Euro 2016: Κινηματογραφικό ταξίδι σε Πορτογαλία, Κροατία, Πολωνία, Β.Ιρλανδία
Αυτές τις ημέρες όλη η Ευρώπη γυρίζει γύρω από μια μπάλα.
Το Euro 2016, μεγάλη γιορτή του ποδοσφαίρου μάς δίνει μια υπέροχη αφορμή:
να παρουσιάσουμε ένα κινηματογραφικό πανόραμα στις χώρες που συμμετέχουν στη φάση των 16 της φετινής διοργάνωσης.
Χωρισμένο σε τετράδες, κάθε άρθρο δίνει μία σύντομη επισκόπηση της κινηματογραφικής ιστορίας κάθε χώρας. Φυσικά, δεν χωράνε ούτε όλες οι ταινίες, ούτε όλοι οι δημιουργοί (γι’ αυτό ονομάζεται και σύντομη επισκόπηση).
Το κινηματογραφικό μάς ταξίδι συνεχίζεται με Πορτογαλία, Κροατία, Πολωνία και Βόρειο Ιρλανδία:
Πορτογαλία
Η πρώτη ποτογαλική ταινία θεωρείται το Saída do Pessoal Operário da Fábrica Confiança. Ωστόσο, η πρώτη ταινία της χώρας με σενάριο ήταν το O Rapto de Uma Actriz του 1907. Η πρώτη ομιλούσα ταινία ήταν το A Severa του 1931.
Από το 1933 και για δύο δεκαετίες θα ξεκινούσε η χρυσή εποχή του πορτογαλικού σινεμά, στην οποία σημαντικό ρόλο έπαιξε -και συνέχισε να παίζει και για τις επόμενες δεκαετίες- ο σπουδαιότερος κινηματογραφιστής της χώρας, Μανουέλ ντε Ολιβέιρα. Μερικές από τις ταινίες που ξεχώρισαν εκείνη την εποχή είναι τα: A Canção de Lisboa, O Pátio das Cantigas (1942) and A Menina da Rádio (1944). Το Aniki-Bóbó (1942), η πρώτη ταινία του Ολιβέιρα εισάγει ένα νεορεαλιστικό στυλ, πριν την εμφάνιση του ιταλικού νεορεαλισμού.
Στις αρχές της δεκαετίας του 1960 παρατηρείται η γέννηση ενός κινήματος του Νέου Σινεμά, επηρεασμένο από το γαλλικό νέο κύμα και τον ιταλικό νεορεαλισμό, με ταινίες όπως τα Dom Roberto(1962) και Os Verdes Anos (1963). Το κίνημα αυτό θεωρήθηκε εξαιρετικά επίκαιρο ιδιαίτερα μετά την Επανάσταση των Γαρυφάλλων του 1974 (η πτώση της χούντας του Σαλαζάρ από τον πορτογαλικό στρατό).
Το 1989, ο Ζοάο Σέζαρ Μοντέιρο κέρδισε το Ασημένιο Λιοντάρι στη Βενετία με το Recordações da Casa Amarela.
Σε ηλικία 105 ετών ο Μανοέλ ντε Ολιβέιρα συνεχίζει να γυρίζει ταινίες. Ο Ολιβέιρα έχτισε τη φήμη του με αβάν γκαρντ ντοκιμαντέρ και στη μυθοπλασία στράφηκε σε μεγάλη μάλλον ηλικία, μεταφέροντας στην οθόνη το μυθιστόρημα του Καμίλο Καστέλο, Άσωτος Έρωτας (1978), Η Κοιλάδα του Αβραάμ (1993), Στο Μοναστήρι του Πάθους (1995), Το Πάρτι (1996), O Estranho Caso de Angélica (2011).
