57ο ΦΚΘ: Σαββατιάτικες εκπλήξεις

Γράφει ο Αντώνης Γκούμας

Καμιά φορά είναι ωραίο να γιορτάζεις μαζί με ένα φεστιβάλ… Έτσι το Σάββατο, 12 Νοεμβρίου, ημέρα των γενεθλίων μου, το πέρασα στο 57ο φεστιβάλ κινηματογράφου Θεσσαλονίκης. Δεν ήμουν όμως ο μόνος εορτάζων, μιας που κάθε κινηματογραφικό φεστιβάλ αποτελεί γιορτή του κινηματογράφου. Πάντως, το φεστιβάλ το Σάββατο με αντάμειψε με μερικές από τις καλύτερες φετινές ταινίες του, που ήταν και το καλύτερο δώρο (και μοναδικό φέτος, μαζί με έναν καφέ που με κέρασε ένας φίλος), ενώ σε ένα μικρό διάλειμμα για φαγητό, τσιμπήσαμε παρέα με λιγοστούς εκλεχτούς φίλους, κριτικούς και σκηνοθέτες που βρίσκονταν επίσης εδώ για το φεστιβάλ. Ο ευρύτερος κινηματογραφικός χώρος μπορεί να αποτελέσει μια ωραία οικογένεια, επομένως, αν με ρωτούν πως τα πέρασα φέτος, μπορώ να απαντώ «οικογενειακά»!

Ας ανοίξουμε λοιπόν τα φετινά μου δώρα:

Η Μεγάλη Νύχτα του Φρανσίσκο Σάνκτις (the Long Night of Francisco Sanctis)

Πάλι αυτό το Αργεντίνικο σινεμά! Κι ήμουν πεπεισμένος ότι δε θα δω καλύτερη ταινία από τον «Εμποράκο» του Φαραντί φέτος, αλλά να, που με αυτή την ταινία, το φεστιβάλ με διέψευσε ευχάριστα. Βρισκόμαστε στο 1977, στο υπό δικτατορία Μπουένος Άιρες. Σε ένα κόσμο που ζει στο φόβο, κλείνεται από νωρίς στα σπίτια του και αποφεύγει να κυκλοφορεί έξω τα βράδια. Ο πρωταγωνιστής μας, το όνομα του οποίου φέρει ο τίτλος, έχει παρατήσει προ πολλού τις εφηβικές του ρομαντικές ιδέες να αλλάξει τον κόσμο και οι όποιες αγωνιστικές διαθέσεις έμειναν σε ένα ποίημα που τελικά δεν δημοσιεύτηκε ποτέ. Πλέον τον βρίσκουμε οικογενειάρχη με δυο μικρά παιδιά, συμβιβασμένο, βολεμένο σε μια συμβατική μικροαστική ζωή. Ο κόσμος του όμως θα κλονιστεί όταν εμφανιστεί μια γυναίκα από το παρελθόν του και του εμπιστευτεί ένα σημαντικό μυστικό. Πρόκειται για μια πληροφορία επικίνδυνη, που ουσιαστικά σημαίνει ότι αφήνει στα χέρια του τη ζωή ή τον θάνατο κάποιων ανθρώπων. Πώς θα τη διαχειριστεί; Ο πρωταγωνιστής παλεύει εσωτερικά, για το ξαφνικό βάρος που του ανατέθηκε χωρίς να το ζητήσει. Τύψεις και ενοχές τον περιμένουν αν αδιαφορήσει, κίνδυνος για τον ίδιο και την οικογένεια του αν προσπαθήσει να εμπλακεί. Ολόκληρη η ταινία εξελίσσεται ουσιαστικά σε μια νύχτα, με υπέροχη κινηματογράφιση στα νυχτερινά πλάνα, από τους Αντρέα Τέστα και Φρανσίσκο Μάρκες. Ο μέσος άνθρωπος, που θέλει να αλλάξει η κατάσταση, αλλά γίνεται επιφυλακτικός και διστακτικός αν ζητηθεί να πράξει κάτι ο ίδιος… Όπως ακούγεται στην ταινία, ως άποψη του φίλου του «Αυτοί που τα έκαναν έτσι, να τα φτιάξουν». Εξαιρετικός ο Ντιέγκο Βελάσκεζ στον πρωταγωνιστικό ρόλο, αποτυπώνει όλη την εσωτερική ένταση του ήρωα του. Η ταινία αυτή, από την Αργεντινή του χθες, αποτελεί αναμφίβολα και μια ανοιχτή επιστολή με προειδοποιητικά μηνύματα για τον σύγχρονο πολίτη.

