Η Ελίνα Ψύκου και ένα παραμύθι στη σκιά των Ολυμπιακών Αγώνων

Τη γνωρίσαμε μέσα από την «Αιώνια Επιστροφή του Αντώνη Παρασκευά» και με τη δεύτερη μόλις μεγάλου μήκους ταινία της κατάφερε κάτι πολύ δύσκολο: να κερδίσει το πρώτο βραβείο στο Φεστιβάλ της Tribeca -και μάλιστα από επιτροπή που περιλάμβανε τους θρύλους του αμερικάνικου σινεμά Πίτερ Φόντα και Γουίλιαμ Νταφόε.

Ήρθε η ώρα η ταινία της Ελίνας Ψύκου «Ο Γιος της Σοφίας» να κάνει την πρεμιέρα της και στις ελληνικές αίθουσες. Σε αυτή, μία Ρωσίδα μετανάστρια υποδέχεται από τη Ρωσία τον γιο της που έχει χρόνια να τον δει. Ο μικρός, όμως, θα βρεθεί αντιμέτωπος με έναν νέο πατέρα… Οι Cinepivates τη συνάντησαν στο 58ο Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης και τη ρώτησαν για Ολυμπιακούς, παραμύθια και επόμενα σχέδια…

• Πώς αποφάσισες να συνδέσεις τους Ολυμπιακούς της Αθήνας με τους Ολυμπιακούς Αγώνες της Μόσχας;

Ήταν ένα στοιχείο που δεν υπήρχε από την αρχή στο σενάριο, βγήκε στην πορεία. Αρχικά είχα την ιδέα να τοποθετήσω την ιστορία στους Ολυμπιακούς Αγώνες της Αθήνας. Το ένα έφερε το άλλο, άρχισα να ψάχνω πράγματα που σχετίζονται με τους Ολυμπιακούς. Είμαι γεννημένη το 1977 και είχα παιδικές μνήμες από την ιστορία με τον Μίσα, τη μασκότ των Ολυμπιακών της Μόσχας. Άρχισα να ψάχνω στοιχεία και για αυτό. Μου άρεσε αισθητικά αυτή η εποχή και η ποπ κουλτούρα. Αυτή η σύνδεση με ενδιέφερε πολύ. Κατά κάποιον τρόπο, και στις δύο περιπτώσεις, μετά τους Ολυμπιακούς Αγώνες ήρθε η κατάρρευση των συστημάτων, τόσο στην τότε Σοβιετική Ένωση -1980 οι Ολυμπιακοί, 1989 η κατάρρευση-, όσο και στην Ελλάδα -2004 οι Ολυμπιακοί, 2009 η κρίση. Αυτά έδεσαν μεταξύ τους.

• Ενδιαφέρουσα είναι και η χρήση των στοιχείων του παραμυθιού, τόσο με τον πατριό που είναι ένας παλιός αφηγητής παραμυθιών, όσο και με το παιδί που πλάθει έναν φανταστικό κόσμο. Πόσο δύσκολο ήταν να εντάξεις αυτά τα στοιχεία στην ταινία.

Ακόμα και οι Ολυμπιακοί Αγώνες λειτουργούν σαν ένας μύθος. Αυτό υπήρχε εξαρχής στο σενάριο. Εξαρχής με ενδιέφερε πολύ η ιστορία των παραμυθιών, γιατί είναι τα πρώτα πράγματα που δίνουμε σε ένα παιδί, το πρώτο στοιχείο εκπαίδευσης. Μέσα από τα παραμύθια περνούν διάφορα μηνύματα, είναι σκληρά και ταυτόχρονα αθώα. Με ενδιέφερε πάρα πολύ το τι λέμε στα παιδιά μας, ποια είναι τα πρώτα ακούσματά τους. Αυτό ήταν από την αρχή ένα από τα στοιχεία της ταινίας και σταδιακά άρχισε να «στολίζεται» κι άλλο. Έμπαιναν και άλλα πράγματα, προστέθηκε και η παρουσία των ζώων -επίσης ένα πολύ έντονο στοιχείο του παραμυθιού. Ήταν μια διαδικασία που άρχισε να χτίζεται.

• Σε αυτό το πλαίσιο, όλα τα τραγούδια που χρησιμοποιείς στην ταινία, είτε είναι γνωστά είτε όχι, είτε παλιά είτε όχι, ακούγονται σαν νανουρίσματα…

Μόνο ένα από αυτά που χρησιμοποιώ είναι στην πραγματικότητα νανούρισμα. Τα υπόλοιπα τα χρησιμοποιήσαμε και στην κανονική τους εκδοχή και σε διασκευές, οι οποίες έγιναν μόνο με άρπα. Νομίζω ότι η χρήση της άρπας έδωσε την αίσθηση του νανουρίσματος που είπες. Τις διασκευές τις τραγουδάει η Βάλερι Τσεπλάνοβα που παίζει τη Σοφία στην ταινία, η οποία έχει μια πολύ ζεστή και «νανουριστική» φωνή. Νομίζω ότι από τη μία η άρπα και από την άλλη η φωνή της Βάλερι έδωσε, όπως είπες και εσύ, σε όλα τα τραγούδια αυτό το συναίσθημα του παιδικού τραγουδιού.

