Πώς κάνεις το κορόϊδο
Στα 1973 ο Umberto Eco έγραψε ένα φοβερο άρθρο στην εφημερίδα Il Giorno , με τίτλο Η Μπριζόλα Και Η Πολιτική , με αφορμή την ανάγνωση απο το διασημο πιανίστα Maurizio Pollini -πριν ξεκινήσει ένα κοντσέρτο του- μιάς δήλωσης για το Βιετνάμ. Το άρθρο του ασχολείτο με το ρόλο της Τέχνης και του καλλιτέχνη στην κοινωνία, τη σχέση Τέχνης – λοιπής πραγματικότητας.
37 χρόνια μετά , η ταινία της Iciar Bollain TAMBIEN LA LLUVIA (EVEN THE RAIN) απεικονίζει με θαυμάσιο τρόπο αυτή την προβληματική.
‘Ενα κινηματογραφιοκό συνεργείο απο την Ισπανία, μ’ επικεφαλής τον παραγωγό Κόστα (ο φοβερός Luis Tosar ) και τον παθιασμένο σκηνοθέτη του Σεμπαστιάν ( ο πολύ καλός και πάντα γοητευτικός Gael Garcia Bernal) φτάνουν σε μια πολη τη Βολιβίας ονόματι Cochabamba, προκειμένου να γυρίσουν μια ταινία με θέμα την άφιξη του Χριστόφορου Κολόμβου στις Ινδίες. Για την πρόσδωση μέγιστης αληθοφάνειας, επιστρατεύονται δεκαδες ντόπιοι ως κομπάρσοι. Η ολοκλήρωση της ταινίας όμως απειλείται απ’ τις αυξανόμενες ταραχές που ξεσπούν την πόλη, επειδή οι κάτοικοι αντιδρούν στην εκμεταλλευση των αποθεματων νερού, απο μια εταιρεία. Αυτο που κάνει εξαιρετική τούτη την ταινία είναι η διαπλοκή Τέχνης-ζωής με έναν τρόπο άκρως ενδιαφέροντα για τη συνείδηση-την ηθική συνείδηση.
Η δημιουργία της Bollain ειναι μια ταινία, που μιλάει για τη δημιουργία μιας ταινίας- ταινία μέσα στην ταινία δηλαδή, και το ευφυέστατο αυτό τέχνασμα μας ειναι ήδη γνωστό απ΄τα θεατρικά έργα του Σαίξπηρ (βλ. Αμλετ, ‘Ονειρο Θερινής Νυκτός), όπου παρακολουθούμε θέατρο μέσα στο θέατρο. Ο άξονας της ταινίας θα έλεγα πως είναι η εκ παραλλήλου παρατήρηση απο τη μιά πλευρά του κινηματογραφικού συνεργείου, το οποίο προσπαθεί να τελειώσει την ταινία εντός των χρονικο-οικονομικών περιθωρίων που του έχουν δοθεί, και απ ΄την άλλη των κατοικων της περιοχής, αρκετοί εκ των οποίων συμμετέχουν στην ταινία, και οι οποίοι αγωνίζονται και αγωνιούν για τυχόν εκμετάλλευσή τους απ΄τους σύγχρονους κερδοσκόπους, όπως οι πρόγονοί τους έπεσαν θύματα εκμετάλλευσης απ΄τους αποικιοκράτες…
Θαυμάσιος είναι ο Juan Carlos Aduviri στο ρόλο του μπροστάρη της εξέγερσης Ντανιέλ, και συμμετέχοντα στην ταινία του Σεμπαστιάν. Ακριβώς αυτή η αναλογία που υπάρχει, ανάμεσα στην ταινία που γυρίζεται και στην πραγματικότητα που βιώνουν οι κάτοικοι της πόλης , συνιστά την καρδιά αυτής της ταινίας. Ποιός ο ρόλος της Τέχνης, και των καλλιτεχνών (π.χ. σκηνοθέτης, ηθοποιοί) όταν καλούνται να πάρουν αποφάσεις οι οποίες θα επηρεάσσουν άμεσα ή έμμεσα την έκβαση του καλλιτεχνικού εγχειρήματος;
Εκτός των διάσημων Luis Tosar και Gael Garcia Bernal πουαποδίδουν τους ρόλους τους εντελως πειστικά, θαυμάσιοι και διδακτικότατοι, ειναι και οι λοιποί συμμετέχοντες: εξάιρετος ο Karra Elejalde ,υποδυόμενος τον ηθοποιό που υποδύεται τον Κολόμβο στην ταινία του Σεμπαστιάν, ο μαχητικός και πάντα έτοιμος ν’αρπαχτεί Ντανιέλ (ο Juan Carlos Aduviri) όπως και οι Raul Arevalo και Carlos Santos, που υποδύονται τους ηθοποιούς που πάιζουν τους Δομηνικανούς μοναχούς στην ταινία του Σεμπαστιάν.