Ο Πιστός (the Student / (M)uchenik)

Ρώσικος προβληματισμός, πάνω στο θεατρικό έργο «ο Μάρτυρας». Έφηβος, προβληματικός μαθητής δείχνει ξαφνική στροφή στη Βίβλο, αναζητώντας χαμένες ηθικές αξίες, αλλά σιγά σιγά όλο και παρασύρεται περισσότερο στον ελιτισμό, φανατισμό, σκοταδισμό και σε προκλητικές αντιδραστικές πράξεις, ιδιαίτερα ενάντια στην προοδευτική καθηγήτρια του σχολείου. Έντονο μαύρο χιούμορ και σκηνές που οι φανατισμένοι διάλογοι αφήνουν νοηματικά συμπεράσματα που βγάζουν αυθόρμητα το γέλιο στους ηθοποιούς, κάτι που ο σκηνοθέτης το αποζητά και το κρατά. Οι κωμικοτραγικές καταστάσεις αφήνουν τον αντιδραστικό μαθητή πρακτικά αβοήθητο, ίσως τον ωθούν περισσότερο στις πράξεις του. Περεταίρω νόημα βρίσκουμε αν το τοποθετήσουμε στην σημερινή Ρωσία, μετά την πάροδο του σοβιετικού καθεστώτος, μια Ρωσία που γύρισε σελίδα προς την παγκοσμιοποίηση αλλά και την χαλάρωση ηθικών αξιών. Το ρωσικό σινεμά έχει συχνά κατηγορηθεί για προπαγανδισμό, όχι πως δεν επιτελεί κάτι αντίστοιχο συχνά και το Χόλιγουντ. Μόνο που εκεί (στις ΗΠΑ) είναι ίσως πιο ξεκάθαρο. Κι επειδή η ταινία έχει αρκετές ιδεολογικές προεκτάσεις και διαμάχη σε πνευματικό επίπεδο, για το σύγχρονο ρόλο της εκκλησίας και όχι μόνο, όπως και πάμπολες παραπομπές στη Βίβλο οφείλουμε να σταθούμε σε αυτό το σημείο. Από ένα τέτοιο έργο αναγκαστικά περιμένει κανείς να πάρει τελικά θέση και αυτό το κάνει με το τελευταίο μέρος, όπου αναγκαστικά σοβαρεύει και γίνεται πιο δραματικό, κρούωντας πολλαπλούς κώδωνες κινδύνου.

Γράμματα από το Μέτωπο (Letters from War)

Πορτογαλική λυρικότητα με ασπρόμαυρη φωτογραφία, χωρίς πολλούς διαλόγους αλλά με συνεχή αφήγηση από πάνω (το λεγόμενο voice over), που προσομοιώνει ουσιαστικά γράμματα και συναισθήματα. Η ματαιότητα του πολέμου και η απορία για τη διττή ανθρώπινη φύση μας είναι ένα θέμα δυστυχώς πάντοτε επίκαιρο. Η ταινία το ορίζει όμως χρονικά και τοπικά, το 1971, σε έναν επεκτατικό, αποικιακό ουσιαστικά πόλεμο στην Ανγκόλα, έναν πόλεμο συμφερόντων στην Αφρική. Επιλέγει δε να το παρακολουθήσει μέσα από τα μάτια ενός γιατρού, που δεν συμμετέχει άμεσα στη μάχη, βιώνει όμως άμεσα τα άσχημα επακόλουθα της. Η ταινία, παρά την αργή της, άνευρη ροή, θα μπορούσε να πει πράγματα. Είναι καιρός η Πορτογαλία να στραφεί στα δικά της «κακώς κείμενα» της ιστορίας και δυστυχώς, η ταινία δεν είναι τόσο τολμηρή σε πολιτικό σχόλιο όσο θα έπρεπε. Διότι, πλέον, οφείλουμε να βλέπουμε την αδικία όπως πραγματικά είναι, να τη λέμε απροκάλυπτα με το όνομα της και όχι να μιλάμε για «ειρηνική συνύπαρξη των δυο λαών», όπως και να μην αντιμετωπίζουμε τους Ανγκολέζους ως ιθαγενείς. «Ο πόλεμος μας μεταμορφώνει σε έντομα» αναφέρει σε κάποιο σημείο η ταινία και ίσως πρέπει να αναρωτηθούμε, κοιτώντας τριγύρω μας, αν τελικά εξελιχθήκαμε ή μένουμε ακόμα εκεί.