• Αν δεν κάνω λάθος το σενάριο άρχισες να το γράφεις περίπου το 2004.

Λίγο νωρίτερα, όταν ήμουν φοιτήτρια στη σχολή κινηματογράφου.

• Μέσα σε όλα αυτά τα χρόνια και με όλα αυτά που έχει περάσει η χώρα μέχρι σήμερα, τι άλλαξε στο σενάριο;

Σίγουρα άλλαξαν πολλά πράγματα. Άλλαξε η χώρα, άλλαξα και εγώ. Μεγάλωσα, έγινα μητέρα, έκανα πριν άλλη μια μεγάλου μήκους ταινία που ήταν μια πολύτιμη εμπειρία και σε επίπεδο πρακτικό, αλλά και δημιουργικό. Ωστόσο, τα βασικά στοιχεία ήταν εκεί: η μητέρα, ο γιος, ο αποχωρισμός, ο νέος πατέρας.

• Πόσο δύσκολο ήταν να δουλέψεις σε δύο γλώσσες;

Ήταν πάρα πολύ δύσκολο, αλλά από την αρχή δεν μπήκα στη διαδικασία να το αντιμετωπίσω ως δυσκολία, αλλά ως πρόκληση. Έκανα περίπου έξι μήνες μαθήματα ρωσικών, όχι με σκοπό να μάθω τη γλώσσα, η οποία να σημειώσω ότι είναι πολύ δύσκολη, αλλά με σκοπό να μάθω να ακούω τη γλώσσα. Στην αρχή έκανα βασικά μαθήματα της γλώσσας και στη συνέχεια μπήκα ειδικά στο σενάριο και στους διαλόγους, ώστε να μάθω να ακούω πότε λέγονται υποκριτικά από τους ηθοποιούς με τον τρόπο που εγώ θα ήθελα, ώστε να βγάζουν την αίσθηση και την ατμόσφαιρα που θα ήθελα. Αντίστοιχα, και η Βάλερι έκανε μαθήματα ελληνικών για αρκετούς μήνες, στην αρχή τα βασικά και μετά πάνω στο σενάριο. Επίσης, ο Θανάσης Παπαγεωργίου δεν μιλάει αγγλικά, επομένως είχαμε μια Βαβυλωνία στα γυρίσματα. Αυτό το επικοινωνιακό ζήτημα που υπήρχε στην ταινία, στους ήρωες, υπήρχε και σε εμάς, ως ηθοποιούς και συντελεστές της ταινίας. Η Βάλερι δεν μίλαγε ελληνικά, ο Θανάσης δεν μίλαγε αγγλικά, επομένως έκανα εγώ πολλές φορές και τον μεταφραστή.

• Τι ήταν αυτό που έψαχνες στους ηθοποιούς;

Η αίσθηση που θα μου έβγαζαν με το βλέμμα τους. Στην αρχή, τη μητέρα την είχα σκεφτεί εντελώς διαφορετική, εμφανισιακά. Η Βάλερι είναι μια πάρα πολύ όμορφη γυναίκα, την οποία την έχουμε κάπως «τσαλακώσει» με τα ρούχα που φοράει, με την κόμμωση, αλλά δεν παύει να είναι μια πολύ όμορφη γυναίκα. Τη Σοφία αρχικά δεν την είχα σκεφτεί ως μια όμορφη γυναίκα, αλλά τελικά το βλέμμα της Βάλερι με μαγνήτισε τόσο πολύ που άλλαξα τις προδιαγραφές. Και το βλέμμα του Βίκτωρα με μαγνήτισε, ήθελα ο κύριος Νίκος να εκπέμπει μια αυστηρότητα και μια παιδικότητα. Ο Θανάσης Παπαγεωργίου όντως το εκπέμπει αυτό: είναι ταυτόχρονα αυστηρός και σαν παιδάκι.

