Euro 2016: Κινηματογραφικό ταξίδι σε Ιταλία και Ισπανία

Αυτές τις ημέρες όλη η Ευρώπη γυρίζει γύρω από μια μπάλα.

Το Euro 2016, μεγάλη γιορτή του ποδοσφαίρου μάς δίνει μια υπέροχη αφορμή:

να παρουσιάσουμε ένα κινηματογραφικό πανόραμα στις χώρες που συμμετέχουν στη φάση των 16 της φετινής διοργάνωσης.

Kάθε άρθρο δίνει μία σύντομη επισκόπηση της κινηματογραφικής ιστορίας κάθε χώρας. Φυσικά, δεν χωράνε ούτε όλες οι ταινίες, ούτε όλοι οι δημιουργοί (γι’ αυτό ονομάζεται και σύντομη επισκόπηση).

Το κινηματογραφικό μάς ταξίδι συνεχίζεται με Ιταλία και Ισπανία.

Ιταλία

Η πρώτη προβολή ταινίας στην Ιταλία γίνεται στις 12 Μαρτίου του 1986, ενώ η πρώτη ιταλική ταινία,Η άλωση της Ρώμης, προβάλλεται τον Σεπτέμβριο του 1905. Κοινωνικά δράματα, διασκευές από όπερες, λογοτεχνικές αναφορές βρίθουν στον ιταλικό κινηματογράφο. Η ιταλική ύπαιθρος, το γεγονός ότι οι Ιταλοί μοιάζουν να αγαπούν το νέο μέσο, το φυσικό ιταλικό φως βοηθά στην ανάπτυξη πολλών εταιρειών παραγωγής. Σε αυτά τα πρώτα χρόνια κυριάρχησε το ψευδο-ιστορικό έπος με ταινίες όπως η Πτώση της Τροίας (1910) και Οι Τελευταίες ημέρες της Πομπηίας (1908) ή η επιβλητική Καμπίρια (1914).

Μέσα στα επόμενα χρόνια κάνει την εμφάνισή της και η ιταλίδα ντίβα, έναν μύθο που έχτισαν με την παρουσία τους ηθοποιοί όπως οι Ιτάλια Αλμιράντε Μαντσίνι, η Πίνα Μενιτσέλι, η Λίντα Μπροέλι, η Μαρία Τζακομπίνι.

Το 1914 εμφανίζεται και η ιδιαίτερα επιδραστική για το σινεμά ταινία,Χαμένοι στο Σκοτάδι του Νίνο Μορτόλιο που κάποιοι θεωρούν ως προάγγελο του νεορεαλισμού. Σήμερα δεν σώζεται καμία κόπια της ταινίας. Μετά την περίοδο του βωβού κινηματογράφου, η παραγωγή περιορίστηκε εξαιτίας των πολιτικών εξελίξεων. Ο Μουσολίνι ήταν αυτός που ζήτησε να δημιουργηθεί το πρώτο κινηματογραφικό φεστιβάλ του κόσμου: ο λόγος για τη Μόστρα της Βενετίας που ιδρύθηκε το 1932, ενώ την ίδια περίοδο ιδρύθηκε στην Ιταλία κινηηματογραφική ένωση, πειραματικό κέντρο κινηματογράφου, καθώς και η Cinecitta, τα στούντιο έξω από τη Ρώμη. Από τη μία επικές ταινίες, από την άλλη αστικά μελοδράματα που εξαιτίας της παρουσίας ενός άσπρου τηλεφώνου σε κάποια στιγμή της ταινίας, ονομάστηκε «κινηματογράφος των άσπρων τηλέφωνων».

Η σημαντικότερη συνδρομή του ιταλικού κινηματογράφου έρχεται μετά τον πόλεμο. Ο λόγος για τον ιταλικό νεορεαλισμό ένα κίνημα που επηρέασε ιδιαίτερα πολλές κινηματογραφίες και αφηγείται ιστορίες που προκύπτουν μέσα από τις πληγές του πολέμου. Όπως είπε και ο σκηνοθέτης Αλμπέρτο Λατουάντα σε ένα μανιφέστο: «Ώστε λοιπόν φοράμε κουρέλια; Ε, ας δείξουμε τα κουρέλια! Είμαστε νικημένοι; Ας δείξουμε τις πληγές μας!» Ως αποτέλεσμα, ο σεναριογράφος Τσεζάρε Τσαβατίνι και οι σκηνοθέτες Λουκίνο Βισκόντι, Ρομπέρτο Ροσελίνι και Βιτόριο Ντε Σίκα δημιουργούν αριστουργήματα: από το Η Γη Τρέμει, στο Ρώμη Ανοχύρωτη Πόλη και στον Κλέφτη Ποδηλάτων.