Χαρακτηριστικές ταινίες: A Severa, Aniki-Bóbó, Dom Roberto, Recordações da Casa Amarela, Άσωτος Έρωτας
Κροατία
Με μικρή σχετικά παράδοση, το κροατικό σινεμά άρχισε να ανθίζει με την δημιουργία της γιουγκοσλαβικής κινηματογραφικής βιομηχανίας (της οποίας υπήρξε τμήμα) το 1940. Η πρώτη μεγάλου μήκους ταινία της Κροατίας ήταν το Brcko u Zagrebu released του 1917. Καθώς ο Τίτο απαγόρευσε την επαφή με τη Σοβιετική Ένωση, ο σοσιαλιστικός ρεαλισμός δεν επηρέασε έντονα το γιουγκοσλαβικό σινεμά. Παράλληλα, με νόμο ορίστηκε ότι κάθε εθνότητα θα μπορούσε να έχει τις δικές της εταιρείες παραγωγής και τα δικά της κονδύλια -γεγονός που οδήγησε στην ανάπτυξη πολλών τάσεων εντός του γιουγκοσλαβικού εδάφους.
Στα τέλη της δεκαετίας του 1950 ο γεννημένος στο Ντουμπρόβνικ, Μπράνκο Μπάουερ, γυρίζει τοDon’t Turn Around Son (1956), ενώ δύο χρόνια αργότερα ο Κροάτης Νίκολα Τανχόφερ γυρίζει την περιπέτεια H-8 που παρακολουθεί τη σύγκρουση ενός φορτηγού με ένα πούλμαν και συστήνει στον θεατή τους χαρακτήρες. Ο μοντερνισμός επηρεάζει και τους κροάτες δημιουργούς, όπως τον Βάτροσλαβ Μιμίκα στο Prometej s otoka Viševice (Ο Προμηθέας από το νησί Βισέβιτσα, 1965), τον Ζβονιμίρ Μπερκόβιτς στο Rondo (1965) και τον Άντε Μπαμπάγια στο Μπρέτσα, ενώ ο Κρέσο Γκόλικ εντυπωσιάζει με τις κωμωδίες του.
Εάν υπάρχει κάτι χαρακτηριστικά κροάτικο, αυτή είναι η σχολή κινουμένων σχεδίων του Ζάγκρεμπ. Ο όρος Σχολή του Ζάγκρεμπ χρησιμοποιήθηκε για πρώτη φορά το 1958 από τον ιστορικό του σινεμά Ζορζ Σαντούλ, ο οποίος παρατήρησε ότι οι ταινίες της Zagreb Film διέθεταν κοινά στοιχεία: έλλειψη διαλόγων, χρήση πρωτότυπων ήχων και μουσικής, θέματα που αναφέρονται σε υπαρξιακά και κοινωνικά ζητήματα, ταινίες animation που ξεφεύγουν από τη ντισνεϊκή λογική και υιοθετούν στοιχεία αφηρημένης τέχνης. Ένας από τους χαρακτηριστικούς εκπροσώπους είναι ο Μποριβόι Ντοβνίκοβιτς – Μπόρντο. Κροάτες δημιουργοί συμμετείχαν, επίσης, τόσο στο «Μαύρο Κύμα» του γιουγκοσλαβικού σινεμά –του οποίου οι σημαντικότεροι δημιουργοί ήταν Σέρβοι-, όσο και στη Σχολή της Πράγας.
Τα τελευταία χρόνια και κυρίως μετά την ανεξαρτησία της, η Κροατία προσπαθεί πάλι να χτίσει την κινηματογραφία της: Οι Βίνκο Μπρεσάν, Μπράνκο Σμιτ, Όγκνιεν Σβίλιτσιτς αποτελούν μερικούς από τους χαρακτηριστικούς εκπροσώπους της, γυρίζοντας διάφορα είδη ταινιών, από κωμωδίες μέχρι κοινωνικά δράματα.
Χαρακτηριστικές ταινίες: Don’t Turn Around Son, Surogat, Armin, One Song a Day Takes Mischief Away
Πολωνία
Το πρώτο σινεμά στην Πολωνία χτίστηκε στο Λοτζ το 1899, μερικά χρόνια μετά την πρώτη προβολή των αδελφών Λυμιέρ στη Γαλλία.
Από τους πρώτους σκηνοθέτες ήταν ο Καζιμιέρζ Προστσίνσκι, ο οποίος γύριζε ντοκιμαντέρ στη Βαρσοβία. Είχε, μάλιστα, εφεύρει μια κάμερα (την pleograph camera), ενώ αργότερα βελτίωσε τον προτζέκτορα της Gaumont και έφτιαξε την Aeroscope, μία δημοφιλή κάμερα.