Σκοτεινό Ζώο (Oscuro Animal)

Το Σκοτεινό Ζώο του Φελίπε Γκουερέρο παρακολουθεί τις ιστορίες-ταξίδια τριων γυναικών που προσπαθούν να «δραπετεύσουν» από μια ρημαγμένη από πόλεμο περιοχή της Κολομβίας, με συνεχείς απειλές για τη ζωή τους και να φτάσουν σε πιο ασφαλή εδάφη. Απαιτητική σίγουρα ταινία από τον θεατή, κυρίως λόγω απουσίας διαλόγων και αρκετών στατικών πλάνων της. Φυσικά, αυτό αποτελεί εδώ σκηνοθετική άποψη, θέλει να μεταφέρει τα βλέμματα των ανθρώπων ως σιωπηλά πορτραίτα, θύματα περιστάσεων που δεν ορίζουν, αλλά αντίθετα αυτά ορίζουν τις ζωές τους. Στην ταινία κυρίαρχοι ήχοι είναι αυτοί της φύσης. Η ζούγκλα αποτελεί ένα συνεχές ζωντανό μοτίβο που τους περιβάλλει. Ελεγχόμενο όμως νοηματικά το συμπέρασμα της ταινίας: Αυτές οι τρεις γυναίκες φτάνοντας στην πόλη θα σωθούν; Εξασφαλίζουν άραγε το μέλλον τους; Μήπως ο δυτικός πολιτισμός θα απλώσει χέρι βοηθείας; Ίσως ο σκηνοθέτης επιλέγει να κλείσει αισιόδοξα, όμως δυστυχώς η Οδύσσεια αυτών των γυναικών ίσως είναι κάπου στη μέση της και υπάρχουν ακόμα μπόλικα κεφάλαια να γραφούν.

Ακολουθούν κείμενα για ταινίες που προβλήθηκαν και σε προηγούμενες ημέρες του φεστιβάλ:

Σιωπηρό Πάθος (A Quiet Passion)

Τι γνώμη να αποκρυσταλλώσει κανείς για αυτή την ταινία εποχής, εμπνευσμένη από τη ζωή της αμερικανίδας ποίητριας Έμιλι Ντίκινσον, που εμπεριέχει τόσες διαφορετικές συνιστώσες. Κανείς δε μπορεί να πει ότι δεν έχει ωραία σκηνοθεσία, με μεγαλοπρεπή πλάνα, καδραρίσματα, ατμόσφαιρα, μουσική -το ωραίο τραγούδι ως μουσικό διάλειμμα, τα κοστούμια. Από την άλλη, η μεγάλη της διάρκεια εξουθενώνει και τον πιο ξεκούραστο θεατή που νιώθει βγαίνοντας ότι βρισκόταν έξι ώρες μέσα στην αίθουσα. Το μεγαλύτερο επίτευγμα της ταινίας είναι το σενάριο της. Καταπληκτικοί διάλογοι, υπέροχες φιλοσοφικές λογομαχίες, πολεμικές για της θέσης της γυναίκας, υπέρ της ελευθερίας έναντι της σκλαβιάς, της πίστης ενάντια στη θρησκεία. Επίσης, στο ότι δεν μας δείχνει την ποιήτρια να ξεπηδά μόνη της από το πουθενά ένα προοδευτικό πνεύμα, αλλά πλέκει το εγκώμιο ολόκληρης της οικογένειας, των γονιών και των αδερφών της. Όμως πάλι, το σενάριο στέκεται αρκετά και σε ανούσιες λεπτομέρειες της ζωής της που αποδυναμώνουν τελικά τα άλλα. Τέλος, γράφτηκαν διθύραμβοι για την κεντρική ερμηνεία της Σίνθια Νίξον, η οποία όμως όσο καλά κι αν ερμηνεύει είναι φανερά μεγάλη ηλικιακά για να ενσαρκώσει την ποιήτρια ιδίως τα πρώτα χρόνια. Βρίσκω αταίριαστη και την επιλογή της Έμα Μπελ, μιας ηθοποιού με πληθωρική κορμοστασιά, να ενσαρκώσει την ποιήτρια σε εφηβική ηλικία στα πρώτα λεπτά.

