Σελίδες από το παρελθόν: Ζορζ Μελιές, ο μάγος του σινεμά

«Φίλοι μου, σας απευθύνομαι σήμερα ως αυτό που πραγματικά είστε: μάγοι, γοργόνες, ταξιδευτές, τυχοδιώκτες, θαυματοποιοί. Ελάτεναονειρευτείτεμαζίμου» ΖορζΜελιές, Hugo.  

Ο Ζορζ Μελιές γεννήθηκε το 1861 σε μια Ευρώπη που επρόκειτο να αλλάξει σύντομα και ραγδαία. Ο πατέρας του ήταν υποδηματοποιός στο Παρίσι. Εκείνος αποφάσισε να επαναστατήσει, να αρνηθεί μια θέση στην επικερδή οικογενειακή επιχείρηση και να ακολουθήσει τα όνειρα του. Και ήταν μεγάλα αυτά τα όνειρα, σχεδόν… μαγικά. Ο Μελιές δούλεψε ως ταχυδακτυλουργός και μάγος στο θέατρο Ρομπέρ Χουντίν. Οι παραστάσεις που έδινε εκεί θα αποτελούσαν πολύτιμη εμπειρία στο μέλλον για την κινηματογραφική του πορεία. Το 1895, ο Ζορζ Μελιές βρέθηκε σε εκείνη την περίφημη πρώτη προβολή που πραγματοποίησαν το 1895 οι αδελφοί Λιμιέρ στο GrandCafé του Παρισιού. Το τρένο που έβγαινε από τον σταθμό τον μάγεψε. Γρήγορα κατάλαβε ότι το σινεμά μπορεί να ανοίξει έναν νέο κόσμο, έναν κόσμο θαυμάτων. Το σινεμά δεν χρησίμευε μόνο για την καταγραφή της πραγματικότητας, αλλά και εκείνον του θεάματος, της περιπέτειας. Το 1896 ξεκίνησε να γυρίζει τις δικές του ταινίες, στις οποίες αναλάμβανε πολλαπλούς ρόλους: παραγωγού, σκηνοθέτη, ηθοποιού, σκηνογράφου. Ο Μελιές έχτισε ένα ειδικό στούντιο (ένα από τα καλύτερα της εποχής του), το οποίο διέθετε τζαμαρίες σαν θερμοκήπιο. Αυτό του παρείχε τη δυνατότητα να εκμεταλλεύεται το φως του ήλιου από οποιαδήποτε κατεύθυνση και αν ερχόταν αυτό.

Οι ταινίες του «ντύνονταν» με πολύπλοκα σκηνικά και κοστούμια, με τη βοήθεια των οποίων έφτιαχνε τους φανταστικούς του κόσμους, μέσα από τους οποίους ευελπιστούσε να βοηθήσει το κοινό να αποδράσει. Υπ’ αυτή την έννοια ήταν και από τους πρώτους που κατάλαβαν την πραγματική δύναμη αυτού του μαζικού μέσου ως φορέα ψευδαισθήσεων, ως μέσο μαζικής ψυχαγωγίας. Με τη μορφή δηλαδή που λίγο έως πολύ υπάρχει το σινεμά μέχρι σήμερα.

Ο Ζορζ Μελιές εισήγαγε, επίσης, τεχνικές οπτικών εφέ. Για πρώτη φορά πρόβαλε έγχρωμες ταινίες, χρωματίζοντας τα κινηματογραφικά καρέ με το χέρι, χρησιμοποίησε διπλοτυπίες, μικρά τρυκ για να μαγέψει τους θεατές των ταινιών του. Γελοιογράφος, ζωγράφος, σχεδιαστής, ο Μελιές άφησε στους μεταγενέστερους μια πολύτιμη κληρονομιά.

Η δυνατότητα της «απόδρασης» από την πραγματικότητα υπήρξε σημαντική στο σινεμά του Μελιές και σε επίπεδο αφηγηματικό. Στα έργα του οι θεατές μεταπηδούσαν από την πραγματικότητα στον κόσμο της φαντασίας και του ονείρου.

Εκτιμάται ότι ο Ζορζ Μελιές σκηνοθέτησε συνολικά 531 ταινίες από το 1896 έως το 1914. Η διάρκειά τους κυμαινόταν από ένα έως 40 λεπτά (ακόμα και στη διάρκεια πρωτοπόρος ο Μελιέ).