Το ιταλικό σινεμά ακμάζει τις δεκαετίες του 1950 και 1960 με τις δημιουργίες ενός από τους σπουδαιότερους ευρωπαίους κινηματογραφιστές, του Μικελάντζελο Αντονιόνι, το σινεμά των ονειροπολήσεων και των αλλόκοτων ανθρώπινων πλασμάτων του Φετνερίκο Φελίνι (Vitelloni, La Strada, Γλυκειά Ζωή), ενώ ο Βισκόντι συνεχίζει να σκηνοθετεί σπουδαίες ταινίες (Senso, Ο Ρόκο και τ’ αδέλφια του). Τη δεκαετία του 1960 εμφανίζονται νέοι σκηνοθέτες: ο Πιέρ Πάολο Παζολίνι, ο Μπερνάρντο Μπερτολούτσι, οι αδελφοί Ταβιάνι, ο Σέρτζιο Λεόνε αφήνουν το δικό τους στίγμα στο ιταλικό και παγκόσμιο σινεμά, ενώ η παλαιότερη γενιά συνεχίζει να παραδίδει αριστουργήματα (8 ½-Φελίνι, Περιπέτεια, Έκλειψη, Blow Up –Αντονιόνι). Ο Παζολίνι τάσσεται υπέρ του κινηματογράφου της ποίησης και δημιουργεί ταινίες όπως τα Ακατόνε, Μάμα Ρόμα, Το Κατά Ματθαίον Ευαγγέλιο. Παράλληλα, αναπτύσεται και το σπαγγέτι γουέστερν, η ιταλική «απάντηση» στις ταινίες για την Άγρια Δύση. Δημοφιλέστατο είδος και η κωμωδία αλά ιταλικά, με σημαντικότερο εκπρόσωπος τον Μάριο Μονιτσέλι (Ο Κλέψας του Κλέψαντος 1959, Οι εντιμότατοι φίλοι μου 1974), ενώ όλο και περισσότεροι δημιουργοί εισάγουν τα ερωτικά μπερδέματα στις ταινίες τους.

Η δολοφονία του Παζολίνι το 1975 αποτελεί σημείο καμπής για τον ιταλικό κινηματογράφο που μετά τις αναλαμπές σκηνοθετών όπως ο Φελίνι (Amacord, Θάνατος στη Βενετία) και Μπερτολούτσι (Κομφορμίστας, Τελευταίο Ταγκό στο Παρίσι) αρχίζει να παρακμάζει. Στη δεκαετία του 1980 ενδιαφέρουσες ταινίες βλέπουμε από τους αδελφούς Ταβιάνι, κάποιες δημιουργίες του Φράνκο Τζεφιρέλι (ο οποίος νωρίτερα, στα τέλη της δεκαετίας του 1960 έχει δώσει τον Ρωμαίο και την Ιουλιέτα), ενώ ο Τζουζέπε Τορνατόρε σκηνοθετεί το Σινεμά ο Παράδεισος και κλέβει καρδιές. Τα επόμενα χρόνια έχουμε την εμφάνιση του Νάνι Μορέτι (Το Δωμάτιο του Γιου), του οποίου το σινεμά κυριαρχείται από μία εγωκεντρική αφήγηση, καθώς και την εμφάνιση του Ρομπέρτο Μπενίνι (Η Ζωή είναι Ωραία).

Ένας από τους καλύτερους σύγχρονους δημιουργούς είναι ο εξαιρετικός Πάολο Σορεντίνο (Il Divo, La Grande Bellezza), καθώς και ο Ματέο Γκαρόνε (Gomorra), ενώ στο ντοκιμαντέρ ξεχωρίζει ο Τζιανφράνκο Ρόσι (Φωτιά στη Θάλασσα).

Χαρακτηριστικές ταινίες: Ο Κλέφτης Ποδηλάτων, Ρώμη Ανοχύρωτη Πόλη, La Strada, Blow Up, 8 1/2, Ο Ρόκο και τα αδέλφια του, Το Κατά Ματθαίον Ευαγγέλιο, Σινεμά ο Παράδεισος

Ισπανία

Στις αρχές, η Βαρκελώνη υπήρξε το κέντρο της παραγωγής ταινιών. Μέχρι τη δεκαετία του 1960, μεγάλο κομμάτι της παραγωγής είναι αφιερωμένο στις españoladas (τα ισπανικά επικά φιλμ). Το 1929 έρχεται μία εμβληματική ταινία: το Ένας Ανδαλουσιανός Σκύλος (1929), η σουρεαλιστική συνεργασία Λουίς Μπουνιουέλ και Σαλβαδόρ Νταλί αποτελεί μέχρι σήμερα μία από τις σημαντικότερες ταινίες του βωβού σινεμά. Τις δεκαετίες του 1950 και 1960, η Ισπανία θεωρείτο το Χόλιγουντ της Ευρώπης και ο Φράνκο θεωρούσε ότι το ισπανικό τοπίο μπορεί να προσελκύσει πλήθος αμερικανικών παραγωγών. Τα χρήματα που εισέρρευσαν έδωσαν τη δυνατότητα σε νέους κινηματογραφιστές να γυρίσουν ταινίες. Ωστόσο, ο αυστηρός καθολικισμός και η πολιτική καταπίεση ανάγκαζαν τους σκηνοθέτες να μιλούν με μεταφορές.