Πλατεία Αμερικής

Στην Πλατεία Αμερικής συναντιώνται διάφοροι παράξενοι τύποι: ο Μπίλλη είναι ένας 40άρης tattoo artist, ο Τάρεκ ένας πρόσφυγας από τη Συρία που προσπαθεί να φτάσει στη Γερμανία με την κόρη του και ο Νάκος, ένας ρατσιστής αφελής, ανόητος και μάλλον μπανάλ που έχει τη δυνατότητα όμως να γίνει επικίνδυνος. Ο Γιάννης Σακαρίδης κάνει μία ταινία για την Καζαμπλάνκα της Αθήνας που μπορεί σεναριακά να έχει κάποιες αφελείς στιγμές, αλλά φαίνεται πως ο σκηνοθέτης το γνωρίζει και το χρησιμοποιεί υπέρ της. Με φρεσκάδα στην κινηματογράφηση (και μερικά πλάνα από αέρος που είναι εξαιρετικής σύλληψης) και με ισορροπημένες ερμηνείες (ο Μάκης Παπαδημητρίου σε ρόλο αφελούς μαμάκια, ο Γιάννης Στάνκογλου αναμενόμενα ταιριαστός στον ρόλο ενός 40άρη rock n’ roll τύπου και ο Βασίλης Κοκολάνι υπέροχος στον ρόλο του Σύρου πρόσφυγα), η Πλατεία Αμερικής είναι σίγουρα ένα βήμα προς τη σωστή κατεύθυνση για το ελληνικό σινεμά.

Ο Ορνιθολόγος

Παράλληλα προβλήθηκε ο πορτογαλικός ορνιθολόγος, the Ornithologist (O Ornitólogo), που πολλοί παρομοίασαν με το στην Αγκαλιά του Φιδιού (Embrace of the Serpent), αλλά είναι μάλλον περισσότερο μια μίξη ντοκιμαντέρ για πουλιά και… του Άγνωστου της Λίμνης. Ο ορνιθολόγος είναι ένας μοναχικός περιηγητής, ηδονοβλεψίας της φύσης. Γυρνά το ποτάμι παρατηρώντας τα πτηνά, αναζητώντας ένα είδος κοκκινολαίμη πελαργού, όταν έχει ατύχημα με το καγιάκ του, παρασυρώμενος από τα ορμητικά νερά. Στο σύμπαν του Ορνιθολόγου, συναντάμε μόνο γκέι ζευγάρια, δυο κινέζες κάμπερς που κάνουν πεζοπορεία, έναν μουγκό βοσκό που τον λένε Ιησού, μια περίεργη φυλή αγοριών, ντυμένων με στολές παραδείσιων πουλιών και γυμνόστηθες γυναίκες-αμαζόνες. Έχει μερικές καλές ιδέες, αλλά σίγουρα όχι συνοχή και ενιαίο ύφος. Εντυπωσιακό, ως αποτέλεσμα χαμηλού προϋπολογισμού, θα μπορούσε να είναι καλύτερο αν ξέφευγε από τις εμμονές του ή επέλεγε άλλη παρουσίαση. Μπλέκει παγανιστικά, θρησκευτικά, ομοφυλοφιλικά και ζητήματα αυτογνωσίας, τον Χριστό, τον Θωμά και τον καθολικό άγιο Αντώνιο, προστάτη των ζώων, με σχετική αυθάδεια και όχι ξεκάθαρο νόημα, αν και τελειώνει διασκεδαστικά.

Moderation

Ελληνική συμπαραγωγή, με γυρίσματα στη χώρα μας και συμμετοχή και Ελλήνων ηθοποιών, το αιγυπτιακό «Moderation» είναι ένα πειραματικό φιλμ που έρχεται να δοκιμάσει τις αντοχές μας, πρώτα από όλα με τη μεγάλη του διάρκεια. Στη συνέχεια με τους αργούς ρυθμούς του και τα ασύνδετα μέρη του. Σίγουρα δεν επιδιώκει να είναι ταινία τρόμου, αν και η υπόθεση του εκεί παραπέμπει. Στηρίζεται κυρίως στην κεντρική ηρωίδα, αρχαιολόγο και επιδιώκει να προσδώσει μέσω αυτής έναν ερωτισμό σε όλη την ταινία. Δε το πετυχαίνει όμως, αν εξαιρέσει κανείς την ωραία κινηματογραφημένη σκηνή λεσβιακού σεξ, σε μαύρο φόντο και αέρα να φυσά τις ηθοποιούς που προσδίδει μια αίσθηση ότι αυτές ύπτανται στο διάστημα. Δεν μπορεί όμως αυτή η έκλαμψη του πεντάλεπτου να σηκώσει ολόκληρη την δύσπεπτη τρίωρη ταινία.