Η πρώτη σωζώμενη πολωνική ταινία ονομάζεται Antoś pierwszy raz w Warszawie (Ο Αντός για πρώτη φορά στην Πολωνία), έχει έτος γυρισμάτων το 1908 και είναι σκηνοθετημένη από τον Άντονι Φρέρτνερ. Η ημερομηνία της προβολής της θεωρείται η ημερομηνία γέννησης του Πολωνικού σινεμά. Ο Άντονι Μπεντνάρτσικ γύρισε το The History of Sin βασισμένο στο σκανδαλιστικό βιβλίο του Στεφάν Ζερόμσκι (πολλοί θεωρούν την ταινία αυτή ως την πρώτη μεγάλου μήκους στην Πολωνία). Μέχρι το ξέσπασμα του Α Παγκοσμίου Πολέμου, 50 μεγάλου μήκους και 350 μικρού μήκους ταινίες είχαν γυριστεί στην Πολωνία.
Από τους σημαντικότερους δημιουργούς ήταν ο Βλάντισλαβ Στάρεβιτς (γνωστός και ως Λάντισλας Στάρεβιτς), ο οποίος γεννήθηκε στο Βίλνιους (σήμερα πρωτεύουσα της Λιθουανίας, τότε τμήμα της Πολωνίας) και θριάμβευσε στο είδος του animation. Η πρώτη του ταινία animation ήταν το Prekrasnya Lukanida (1910). Ανέπτυξε μία δική του τεχνική: έφτιαχνε μικρές φιγούρες με τα τμήματα που έπρεπε να κινούνται δεμένα με σύρμα και τα υπόλοιπα από φελλό. Σχεδίαζε ο ίδιος του χαρακτήρες και έφτιαχνε τα σκηνικά. Μετακόμισε στη Μόσχα όπου δημιούργησε πολλές ταινίες, με την καλύτερη από αυτές να είναι το «Η εκδίκηση του καμεραμάν, 1911). Πρόκειται για μία ανελέητη σάτιρα των σεξουαλικών ηθών. Ο Στάρεβιτς μετακόμισε στη Γαλλία μετά το 1920 και γύρισε 24 ταινίες, ταυτόχρονα σοφιστικέ και μαγικές. Ένα από τα αριστουργήματά του θεωρείται και το «The Mascot» του 1933.
Πολωνικής καταγωγής και η Πόλα Νέγκρι, η οποία έγινε διάσημη σταρ σε ευρωπαϊκές και χολιγουντιανές παραγωγές την περίοδο του βωβού κινηματογράφου. Πριν πάει στο Χόλιγουντ όπου θριάμβευσε σε ρόλους τραγωδίας και femme fatale, είχε εμφανιστεί σε πλειάδα ταινιών της κινηματογραφικής βιομηχανίας της Βαρσοβίας, όπως τα Bestia, Room No. 13, Jego Ostatni Czyn, Studenci και Żona. Υπήρξε, μάλιστα, από τις πρώτες ευρωπαίες ηθοποιούς που προσκάλεσε το Χόλιγουντ.
Αξίζει να σημειωθεί ότι στη Βαρσοβία λειτούργησε και μία ανθούσα εβραϊκή κινηματογραφία και μάλιστα τη δεκαετία του 1910 ιδρύθηκε η εταιρεία Kosmofilm που παρήγαγε αρκετές ταινίες μέσα στα επόμενα χρόνια, μέχρι το κλείσιμό της το 1915.
Μετά τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο, τα τεράστια κοινωνικά και οικονομικά προβλήματα της Πολωνίας δεν επέτρεπαν άνθηση της παραγωγής και η χώρα αγόραζε κυρίως ξένες ταινίες. Μία μόνο εταιρεία κατάφερε να μεσουρανήσει, η Sfinks (που συνεργαζόταν με την Ufa), και στις ταινίες της Sfinks έκανε την εμφάνισή της η μεγαλύτερη σταρ της περιόδου αυτής, η Γιαντβίγκα Σμοσάρσκα. Τη δεκαετία του 1920, ελάχιστες ήταν οι ταινίες που γυρίζονταν, καθώς το κράτος επέβαλε βαριά φορολογία στους παραγωγούς (που έφτανε το 75%!) Στην Πολωνία υπήρξαν και αρκετοί θεωρητική του σινεμά, ανάμεσά τους και το έργο «Η δέκατη μούσα: αισθητικά προβλήματα στον κινηματογράφο» του Κάρολ Ιρτσικόφσκι.