Το μεγάλο του αριστούργημα υπήρξε, φυσικά, το «Ταξίδι στη Σελήνη» (1902), διάρκειας σχεδόν 14 λεπτά (πολύ μεγάλη για την εποχή). Γραφικά, οπτικά εφέ, χορογραφίες, σκηνικά, κινούμενα σχέδια διαμόρφωναν μια ταινία βασισμένη σε έργα των Ιουλίου Βερν και Χ.Τζ.Ουέλς.  

Στην ταινία μια ομάδα επιστημόνων αποφασίζει να ταξιδέψει στο φεγγάρι με έναν πύραυλο. Φτάνοντας εκεί βλέπουν αστέρια με τη μορφή γυναικών και συναντούν την παράξενη φυλή των Σεληνιτών. Επιστρέφουν στη γη και γίνονται δεκτοί σαν ήρωες. Η ταινία θα σημειώσει τεράστια επιτυχία και μη μπορώντας να την προστατεύσει από την πειρατεία στις ΗΠΑ, ο Ζορζ Μελιές θα χάσει πολλά χρήματα σε δικαιώματα. Τα επόμενα χρόνια ο Μελιές θα γυρίσει εκατοντάδες ταινίες, όλες με στο ίδιο φαντασμαγορικό και πρωτοπόρο στυλ.

Μην μπορώντας σταδιακά να ανταγωνιστεί τα ευρωπαϊκά και αμερικανικά στούντιο που άρχισαν να εδραιώνουν την κυριαρχία τους, ο Ζ.Μελιές άρχισε να αντιμετωπίζει οικονομικά προβλήματα. Μετά τον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο η κινηματογραφική εταιρεία που ο σκηνοθέτης είχε ιδρύσει πτώχευσε και αναγκάστηκε να πουλήσει τις ταινίες του στην εταιρεία Πατέ. Μετά τον θάνατο της γυναίκας του, σε μία κίνηση παρορμητική έκαψε όλα τα αρνητικά των ταινιών του που είχε στην κατοχή του, με αποτέλεσμα να απομείνουν ελάχιστες.

Στη συνέχεια παντρεύτηκε μία από τις πρώην ηθοποιούς του θεάτρου του και ανέλαβε τη λειτουργία ενός καταστήματος παιχνιδιών στον κεντρικό σταθμό του Παρισιού, το οποίο διατήρησε για 16 χρόνια.

Ο Μελιές πρόλαβε, ευτυχώς, να δει την αναγνώριση του έργου του. Ο σκηνοθέτης Ρενέ Κλερ και ο Πολ Γκιλσόν έγραψαν κείμενα RevueduCinema, εξυμνώντας το έργο του Μελιές. Ακολούθησαν ρετροσπεκτίβες, ενώ το 1931 του απονεμήθηκε ο Σταυρός της Λεγεώνας της Τιμής από τον Λουί Λιμιέρ.

Ο Μελιές πέθανε το 1938 στο Παρίσι. Το ταξίδι στη σελήνη εξακολουθεί μέχρι σήμερα να μαγεύει γενιές σινεφίλ, παραμένοντας μια δυνατή κινηματογραφική εμπειρία.

Για τον Μάρτιν Σκορσέζε, σκηνοθέτη του Hugo, ο Μελιές είναι εκείνος που ανακάλυψε σχεδόν όλα όσα γίνονται σήμερα στο χώρο της 7ης τέχνης… ακόμα και το 3D καθώς, ο σκηνοθέτης ξεκίνησε να παράγει ταυτόχρονα δύο κόπιες λόγω του ατυχούς γεγονότος πως ο Τόμας Άλβα Έντισον που είχε βρει μια κόπια της ταινίας του Μελιές The House of Devil την πρόβαλε αποκομίζοντας μεγάλα οφέλη, δίχως να αποδώσει τίποτα στο σκηνοθέτη. Πρόσφατα, ένας ιστορικός κινηματογράφου, συνδυάζοντας και τις δύο κόπιες της ταινίας του Μελιές The Internal Cake Walk, βρέθηκε μπροστά σε μια εικόνα που συνιστά κατά κάποιο τρόπο πρώιμη μορφή 3D.

• Διαβάστε κριτική για το Hugo
• Διαβάστε για την ανανέωση του 3D από τον Σκορσέζε

Τάιλερ Ντέρντεν