H Γερμανίδα σκηνοθέτις Βαλέσκα Γκρίζεμπαχ μιλά για το δικό της «Γουέστερν»

Πολυβραβευμένη, τόσο για την προηγούμενη ταινία της, Longing, όσο και για το Western, η Γερμανίδα σκηνοθέτις Βαλέσκα Γκρίζεμπαχ δεν διστάζει να αναφερθεί στη σύγχρονη δυτική αποικιοκρατία, βάζοντας μια ομάδα Γερμανών οικοδόμων να πηγαίνουν σε μία απομακρυσμένη περιοχή της Βουλγαρίας. Αισθήματα ανταγωνισμού και συγκρούσεις ξυπνούν εκεί, σε ένα σύγχρονο γουέστερν -ο τίτλος φανερώνει και τις προθέσεις της δημιουργού- που υπήρξε υποψήφιο και για το κινηματογραφικό βραβείο της Ευρωβουλής.

Οι Cinepivates συνάντησαν τη σκηνοθέτιδα στο πρόσφατο Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης, όπου παρουσίασε την ταινία της.

Η ταινία υπήρξε υποψήφια για το βραβείο του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου LUX. Πώς σας κάνει να αισθάνεστε αυτό;

Πρόκειται για ένα πολύ σημαντικό βραβείο. Και μόνο η υποψηφιότητα μάς έκανε να αισθανθούμε νικητές, καθώς έδωσε την ευκαιρία να υποτιτλιστεί η ταινία και να προβληθεί σε όλες τις χώρες της ΕΕ. Μιλάω με ευρωπαίους βουλευτές και μου λένε ότι κάθε χρόνο πρέπει να δώσουν νέα μάχη για να απονεμηθεί το βραβείο. Πραγματικά πιστεύω ότι αξίζει αυτή η μάχη να δίνεται και ελπίζω το βραβείο LUX να υπάρχει για πολλά πολλά χρόνια ακόμα.

Στην ταινία χρησιμοποιήσατε μη ηθοποιούς, Γερμανούς και Βούλγαρους. Πώς δουλέψατε με αυτούς και πώς επικοινωνήσατε αυτό που θέλατε να κάνετε με την ταινία;

Όταν αρχίζω να εργάζομαι σε ένα πρότζεκτ, αναζητώ ανθρώπους. Είναι μια διαδικασία ταυτόχρονη: το γράψιμο, η έρευνα, το κάστινγκ… Πρέπει να σκεφτώ ποια θα είναι η «υφή» της ταινίας. Επειδή μιλάμε για μια ταινία που έχει σχέση με το γουέστερν, έπιασα κάποια στιγμή τον εαυτό μου να σκέφτεται: πού είναι αυτοί οι άνδρες που έχω στο μυαλό μου και που έχουν σχέση με το γουέστερν; Που εκπέμπουν αυτό τον ανδρισμό; Σύντομα αποφάσισα ότι θα μιλήσω για άνδρες που δουλεύουν στις οικοδομές και με ενδιέφερε πολύ η γλώσσα του σώματός τους, ο τρόπος που μιλούσαν. Πρόκειται για μια παλιομοδίτικη αρρενωπότητα, πολύ διαφορετική από αυτή που βλέπουμε σήμερα γύρω μας. Η διαδικασία του κάστινγκ και των προβών ήταν μακρά και πάντα με εκπλήσσει όταν συναντώ ανθρώπους, το πόσο πολύ ενδιαφέρονται να αποτελέσουν μέρος της ταινίας. Από τη στιγμή που τους έλεγα ότι ήθελα να κάνω ένα γουέστερν, μου έλεγαν ότι ενδιαφέρονται. Όλα τα χαρτιά ήταν ανοιχτά στο τραπέζι. Είμαι γυναίκα, είναι άνδρες και αυτό που ήθελα να κάνω είναι κάτι λεπτεπίλεπτο και ίσως ενδιαφέρον. Ταξίδευα συχνά στη Βουλγαρία ακόμα και πριν αποφασίσω να γυρίσω εκεί την ταινία. Ταξίδευα με βοηθό και μεταφραστή και ψάχναμε ανθρώπους για κάστινγκ. Ήταν μακρά η διαδικασία να βρούμε τους ανθρώπους που θα έπαιζαν στην ταινία. Οι πρόβες που κάναμε δεν αφορούσαν κάποια συγκεκριμένη σκηνή, αλλά ήταν μια ευκαιρία να γνωριστούμε, να μιλήσουμε για τις θεματικές της ταινίας, να έρθουμε πιο κοντά. Επειδή η ταινία εκτυλίσσεται στη Γερμανία και τη Βουλγαρία, έπρεπε να βρούμε τρόπο να δημιουργήσουμε μια «γλώσσα» από βλέμματα και κινήσεις όπου ο θεατής θα κατανοούσε τι συνέβαινε στην ταινία.