Πρώτη ομιλούσα ταινία ήταν το Moralnosc Pani Dulskiej (1930). Το πολωνικό σινεμά επωφελήθηκε από τη «συμβίωση» με το καμπαρέ, καθώς χορευτές και ηθοποιοί έπαιξαν σημαντικό ρόλο στις πολωνικές ταινίες του 1930. Γνωστοί σκηνοθέτες της περιόδου ήταν ο Μιχάλ Βαστσίνσκι, ο Τζούλιους Γκαρντάν, ο Ρίστσαρντ Ορντίνσκι και ο Γιόζεφ Λέτες -ο τελευταίος, μάλιστα, κέρδισε και βραβείο στη Βενετία, ενώ οι ταινίες του συμμετείχαν αρκετές φορές στο Φεστιβάλ. Στο πρώτο μισό της δεκαετίας του 1930 κυριάρχησαν οι κωμωδίες, ενώ αργότερα οι λογοτεχνικές μεταφορές με κοινωνικό μήνυμα.
Ιδιαίτερη μνεία πρέπει να γίνει στους δημιουργούς Στεφάν και Φραντσίσκα Τέμερσον, πολωνικής καταγωγής, με δημιουργίες που φλέρταραν με τον ντανταϊσμό. Η ταινία τους «Adventures of a good citizen» του 1937 επηρέασε το Two Men and a Wardrobe του Πολάνσκι που γυρίστηκε 20 χρόνια αργότερα.
O B’ Παγκόσμιος Πόλεμος έβαλε τέλος σε μία ιδιαίτερα δημιουργική περίοδο. Αρκετοί εργαζόμενοι στη βιομηχανία του κινηματογράφου σκοτώθηκαν, ενώ άλλοι βρήκαν καταφύγιο σε άλλες χώρες.
Κατά τη δεκαετία του ’50 και αργότερα, η Πολωνία παρουσίασε μια σειρά σπουδαίων κινηματογραφιστών, που θεμελίωσαν τη Μεγάλη Πολωνική Σχολή. Ο Αντρέι Βάιντα άνοιξε, κατά κάποιον τρόπο, την αυλαία, με την ταινία «Μια γενιά» (1954) δημιουργώντας μια εξαιρετική τριλογία μαζί με τις κατοπινές «Κανάλ» (1957) και «Στάχτες και διαμάντια» (1958). Ανάμεσα στους σημαντικούς πολωνούς κινηματογραφιστές της περιόδους ήταν οι Αντρέι Μουνκ και Γέρζι Καβαλέροβιτς, ενώ ο Βόιτσιεχ Χας φώτισε τους λαβυρίνθους των μηχανισμών στην ανθρώπινη συνείδηση, στη φαντασία και στην ανέλιξη του χρόνου. Λίγο αργότερα, ήρθαν ο Ρόμαν Πολάνσκι και ο Γέρζι Σκολιμόφσκι.
Το 1962 έρχεται το ντεμπούτο του Πολάνσκι, το εξαιρετικό «Μαχαίρι στο Νερό». Ο Πολάνσκι θα μεταβεί στις ΗΠΑ και στη συνέχεια στη Γαλλία και θα απασχολήσει τόσο με τις ταινίες του, όσο και με τη δικαστική του διαμάχη με τις ΗΠΑ.
Τη δεκαετία του 1970, αντιμέτωποι με την λογοκρισία, οι κινηματογραφιστές αναπτύσσουν το «σινεμά των ηθικών ανησυχιών». Ταινίες του Βάιντα, του Ζανούσι, αλλά και των Κριστόφ Κισλόφσκι (The Scar, Camera Buff), καθώς και της Ανιέσκα Χόλαντ εντάσσονται σε αυτό. Κισλόφσκι και Χόλαντ αποτελούν στη συνέχεια τμήμα του σινεμά αλληλεγγύης που φέρνει την πολιτική και πάλι στο προσκήνιο. Ο Κισλόφσκι αποκτά διεθνή φήμη το 1990 με τον περίφημο «Δεκάλογο» του, ταινία βασισμένη στις 10 Εντολές και γυρισμένη για την τηλεόραση, που θεωρείται και σήμερα η σπουδαιότερη τηλεοπτική δουλειά που έχει γυριστεί ποτέ.
