ο γιατρός του, που στο όνομα της θεραπείας πάντα, προβαίνει σε βαρέως ενοχλητικές, βασανιστικές και οδυνηρότατες για τον ασθενή πράξεις;

« Ένας τρελός δεν είναι αναγκαστικά και βλάκας» λέει ο Πόε στο αφήγημα που ενέπνευσε την ταινία, και ο Δρ.Λαμ διατυπώνει έναν απαισιόδοξο αφορισμό που αφήνει έκπληκτο τον, ήδη τρομοκρατημένο, Νιούγκεητ : « Δεν υπάρχει θεραπεία για την ανθρώπινη κατάσταση. Κι όποιος γιατρός προσπαθεί είναι ανόητος». Φράση η οποία ίσως εξηγεί το έσχατο πλάνο της ταινίας σ’ένα ειδυλλιακό περιβάλλον ασύλου στην Τοσκάνη—ίσως η μοίρα των ψυχασθενών να είναι η όσο το δυνατόν άμβλυνση της ψυχασθένειάς τους, χωρίς ελπίδα ριζικής ίασής της… ‘Η μήπως τελικά η αγάπη, συμπόνοια και αντιμετώπισή τους ως ανθρώπινα όντα με βούληση, αξιοπρέπεια και νού, οδηγεί στη θεραπεία τους;