Τι είναι για εσάς ένα σύγχρονο γουέστερν;

Για μένα το γουέστερν είναι ένα πολύ σύγχρονο κινηματογραφικό είδος, καθώς λέει πάρα πολλά πράγματα για την κοινωνία μας και την δομή της. Υπάρχει το αμερικανικό γουέστερν, αλλά θεωρώ ότι και στην Ευρώπη έχουμε εσωτερικεύσει το γουέστερν. Είναι πολύ ενδιαφέρουσα η ιδέα μιας κοινωνίας που ενδιαφέρεται για τη διαμάχη, που έχει έναν στόχο, που ψάχνει τον νικητή. Το γουέστερν αναρωτιέται, επίσης, ποιος είναι ο νόμος βάσει του οποίου κινούμαστε: είναι ο νόμος του να συμπάσχεις, είναι ο νόμος του δυνατότερου; Στα γουέστερν βλέπουμε συχνά να διαμορφώνεται το ερώτημα εάν κάποιος θέλει να είναι μέρος της κοινωνίας ή εάν δεν θέλει να είναι μέρος της κοινωνίας. Είμαι κοινωνικός ή αντικοινωνικός; Είναι ενδιαφέρον ερώτημα, ειδικά εάν σκεφτεί κανείς την ευάλωτη θέση που βρίσκεται η Ευρώπη. Οι άνθρωποι γοητεύονται ξανά από την ιδέα του εθνικισμού, του μίσους ή της περιφρόνησης για άλλους ανθρώπους. Το βρίσκω σοκαριστικό. Ήθελα να γυρίσω αυτή την ταινία εν μέρει λόγω της εξάπλωσης της ξενοφοβίας που διακρίνει κανείς στη Γερμανία, αλλά και σε ολόκληρο τον κόσμο. Συνήθως αυτό στη Γερμανία συνεπάγεται μια ταινία με νεοναζί, κάτι που δεν με ενδιέφερε καθόλου. Αναρωτιόμουν πώς θα το κάνω και τελικά σκέφτηκα αυτούς τους Γερμανούς που έρχονται με τις μεγάλες μηχανές τους και με τη γνώση τους και έρχονται αντιμέτωποι με τη δυσπιστία. Στη Γερμανία η Ευρώπη είναι κάτι πολύ διαφορετικό από αυτό που είναι στη Βουλγαρία.

Η ταινία αναφέρεται στη δυτική αποικιοκρατία και αναρωτιόμουν αν όταν ξεκινήσατε να γυρίζετε την ταινία είχατε υπόψη σας το αντιγερμανικό αίσθημα που επικρατεί σε κάποιες από τις χώρες της Ευρώπης -και στην Ελλάδα μεταξύ αυτών. Ήταν αυτό κάτι που είχατε στο μυαλό σας πριν την ταινία;

Σίγουρα το σκέφτηκα. Για μένα ήταν πολύ ενδιαφέρον το υπόβαθρο -ειδικά αν αναλογιστεί κανείς ότι είμαι Γερμανίδα. Οι Γερμανοί ευημερούν και δεν έχουν λόγο να παραπονιούνται. Πρόκειται για ένα αμφιλεγόμενο ζήτημα στη γερμανική πολιτική. Σίγουρα, όμως, ήταν κάτι που με απασχόλησε πριν από την ταινία.