Η επιχειρηματολογία υπέρ ή κατά της αποικιοκρατίας, περνάει μέσα απ΄τους διαλόγους των ηθοποιών (οι οποίοι συζητου΄ν τους ρόλους τους στην ταινία του Σεμπαστιάν) όπως και η επιχειρηματολογία για το αν η Τέχνη (πρέπει να) είναι μία απομονωμένη νησίδα , ένα καταφύγιο ερμητικά κλειστό στα προβλήματα και τις συγκρούσεις της πραγματικής ζωής. Θεωρω κορυφαία τη σεκάνς όπου ο παραγωγός Κόστα, προσπαθεί μεσω της προσφοράς πολλών χρημάτων, να πείσει τον Ντανιέλ να αποσχει για 3 βδομάδες που διαρκούν τα γυρίσματα, απο οποιαδήποτε διαδήλωση γίνει στη περιοχή, επειδή φοβαται για τη σωματική του ακεραιότητα και τη συνακολουθη αδυναμία του να συμμετάσχει στην ταινία. Φαντάζει γελοίο: ένας -έστω κομπάρσος- σε ταινία για την εκμετάλλευση των αυτοχθόνων απ΄τους αποικιοκράτες, καλείται να απέχει απο διαδηλώσεις ενάντια στην πραγματική εκμετάλλευση που υφίστανται οι συμπολιτες του από κερδοσκόπους. Ο Ντανιέλ, όπως και το υπόλοιπο συνεργείο ,ανεπίγνωστα ίσως, καλείται να επιδείξει αντιφατική συμπεριφορά: πρέπει να είναι αγωνιστής και μπροστάρης των αγώνων εντός της ταινίας, αλλά για να το κάνει αυτό απαιτείται να το βουλώσει,τροπον τινά, σε ό,τι αφορά την εκμετάλλευση εκτός της ταινίας (η οποία περιλαμβάνει την πενιχρή του αμοιβή για τη συμμετοχή του σ’ αυτήν , οπως και των υπόλοιπων ντόπιων).
Η ταινία της Bollain με το εξαίρετο σενάριό της, και τις θαυμάσιες ερμηνείες, κατορθώνει να μας δώσει ένα μάθημα ύψιστης ηθικής βαρύτητας (με την έννοια της ορθοπραξίας). Μάθημα που θα μπορουσαμε να πούμε οτι αφορά και τη ίδια ως σκηνοθέτη αφου η ταινία που εφτιαξε, εγινε με τη συμμετοχή και ντόπιων: πως πρέπει να ενεργήσει ο καλλιτέχνης που γυρίζςει φερειπείν ταινία για την καταπίεση, σε χώρα που καταπιέζει τους κατοίκους της ; Πρέπει να κλείσει τα μάτια, τ’αυτιά του (και κυρίως το στόμα του) και ν΄ αφοσιωθεί στην ταινία του; Η’ μήπως πρέπει να παραδειγματιστεί απ’ την ιστορία που αφηγείται με την τέχνη του, και να μιμηθεί η ζωή(του) την τέχνη (του);
Η Bollain μας δέιχνει το συνεργείο να παίρνει θέση εμπράκτως, ενώπιον μιας κατάστασης που μοιάζει με καζάνι έτοιμο να εκραγεί. Δεν είναι ευκολες αποφάσεις αυτές- αλλιώς αποφασίζει ο σκηνοθέτης, αλλιώς ο παραγωγός, αλλιώς ο πρωταγωνιστής της ταινίας του Σεμπαστιάν, ο μονος που φαινεται οτι εχει παρει πολύ σοβαρά το σενάριο, και μη έχων όπως λέει “κανέναν να με περιμένει”.
Η αλήθεια των λόγων μας ανήκει οταν την πληρώνουμε με τομάρι μας, γράφιε ο Κ.Παπαγιώργης. Αν το έργο Τέχνης μας λέει κάποια αλήθεια (με το προσωπείο του ψεύδους), τοτε ειτε ως δημιουργοί του, είτε ως αποδέκτες του,αναλόγως του θάρρους που επιδεικνύουμε πραγματώνοντας αυτη την αλήθεια, αποκαλύπτουμε την ηθική μας ποιότητα. Τη συμφωνία λογων-έργων, εν τέλει.
Μιά εξαιρετική ταινία- must και για τους υπερμαχους της συλλογικής δράσης.