Το 1952, οι πρώην δημοσιογράφοι Χουάν Αντόνιο Μπαρδέμ και Λουίς Γκαρθία Μπερλάνγκα συνεργάζονται (ο πρώτος ως σεναριογράφος, ο δεύτερος ως σκηνοθέτης) και δημιουργούν μία ταινία ορόσημο για το ισπανικό σινεμά: το Καλώς ήλθες μίστερ Μάρσαλ. Πολιτικά μηνύματα και στην κωμωδία του Μπερλάνγκα, O Δήμιος (1965), ενώ λίγα χρόνια νωρίτερα οι Κάρλος Σάουρα και Μάριο Κάμους συνεργάζονται στο Los Golfos. Φέρνοντας την ταινία τους στις Κάννες, συναντούν τον Λουίς Μπουνιουέλ που κάνει σινεμά στη Λατινική Αμερική και τον πείθουν να επιστρέψει στην Ισπανία για το γύρισμα μιας ταινίας. Ο Φράνκο το επιτρέπει και το αποτέλεσμα είναι η Βιρδιάνα (1960), μία ταινία με πολιτικό μήνυμα, όπου πολλοί βλέπουν στο πρόσωπο του φετιχιστή αγρότη τον Φράνκο και σε εκείνο της καλόγριας τον ισπανικό λαό. Οκτώ χρόνια μετά, υπουργός του Φράνκο ζητά από τον Μπουνιουέλ να γυρίσει άλλη μία ταινία στην Ισπανία. Εκείνος απαντά με την Τριστάνα (1970), άλλο ένα αριστούργημα.

Στα μέσα της δεκαετίας του 1960, με τον Ανατολικό Άνεμο (1965) και το Κυνήγι (1966), δύο ταινίες για τον πουριτανισμό της ισπανικής κοινωνίες θεμελιώνεται ο λεγόμενος «κινηματογράφος των υπονοουμένων», σημαντικότερος εκφραστής του οποίου υπήρξε ο Κάρλος Σαούρα. Μέχρι τις αρχές της δεκαετίας του 1980 παρέμενε ο σημαντικότερος εκφραστής του ισπανικού σινεμά, ο οποίος με την αλλαγή του πολιτικού τοπίου στράφηκε στο ισπανικό φολκλόρ (με ταινίες όπως η Κάρμεν).

Αναδυόμενος μέσα από το κίνημα movida, ένα κίνημα που προβάλλει τον ερωτισμό, την εξωστρέφεια, το ροκ, ο Πέδρο Αλμοδόβαρ θα αναδειχθεί στον επόμενο σημαντικότερο εκπρόσωπο του ισπανικού σινεμά, διατηρώντας τον θρόνο του μέχρι σήμερα. Αστές ηρωίδες, τραβεστί, φετιχιστές, τοξικομανείς, πόρνες περιδιαβαίνουν το σύμπαν του Αλμοδόβαρ αναδεικνύοντας το κιτς σε τέχνη. Η πρώτη περίοδος του σκηνοθέτη είναι αφιερωμένη στις κωμωδίες (Δέσε Με, Κίκα, Ψηλά Τακούνια, Γυναίκες στα Πρόθυρα Νευρικής Κρίσης), ενώ με το θεωρούμενο ως αριστούργημά του, το Όλα για τη Μητέρα μου, στρέφεται στο δράμα και δίνει άλλη μία σειρά σπουδαίων ταινιών. Αξιοσημείωτη την ίδια περίοδο η συμβολή του Χοσέ Χουάν Μπίγκας Λούνα στο σινεμά του φανταστικού (διάδοχος του οποίου θα είναι ο Αλεχάντρο Αμενάμπαρ – Οι Άλλοι).

Τα τελευταία χρόνια, το ισπανικό σινεμά συνεχίζει να μας χαρίζει ενδιαφέρουσες ταινίες (όπως το Magical Girl ή Το Δέρμα που Κατοικώ και πάλι του Αλμοδόβαρ).

Χαρακτηριστικές ταινίες: Ένας Ανδαλουσιανός Σκύλος, Βιρδιάνα, Καλώς ήλθες μίστερ Μάρσαλ, Ανατολικός Άνεμος, Όλα για τη Μητέρα μου