• Η ταινία έχει πάει πολύ καλά στα ξένα Φεστιβάλ, κέρδισε και το πρώτο βραβείο στο Φεστιβάλ της Tribeca. Πώς σε κάνει να αισθάνεσαι αυτό; 

Εννοείται πως χάρηκα πάρα πολύ με το βραβείο, ειδικά τη στιγμή της βράβευσης, καθώς δεν το γνωρίζαμε. Απλά έχω μάθει πως τίποτα δεν σημαίνει τίποτα και κάθε φορά πρέπει να προσπαθείς και κάθε φορά πρέπει να αποδεικνύεις πράγματα. Εννοείται πώς όλα αυτά είναι εξαιρετικά, δεν τα σνομπάρω, μην παρεξηγηθώ. Προφανώς στη χώρα που ζούμε που όλα είναι σε κατάρρευση -και όσον αφορά τον πολιτισμό πάντα ήταν- πρέπει πάντα να δίνεις εξετάσεις. Επομένως, εγώ κρατάω τη συγκίνηση της στιγμής.

• Δεν θα έλεγες δηλαδή ότι κάνει τα πράγματα πιο εύκολα…

Όχι, δεν θα το έλεγα…

• Είσαι πρόεδρος της ΕΣΠΕΚ και ολοκληρώσατε πρόσφατα τον πολύ επιτυχημένο κύκλο προβολών «Η χαμένη λεωφόρος του ελληνικού σινεμά». Ποιος είναι ο στόχος της ΕΣΠΕΚ όσον αφορά τη γνωριμία με ένα σινεμά που ο κόσμος δεν γνωρίζει πολύ καλά;

Κάναμε avant – premiere στο πλαίσιο του Φεστιβάλ και θα ξεκινήσουν ξανά οι προβολές στην Αθήνα, στις 22 Δεκεμβρίου, στον κινηματογράφο Άστορ. Υπάρχει αυτό που όλοι ομολογούμε ότι κάπως οι Έλληνες δεν αγαπούν τις ελληνικές ταινίες, στόχος ήταν να μπει ένα λιθαράκι, να δει ο κόσμος τις ελληνικές ταινίες με άλλο μάτι, να τις αγαπήσει. Ήμασταν πολύ χαρούμενοι γιατί η αίθουσα του Άστορ γέμιζε κάθε Δευτέρα και Παρασκευή βράδυ και γέμιζε από ανθρώπους που δεν είναι του κινηματογραφικού χώρου. Ήταν κυρίως άνθρωποι που δεν γνωρίζουμε, πολλά νέα παιδιά. Αυτό ήταν πολύ αισιόδοξο και αυτός είναι ο στόχος: να βάλουμε ένα λιθαράκι και να ακολουθήσουν και άλλες τέτοιες κινήσεις, είτε από εμάς, είτε όχι από εμάς, έτσι ώστε να έρθει πιο κοντά το κοινό με την ελληνική ταινία.

• Το τελευταίο διάστημα με την αναταραχή που επικρατεί στο ελληνικό σινεμά -την αντικατάσταση της επιτροπής της ΕΡΤ και την απομάκρυνση της γενικής διευθύντριας του ΕΚΚ- πιστεύεις ότι μπορεί να γίνει κάτι για να βελτιωθεί η κατάσταση στο ελληνικό σινεμά; Και αν ναι, από ποιους;

Γενικά σαν άνθρωπος είμαι αισιόδοξη, αλλά ακόμα και όταν δεν είμαι, πιστεύω πολύ στην προσπάθεια. Δεν με αφορά η φιλοσοφία ότι ό,τι και να κάνουμε δεν θα αλλάξει τίποτα. Είμαι από τους ανθρώπους που έχουν πάρα πολύ ανάγκη να προσπαθήσουν για την αλλαγή αυτή και είμαι και πολύ επίμονη. Δεν έχω απάντηση στο εάν θα αλλάξει κάτι, αλλά πιστεύω ότι αξίζει να προσπαθούμε γιατί δεν πρέπει να κλεινόμαστε στο σπίτι μας, να κοιτάζουμε το ταβάνι και να περιμένουμε μοιρολατρικά να γίνει μια αλλαγή από το υπερπέραν.

• Δεν ξέρω εάν έχεις και άλλα σενάρια που να έχεις γράψει παλαιότερα…

Έχω άλλο ένα (γέλια). Το έχω ξαναπιάσει επειδή με ενδιαφέρει και προσπαθώ να δω τι ακριβώς με ενδιαφέρει σε αυτό.

• Θα έκανες ταινία στο εξωτερικό εάν σου δινόταν η ευκαιρία;

Φυσικά θα το έκανα απλά δεν είμαι ο άνθρωπος που θα το κυνηγήσει. Αλλά εάν μου δινόταν η ευκαιρία, φυσικά. Γιατί όχι;

* Η κεντρική φωτογραφία είναι του Άρη Ράμμου. Η ταινία «Ο Γιος της Σοφίας» κυκλοφορεί στις αίθουσες στις 30 Νοεμβρίου, σε διανομή One from the Heart.