Η καλή μας η δασκάλα
Θέλετε να προκαλέσετε απανωτά εγκεφαλικά σε άσπονδους φίλους σας- “σκυλάκια” κόμματος ; Δείξτε τους την ταινία του Jan Hrebejk με τίτλο UCITELKA/ THE TEACHER .
Σλοβακία, 1983, κάπου κοντά στην Μπρατισλάβα. Η Μαρία Ντραζτέχοβα είναι η νέα δασκάλα του σχολείου. χήρα αξιωματικού του στρατού, «μία ανήμπορη γυναίκα» όπως αρέσκεται να λέει,θα διδάσκει στα παιδιά ρώσικα, σλοβάκικα και Ιστορία. Η κυρία δασκάλα όμως είναι και κάτι ακόμα : εκπρόσωπος του Κομμουνιστικού Κόμματος, στο σχολείο. Εύκολα, πολύ εύκολα, η ταινία του Hrebejk θα μπορούσε να παρερμηνευθεί ως εργαλείο κραυγαλέας αντικομμουνιστικής προπαγάνδας («να, αυτά γίνονται στα σοσιαλιστικά κράτη, βλέπετε ;») μιας και η χώρα όπου εκτυλίσσεται η, αληθινή όπως πληροφορούμαστε, ιστορία κυβερνάτο απ΄τους Κομμουνιστές, και όπως διαφαίνεται απ ΄τα λεγόμενα παιδιών αλλά κυρίως, των γονέων τους, υπήρχε ασφυκτικός έλεγχος πάνω στην καθημερινότητά τους απ΄το Κόμμα.
Η κυρία δασκάλα επιθυμεί να στείλει ένα ταψί γλυκό στην αδελφή της που ζεί στη Μόσχα. Η αποστολή τροφίμων προς τη Ρωσία απαγορεύεται, η κυρία δασκάλα είτε το ξέρει και κάνει το κορόιδο, είτε όχι, πάντως ζητάει χάρη απ΄τον λογιστή του αεροδρομίου, κύριο Κούτσερα ο οποίος είναι πατέρας μίας εκ των μαθητών της. Αυτά που ακολουθούν την άρνηση του πατέρα της Ντάνκα, είναι άκρως σκανδαλώδη και δυσάρεστα και έχουν ως αιτία τους την ιδιότητα της Ντραζτέχοβα ως εκπροσώπου του Κόμματος. Η πρωταγωνίστρια Zuzana Maurery (η οποία βραβεύτηκε για την ερμηνεία της) είναι καταπληκτική, μία ύαινα που γνωρίζει καλά πότε να τείνει το γαντοφορεμένο χέρι και πότε να χτυπήσει αλύπητα με τη σιδερόβεργα. Το εξαιρετικά ιντριγκαδόρικο εδώ και ταυτόχρονα εφιαλτικό, είναι ακριβώς η μη σαφής εικόνα του συστηματικού εκβιασμού που εξαπολύει η δασκάλα, «η μόνη και αβοήθητη», προς τους τρομοκρατημένους γονείς, που ανησυχούν για το μέλλον των παιδιών τους, και θεωρούν πως αν τα ‘χουν καλά με τη δασκάλα (την Εξουσία της τάξης εν προκειμένω) θα έχουν τα παιδιά τους καλούς βαθμούς.
Ποτέ δεν βλέπουμε στην ταινία− κι αυτό ακριβώς είναι που καθιστά τέτοιες περιπτώσεις δυσαπόδεικτες− την κυρία δασκάλα να λέει ευθέως σε μαθητή της, «αν δεν μου κάνεις τις δουλειές του σπιτιού, θα σε χαντακώσω στο τρίμηνο», όλα συντελούνται πλαγίως, διακριτικά και έμμεσα, όμως τα θύματα/αποδέκτες αυτής της τραγελαφικής κατάστασης καταλαβαίνουν πολύ καλά σε τι λάκο έχουν πέσει. Δεν είναι μόνο η έξοχη Maurery, αλλά και το υπόλοιπο καστ που συμβάλλουν με τις πειστικότατες ερμηνείες τους στην αναπαράσταση του ζόφου, της μιζέριας και της τρομερής καταπίεσης σ’ ένα Κομματικό κράτος. Θα μπορούσε να είναι κωμωδία ή έστω dramedy η ταινία, αλλά ο ανομολόγητος φόβος που κρατάει σφιχτά τους πελαγωμένους γονείς και τα παιδιά, καθώς και η συστηματική και σκανδαλώδης και ανήθικη εν τέλει εκμετάλλευση της θέσης ισχύος στην οποία βρίσκεται η δασκάλα, προξενούν οργή στον θεατή, παρά γέλια. Είναι ένα πράγμα να σου ζητάω εγώ μία χάρη, ν’ αρνείσαι και να λήγει εκεί το θέμα, και άλλο, εντελώς διαφορετικό, να συνδέω κατόπιν, ακόμα κι αν δεν το ομολογώ, την άρνησή σου με αντίποινα. Ποτέ η κυρία δασκάλα δεν απαιτεί με τον απότομο τρόπο της Εξουσίας, είναι αρκετά πονηρή ώστε να ζητάει τις χάρες μ’ ευγένεια, και στο πλαίσιο κοινωνικής αβροφροσύνης, αλλά και με το ακλόνητο επιχείρημα «άνθρωποι είμαστε, πρέπει να βοηθάμε ο ένας τον άλλο», μ’ αποτέλεσμα να είναι δύσκολο ακόμα και για τους αποδέκτες του εκβιασμού της, ν’αποδείξουν τον αιτιώδη σύνδεσμο ανάμεσα στα όχι τους και τα δεινά που ακολουθούν.
Σε μία εκπληκτική σκηνή στο φινάλε, οι μάσκες πέφτουν εν τέλει, και η «μόνη κι ανήμπορη» κυρία Ντραζτέχοβα φωνάζει χολωμένη στον άτυχο γονιό «εμείς κάνουμε κουμάντο εδώ Βάτσλαβ», κι εννοεί βεβαίως, το Κόμμα που ρυθμίζει τα πάντα. Απόδειξη η καταληκτική σκηνή όπου βλέπουμε πως ακόμα κι επί Vaclav Havel (και «Βελούδινης Επανάστασης» ) η κυρία δασκάλα παραμένει στη θέση της. η ταινία κλείνει με παρόμοια σκηνή με της έναρξης, άλλαξαν μόνο οι μαθητές.
Ωραιότατο είναι το μουσικό θέμα της, απ΄τον Michal Novinski. Μην έχετε πάντως ψευδαισθήσεις : εκβιασμοί, παράβαση καθήκοντος και κατάχρηση εξουσίας, σημειώνονται και στα «καλύτερα σπίτια» και δη της φιλελεύθερης, οικονομικά, Δύσης. Η πολιτική τρομοκρατία δεν έχει πατρίδα…
