Κινηματογραφική καλλιγραφία

Συνεπής στην Ομορφιά, ο Aleksandr Sokurov με την ταινία του  FΑUST (2011)  -βραβευμένη με Χρυσό Λιονταρι στο 68ο Φεστιβάλ Βενετίας, αποτελεί ελεύθερη μεταφορά της ομώνυμης θρυλικής τραγωδίας του Goethe- κλείνει την τετραλογία του που ξεκίνησε με το Moloch (1999) για τον Χίτλερ, και συνεχίστηκε με το Stier/Τaurus (2001) για τον Λένιν και το Sonne/The sun (2005) για τον αυτοκράτορα της Ιαπωνίας, Χιροχίτο.

Όποιος έχει διαβάσει το ογκώδες πόνημα του Γκαίτε, κι αγανάκτησε με τον άκρατο συμβολισμό του από ένα σημείο και μετά, με την ταινία του Sokurοv νομίζω πως θα δοκιμάσει μεγάλη ανακούφιση, απολαμβάνοντας μία στρωτή αφήγηση της εξαπάτησης, πτώσης αλλά τελικού θριάμβου της, ακόρεστης για Γνώση και υπέρβαση, ανθρώπινης φύσης. Η δημιουργία του Sokurov είναι χάρμα οφθαλμών, με καταπληκτική φωτογραφία (Bruno Delbonnel), ωραιότατα κοστούμια και ανασύσταση της εποχής, υπέροχα πλάνα που θυμίζουν πολύ πίνακες των Ολλανδών και Φλαμανδών Δασκάλων, και μία εξαίρετη ερμηνεία απ’τον Αnton Adasinsky ο οποίος υποδύεται την αιτία όλης αυτής της καταστροφής, τον πονηρό ενεχυροδανειστή Μαουρίτσιους (aka ο Διάβολος αυτοπροσώπως).

Η οπτική απόλαυση διανθίζεται με φιλοσοφίζοντες διαλόγους πάνω στη ζωή και το θάνατο. Ο Δρ. Φάουστ, γιατρός, φιλόσοφος, παντογνώστης, που ταΐζει το πνεύμα του νυχθημερόν, χωρίς όμως να κάνει το ίδιο και για το σώμα του, που παραπονιέται συνεχώς ότι δεν έχει λεφτά, και δηλώνει στον γιατρό πατέρα του ότι “εμένα δε μου φτάνει αυτό”, εννοώντας πως η πραγματικότητα/καθημερινότητα, το “1+1=2” δεν του είναι αρκετά.

Απ’τη στιγμή που είναι προικισμένος με Νού, αυτομάτως διαθέτει την υποδομή για την άνοδο, αλλά και την καταβαράθρωση, στην οποία τον οδηγεί ο στραβοχυμένος, παμπόνηρος, αχώνευτος και αδίστακτος Διάβολος (στο έργο του Goethe βλέπουμε τον Μεφιστοφελή να βάζει στοίχημα με τον φιλεύσπλαχνο και ελεήμονα Θεό ότι θα κατορθώσει να βγάλει τον Φάουστ απ’τον ίσιο δρόμο της αρετής, της ορθοπραξίας κ.λ.π., και θα τον ρίξει στο Κακό)- στην ταινία του Sokurοv δεν έχουμε καμία ενημέρωση περί στοιχήματος, ο Θεός μοιάζει εκκωφαντικά απών ή κρυμμένος που παρακολουθεί τα παθήματα του δημιουργήματός του. Σε μία σκηνή όπου ο Φάουστ συνομιλεί με τον Σατανά, ο δεύτερος κοιτάζει προς τον ουρανό, για ν’ ακούσει δια στόματος Δοκτωρα : “δεν υπάρχει τίποτα εκεί”. Πειστικότατος ειναι και ο Johannes Zeiler ως Φάουστ, έχει συνδυαστεί επιτυχώς με τον ξερακιανό, ασουλούπωτο, δαιμονικά άσχημο Adasinsky, και οι δυό τους μοιάζουν με φλύαρες μαύρες γάτες που δολοπλοκούν για το πως θα παγιδεύσουν αυτό το τρυφερό, αλαβάστρινο πλάσμα, τη Μαργαρίτα (η ομορφούλα Isolda Dychauk).

Η θαυμάσια μουσική της ταινίας είναι του Andrey Sigle, τα γυρίσματα έγιναν σε Τσεχία, Γερμανία και Ισλανδία.

Είναι πολύ οικεία η φιγούρα του Φάουστ, τουλάχιστον στους εξασκούντες τη σκέψη.

Ο διψασμένος για Γνώση δόκτωρ μοιάζει πρόθυμος να χρησιμοποιήσει όλα τα μέσα προκειμένου να την κατακτήσει, το πολύ ενδιαφέρον είναι ότι κι αν ακόμη έχει ηθικούς ενδοιασμούς και αηδιάζει με την ανηθικότητα του μυστηριώδους ενεχυροδανειστή, αυτές οι αναστολές του κάμπτονται αφ’ ής στιγμής μπαίνει στο οπτικό του πεδίο αυτό το λουλούδι.

Η ψυχραιμία και ο Λόγος παραμερίζουν έντρομοι για να περάσει καλπάζοντας ο Πόθος, η Λαγνεία. Ο Φάουστ επιθυμεί διακαώς τη Μαργαρίτα (υπέροχη η σκηνή όπου κατορθώνει να τη γραπώσει).

“Ο καθένας ξέρει ακριβώς τι θα τον οδηγήσει στην Κόλαση”, λέει ο Σατανάς στην ανυποψίαστη (ή τρομοκρατημένη;) μητέρα της αθώας Μαργαρίτας, ενώ σε διπλανό δρομάκι η κοπέλα πολιορκείται στενά απ’τον Δόκτωρα.

Ο ευφυής άνθρωπος, αυτός που βρίσκεται σε συνεχή επαφή με το μέσα του, βεβαίως και γνωρίζει τι τον οδηγεί στο χαμό του, το ψυχανεμίζεται, το προαισθάνεται, και τις περισσότερες φορές ορμάει κατά πάνω του…

Η ηδονή και ταυτόχρονα οδύνη της ελεύθερης βούλησης, ή μήπως η πανηγυρική επιβεβαίωση του ετεροκαθορισμού μας είν’ αυτό;

Το φινάλε της ταινίας, ίσως μας δίνει λυτρωτική απάντηση.