Πρόσφατα, η Πολωνία βρέθηκε και πάλι στο προσκήνιο κερδίζοντας ένα Όσκαρ ξενόγλωσσης ταινίας για την εξαιρετική Ida (Πάβελ Παβλικόφσκι). Άλλοι γνωστοί σύγχρονοι σκηνοθέτες είναι οι: Małgośka Szumowska, Dorota Kędzierzawska, Krzysztof Krauze, Jan Jakub Kolski.
Χαρακτηριστικές ταινίες: Στάχτες και Διαμάντια, Νυχτερινό Τρένο, Μαχαίρι στο Νερό
Βόρειος Ιρλανδία
Με μικρή παράδοση στο σινεμά και αντιμέτωπη με τα δικά της μεγαλύτερα προβλήματα, η Βόρειος Ιρλανδία υπήρξε η ίδια περισσότερο θέμα ταινιών με τις λεγόμενες «Ταραχές». Η ιστορία του κινηματογράφου της Βορείου Ιρλανδίας είναι σε μεγάλο βαθμό συνδεδεμένη με εκείνη της Βρετανίας.
Η τοπική κινηματογραφική βιομηχανία αρχίζει να αναπτύσσεται τις δεκαετίες του 1920 και 1930, οπότε γυρίζονται οι πρώτες «quota quikies», ταινίες χαμηλού κόστους και κακής ποιότητας που γυρίζονταν για να καλυφθεί ο νόμος της ποσόστωσης.
Από τις σημαντικότερες ταινίες της πρώτης περιόδου είναι το Ourselves Alone (1936) του γεννημένου στο Μπέλφαστ, Μπράιαν Ντέσμοντ Χερστ, μία ερωτική ιστορία με φόντο τον ιρλανδικό πόλεμο για ανεξαρτησία.
H Ιρλανδία βρίσκεται και στο επίκεντρο της ταινίας Odd Man Out (1947) του Κάρολ Ριντ που δείχνει έναν ιρλανδό εθνικιστή να προσπαθεί να ξεφύγει από την αστυνομία μετά από μία αποτυχημένη ληστεία. Η δράση της ταινία λαμβάνει χώρα στο Μπέλφαστ.
Μεταξύ των σπουδαιότερων ταινιών για τις Ταραχές είναι: The Outsider (1980) του Τόνι Λουράσκι, Maeve (1981) των Πατ Μέρφι και Τζον Ντέιβις, Cal (1984) του Πατ Ο’ Κόνορ, Elephant (1989) του Άλαν Κλαρκ, Το Παιχνίδι των Λυγμών (1992) του Νιλ Τζόρνταν, το Εις το Όνομα του Πατρός (1993) του Τζιμ Σέρινταν, το Bloody Sundey (2002) του Πολ Γκρινγκράς, το Hunger (2008) του Στιβ ΜακΚουίν, το ’71 (2014) του Γιάν Ντεμάνζ.
Από τις πιο πρόσφατες ταινίες το Resurrection Man (1998) θέλει έναν νεαρό προτεστάντη να μισεί τόσο τους καθολικούς ώστε να τους δολοφονεί με βίαιο τρόπο, η μαύρη ρομαντική κομεντί Divorcing Jack (1998) με τον Ντέιβιντ Θιούλις και το εφηβικό Mad About Mambo (2000).
Αλλά και πολλοί διάσημοι σταρ γεννήθηκαν στο Μπέλφαστ: ο σκηνοθέτης/ηθοποιός Κένεθ Μπράνα και ο Τζέιμι Ντόρναν των «50 Αποχρώσεων του Γκρι», καθώς και ο Στίβεν Ρία, ενώ σκηνοθέτες από τη Βόρειο Ιρλανδία γυρίζουν ενδιαφέρουσες ταινίες (όπως το πρόσφατο The Survavalist).
Από τους γνωστούς σύγχρονους δημιουργούς -και τεράστιος γνώστης της ιστορίας του σινεμά- είναι και ο γεννημένος στο Μπέλφαστ, Μαρκ Κάζινς, ο οποίος έχει παραδώσει και το «I am Belfast», έναν φόρο τιμής στην αγαπημένη του πόλη.
