«Forty days of Musa Dagh»: Όταν ο κινηματογράφος μπλέκεται σε πολιτικά μονοπάτια

Υπάρχουν άνθρωποι που υποστηρίζουν πως ο κινηματογράφος – και γενικότερα η τέχνη- δεν θα πρέπει να μπλέκεται με τον κόσμο της πολιτικής. Με αφορμή αυτή την άποψη, πολλοί είναι εκείνοι που σπεύδουν να καταδικάσουν κινηματογραφικές παραγωγές που αφορούν πραγματικά ιστορικά γεγονότα. Το πιο πρόσφατο παράδειγμα που μου έρχεται στο μυαλό είναι η «Δουνκέρκη» του Κρίστοφερ Νόλαν, για την οποία ακούσαμε την άποψη ότι αλλοιώνει ιστορικές μνήμες, ότι δεν αναφέρει ποιος είναι ο εχθρός, καθώς και ότι η απουσία λέξεων όπως «φασισμός» ή «ναζί»  είναι πέρα από εμφανής.

Άλλα παραδείγματα τέτοιων ταινιών είναι όσες αφορούν την αρμένικη γενοκτονία, που κάθε φορά γίνεται μεγάλη συζήτηση για το θέμα αυτό και την άρνηση της Τουρκίας να την αναγνωρίσει. Ταινίες όπως «Η μεγάλη υπόσχεση», «Η μαχαιριά» και «Αραράτ» έχουν δεχθεί τα πυρά της τούρκικης πλευράς που έχει άλλη γνώμη για το αν έγινε όντως η γενοκτονία ή όχι.

Η άγνωστη ιστορία του «Forty days of Musa Dagh»

Ωστόσο, η ιστορία αυτή έχει ξαναγίνει στο παρελθόν με μια ταινία που δεν υλοποιήθηκε ποτέ. Βασισμένη στο βιβλίο του Φρανς Γουέρφελ, το φιλμ «Forty days of Musa Dagh» λογοκρίθηκε πριν καν βγει στους κινηματογράφους. Ο Γουέρφελ ενδιαφέρθηκε να μάθει τα γεγονότα στο Musa Dagh όπου περίπου 5000 Αρμένιοι αντιστάθηκαν στην τούρκικη εισβολή μέχρι οι Γάλλοι και οι Άγγλοι να τους βοηθήσουν. Αυτό πυροδότησε την έμπνευση του συγγραφέα να γράψει το ομώνυμο βιβλίο, για το οποίο -παρά τις απόπειρες να γυριστεί νωρίτερα- χρειάστηκαν τελικά 48 χρόνια μέχρι τα μεγάλα κινηματογραφικά στούντιο να το μεταφέρουν στο κινηματογραφικό πανί (με αμφίβολα αποτελέσματα).

Πρωταγωνιστής της ιστορίας είναι ένας Αρμένιος επιχειρηματίας που ζει χρόνια στο Παρίσι και αποφασίζει να γυρίσει στην πατρίδα του μαζί με την οικογένειά του. Η επιστροφή του, όμως, συμπίπτει με την αρχή των γεγονότων της γενοκτονίας των Αρμενίων. Ο επιχειρηματίας οδηγεί τους συμπατριώτες του στο Musa Dagh όπου έρχονται αντιμέτωποι με την πείνα, την εξαθλίωση, τις εσωτερικές διαμάχες αλλά και την τούρκικη επίθεση.

Με την Metro Goldwyn Mayer να εξασφαλίζει τα πνευματικά δικαιώματα του βιβλίου, ξεκίνησε και η μετάφραση του βιβλίου στα αγγλικά. Οι υπεύθυνοι του στούντιο ξεκίνησαν προετοιμασία για γυρίσματα το 1934 και έκαναν τις απαραίτητες κινήσεις για το καστ των ηθοποιών -πληροφορίες ήθελαν μάλιστα τον Κλαρκ Γκέιμπλ νεαρό σταρ τότε να αναλαμβάνει τον πρωταγωνιστικό ρόλο-, χωρίς να υπολογίζουν την τούρκικη πλευρά. Ο πρέσβης της Τουρκίας στις ΗΠΑ πήρε εντολή από την κυβέρνηση της χώρας του να αποτρέψει τη δημιουργία της ταινίας.

Ο πρέσβης στράφηκε στο αμερικανικό Υπουργείο Εξωτερικών και του είπε ότι ελπίζει το στούντιο να σταματήσει να «προσπαθεί να γυρίσει μια ταινία που θα παρουσιάζει μια διαστρεβλωμένη εκδοχή των υποτιθέμενων σφαγών». Το Υπουργείο Εξωτερικών των ΗΠΑ, από την πλευρά του, προσπάθησε να διαβεβαιώσει τον πρέσβη ότι η ταινία δεν θα περιείχε κανένα υλικό που θα προσβάλει την Τουρκία, αλλά εκείνος ήταν ανένδοτος. Το Υπουργείο προσπάθησε τότε να καθησυχάσει την τουρκική κυβέρνηση παρουσιάζοντάς το τελικό σενάριο, χωρίς τα αναμενόμενα αποτελέσματα.

Το στούντιο από την πλευρά του επέμεινε στην δημιουργία της ταινίας, αγνοώντας τους Τούρκους. Ο πρέσβης όμως είχε αντίθετη άποψη, απειλώντας πως η Τουρκία θα δυσφημίσει την ταινία σε παγκόσμιο επίπεδο, ενώ απείλησε όχι μόνο με μποϊκοτάζ της συγκεκριμένης ταινίας, αλλά και όλων των αμερικανικών παραγωγών.

Με τις απειλές να πιάνουν τόπο, το στούντιο αποφάσισε να σταματήσει την παραγωγή της ταινίας εντελώς μέχρι το 1982. Τότε ήταν που γυρίστηκε και η ταινία με σκηνοθέτη τον Σαρκί Μουραντιαν, μια low budget παραγωγή που δεν έφερε τα απαιτούμενα αποτελέσματα.

Το 2006 ο Σιλβέστερ Σταλόνε δήλωσε πως θέλει να γυρίσει μια ταινία στηριζόμενη στο βιβλίο του Γουέρφελ, ενώ ο Μελ Γκίμπσον ήθελε να κάνει ένα ντοκιμαντέρ το 2009. Και οι δύο ηθοποιοί έλαβαν δεκάδες μειλ που τους απέτρεπαν να το υλοποιήσουν.

Πάντως, στο πρόσφατο The Promise γίνεται αναφορά στα γεγονότα στο Μούσα Ντα.