Υπήρχαν κάποια συγκεκριμένα γουέστερν -ή σκηνές- που επηρέασαν την ατμόσφαιρα της ταινίας;

Παρακολούθησα ξανά κάποια από τα παλιά αμερικανικά γουέστερν που έβλεπα μικρή, κυρίως τα γουέστερν της δεκαετίας 1940 και 1950 όπως το Winchester ’73 του Άντονι Μαν. Με ενδιέφεραν περισσότερο τα γουέστερν όπου οι ήρωες είναι καθημερινοί άνθρωποι. Για το δικό μου γουέστερν με ενδιέφερε η φιγούρα του ισχυρού, αλλά και του αδύναμου, του ανθρώπου με όλες τις φοβίες και τις καιροσκοπικές στιγμές.

Γυρίσατε την ταινία αυτή 11 χρόνια μετά το Longing. Τι είναι αυτό που σας τραβάει σε μια συγκεκριμένη ιδέα;

Είναι μια προσωπική διαδικασία. Στην αρχή δεν υπάρχει ιστορία. Υπάρχει μια ερώτηση, ένα συναίσθημα, μια συγκεκριμένη ατμόσφαιρα. Ξεκινά μια προσωπική έρευνα. Η συγκεκριμένη ιδέα μου πρωτοήρθε στο μυαλό πριν από δέκα ή έντεκα χρόνια. Δεν ξέρω, ίσως δουλεύω αργά ή ίσως απλά η ζωή να είναι πολύ ενδιαφέρουσα και χωρίς ταινίες. (γέλια) Χρειάστηκα αρκετό καιρό για να σκεφτώ τη συγκεκριμένη ταινία, γέννησα την κόρη μου, είχαμε στιγμές που πιστεύαμε ότι θα γυρίσουμε την ταινία και σταματούσαμε λόγω έλλειψης χρηματοδότησης.

Γιατί επιλέξατε τη συγκεκριμένη περιοχή της Βουλγαρίας;

Η Βουλγαρία είναι η πιο φτωχή χώρα της EE, αλλά δεν ήταν αυτός ο λόγος που την επέλεξα. Ταξίδεψα πολύ στη Ρουμανία και τη Βουλγαρία, προσπαθώντας να βρω την τοποθεσία των γυρισμάτων. Λάτρεψα και τις δύο χώρες και ταξίδευα πάντα στις συνοριακές περιοχές, επειδή αναζητούσα μια ψεύτικη «ερημιά», εκεί που οι Γερμανοί πιστεύουν ότι θα ζήσουν μια περιπέτεια. Στην πραγματικότητα δεν υπάρχει τέτοια ερημιά. Νομίζω ότι επέλεξα τη Βουλγαρία εξαιτίας των ανθρώπων που συνάντησα εκεί. Την πρώτη ημέρα που ήρθα στην Ελλάδα και έψαχνα να βρω σε ποια περιοχή των βουλγαρικών συνόρων να πάω, κάποιος μου είπε ότι «εκεί στο Νότο φυσάει ζεστό αεράκι από την Ελλάδα».

Έλληνας ήταν αυτός που σας το είπε;

Όχι, στην πραγματικότητα ήταν Βούλγαρος. (γέλια)

* Η ταινία Western θα προβάλλεται στις κινηματογραφικές αίθουσες από τις 11 Ιανουαρίου, σε διανομή One from the Heart. Η φωτογραφία της Βαλέσκα Γκρίζεμπαχ είναι του Άρη Ράμμου από το 58ο Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης.