Η περιστροφή της ύπαρξης
– Για κάποιον που γνωρίζει στοιχειώδη Φυσική, το Gravity είναι γελοία ταινία.
– Αν θες να μάθεις Φυσική δεν πας στο σινεμά, πας στη βιβλιοθήκη!
Tα παραπάνω σχόλια διατυπώθηκαν στο facebook πριν κάνα μήνα περίπου, για την πολυβραβευμένη, πλέον και με 7 όσκαρ, ταινία του Alfonso Cuaron GRAVITY. Προφανώς και δεν θεωρώ τη βράβευση αμάχητο τεκμήριο ποιότητας μιας ταινίας, στη συγκεκριμένη όμως περίπτωση πιστεύω ότι το δημιούργημα του Cuaron τ’ άξιζε τα βραβεία. Ταινιάρα-επίτευγμα τεχνολογικό, αν σκεφτεί κανείς ότι ενώ γυρίστηκε στα περίφημα Shepperton studios στην Αγγλία και στη λίμνη Powell της Αριζόνα (προφανώς για τη σεκάνς του φινάλε), κατορθώνει να δημιουργήσει στο θεατή την απόλυτη ψευδαίσθηση του Διαστήματος, του Αχανούς, του Μεγέθους, του Απείρου, και ότι εκεί αιωρούνται αβοήθητοι 2 άνθρωποι.Είναι απερίγραπτη η αίσθηση και τα συναισθήματα που μου προκάλεσε αυτή η ταινία και δεν ξέρω αν θα μπορέσω να τ’ αποδώσω με λέξεις.
Το ότι η τεχνολογία 3D βρήκε σ’ αυτή την ταινία τη δικαίωσή της και προκαλεί ένα απολύτως κλονιστικό για την ύπαρξη αποτέλεσμα, είναι αξιέπαινο. Δεν είναι όμως μόνο η τεχνολογική πλευρά που την κάνει συναρπαστική. Η ταινία του Cuaron αποτελεί ένα πανέξυπνο συνδυασμό επιστημονικού ντετερμινισμού (αν μου επιτρέπεται τέτοιος νεολογισμός) και ανθρώπινης θέλησης, αποφασιστικότητας και αφύπνισης του αρχέγονου και πανίσχυρου ενστίκτου επιβίωσης. Η ταινία είναι πέρα από ένα καθηλωτικό επίτευγμα για τα μάτια μας, μια βαθιά και αβάσταχτα συναισθηματική ταινία με απίστευτη τραγικότητα, για τη μοναξιά, την απόλυτη μοναξιά,την ερήμωση. Αν δεν βρίσκουν αυτές οι έννοιες το πλήρες και αφόρητο νόημά τους στο Αχανές Διάστημα, 600χλμ. πάνω απ΄τον πλανήτη μας, χωρίς βαρύτητα, χωρίς οξυγόνο, με προβληματική επικοινωνία, τότε δεν ξέρω που το βρίσκουν.
Πόσοι από εσάς θέλατε μικροί να γίνετε αστροναύτες; Γίνατε; Γιατί όχι; Το ονειρεύεστε ακόμη; Ε, η γιατρός Ράϊαν Στόουν, χαροκαμένη πρόσφατα αφού έχασε την κορούλα της Σάρα, έγινε αστροναύτης για τη NASA και να τη τώρα να βρίσκεται 600χλμ. πάνω απ΄τη Γη δεμένη μ’ ένα μακρύ καλώδιο με το διαστημόπλοιο Explorer, προσπαθώντας να τοποθετήσει ένα σύστημα μετάδοσης δεδομένων. Γύρω της ζουζουνίζει ο πολυλογάς και “παλιά καραβάνα” στις διαστημικές αποστολές, Ματ Κοβάλσκι, που πολύ γουστάρει τον τελευταίο του διαστημικό περίπατο (που να ‘ξερε ο δύσμοιρος τι τον περιμένει).
Το πρωταγωνιστικό δίδυμο των Bullock- Clooney είναι εξαιρετικό, ιδίως η Bullock η οποία αποδεικνύει και εδώ, ότι μπορεί να στηρίξει δραματικούς ρόλους με μεγάλη επιτυχία. Η ταινία του Cuaron με τη στοιχειωτική μουσική του Steven Price είναι εν τέλει ένα τεχνολογικό/διαστημικό ποίημα. Είναι η πρώτη φορά που βλέπω ταινία που εκτυλίσσεται στο Διάστημα και είναι τόσο συγκινητική (αν και το Apollo 13 ίσως την πλησιάζει στη συγκινησιακή επίδραση). Ούτε το Allien, ούτε το Star Wars, ούτε το Star Trek, ούτε το πιο πρόσφατο Prometheus δεν μου προκάλεσαν τέτοια ταραχή, όσο αυτός ο ευφυέστατος συνδυασμός επιστημονικού ορθολογισμού και αυτοσχεδιασμού /απρόβλεπτου. Με εξαιρετική φωτογραφία από Emmanuel Lubezki και εφέ από τον Tim Webber, χαράζεται μέσα σου ανεξίτηλα όχι μόνο λόγω των πανέμορφων πλάνων της, αλλά πρωτίστως λόγω της αλληγορικής τους διάστασης (βλ. π.χ. το υπέροχο πλάνο με τη Δρ. Στότουν να βρίσκεται μέσα στο Διαστημικό Σταθμό σε εμβρυακή στάση, ή τα συγκλονιστικά πλάνα του ατυχήματος, με αποκορύφωμα όλων την απερίγραπτα συγκινητική σεκάνς των προσπαθειών επικοινωνίας της Ράϊαν με το ακρωτήριο Χιούστον).
Περπατάτε στο δρόμο μιλώντας αγχωμένοι στο κινητό σας. Ξαφνικά εμφανίζεται κόκκινη ένδειξη στη οθόνη, σημάδι ότι από στιγμή σε στιγμή θα μείνετε από μπαταρία. Τί κάνετε; Κλείνετε τη συσκευή; Βρίζετε τη συσκευή και συνεχίζετε να μιλάτε ευχόμενοι να μη διακοπεί η συνομιλία σας, αγνοώντας την προειδοποίηση;
Η ταινία του Cuaron ξεκινάει με ένα ψυχρότατο επιστημονικό δεδομένο: όταν βρίσκεσαι 600χλμ. πάνω απ΄τον πλανήτη Γη, με 0 οξυγόνο, 0 βαρύτητα, 0 ατμοσφαιρική πίεση και θερμοκρασίες που κυμαίνονται από -100 Κελσίου, μέχρι + 125 Κελσίου, θα πεθάνεις. Είναι αδύνατον να επιβιώσεις! Αυτό μας λέει η Επιστήμη και η Δρ. Στόουν, όπως και ο Κοβάλσκι, γνήσια τέκνα της Επιστήμης, το σέβονται και προετοιμάζονται… να πεθάνουν;
Το εκπληκτικό και απολύτως συγκλονιστικό για την ύπαρξη με αυτή την ταινία, είναι ότι ενώ μοιάζει να μας προϊδεάζει ήδη απ΄τα πρώτα πλάνα για τη μοίρα των χαρακτήρων της, η αιτιοκρατία που τους σκιάζει ανατρέπεται πανηγυρικά. Όταν όλα τα δεδομένα είναι εναντίον τους: διαστημικό ατύχημα που προκαλεί αλυσιδωτές συγκρούσεις και τους απειλεί άμεσα, έλλειψη οξυγόνου και καυσίμων, προβληματική τηλεπικοινωνία ακριβώς λόγω του ατυχήματος, ποιά θα ήταν η αναμενόμενη /σώφρων επιλογή τους; Τί θα τους πρότεινε ένας σκληροπυρηνικός θετικιστής; “δεν έχετε άλλο οξυγόνο, επικοινωνία μηδέν, άντε… καλή ψυχή“. Ένα κατ’ ουσίαν μηχανοποιημένο πλάσμα, αυτό θα έλεγε. ‘Οχι όμως η Δρ. Στόουν και ο πολυλογάς (αλλά ζωτικά υποστηρικτικός) Κοβάλσκι, ο οποίος της λέει συνεχώς ότι “πάντα υπάρχει κάτι που μπορείς να κάνεις”, ακόμη και όταν όλες οι μηχανικές ενδείξεις προ-αναγγέλλουν το τέλος σου. Η Ράϊαν δεν παραιτείται και προσπαθεί επίμονα να επικοινωνήσει με τη Γη, δίνοντάς μας την ευκαιρία να παρακολουθήσουμε μια απ’ τις συγκινητικότερες κι επιδραστικότερες σεκάνς που εκτυλίσσονται μέσα σε διαστημόπλοιο. Αυτό πιστεύω πως είναι και ο πυρήνας αυτής της σπουδαίας ταινίας: η ζωτική ανάγκη του ανθρώπου ν’ απευθύνεται προς έτερον, ακόμη κι αν αυτός ο έτερος είναι ο εαυτός του τοποθετημένος νοητά απέναντι, ή το είδωλό του που καθρεφτίζεται σε μια γυάλινη επιφάνεια (καταπληκτική η σκηνή όπου η Ράϊαν λαμβάνει στα μεσαία κύματα σήμα από Γη, όχι όμως από το Χιούστον, αλλά από έναν ψαρά σ’ ένα αρκτικό φιόρδ του Σικβιβιτσόγκ- πληροφορίες τις οποίες αδυνατεί να καταλάβει η απελπισμένη Ράϊαν αφού της μεταδίδονται σε άγνωστη γλώσσα, άλλα που μαθαίνουμε εμείς, οι θεατές- κι αυτό κάνει ακόμη πιο συγκλονιστική την εμπειρία μας, διότι το κατ’ ουσίαν ανέφικτο της συνεννόησης μεταξύ Δρ. Ράϊαν- Ανινγκάγκ ( ο ψαράς) το συνειδητοποιεί μονάχα ο θεατής και ΠΟΤΕ οι δύο πόλοι της συνδιάλεξης. Ο γιος του Cuaron, Jonas έφτιαξε ένα φιλμάκι (το οποίο υπάρχει και στα έξτρα του dvd της ταινίας) με τον Ανινγκάγκ να λαμβάνει στον ασύρματό του τις απεγνωσμένες εκκλήσεις της Στόουν για βοήθεια, χωρίς φυσικά κι αυτός να καταλαβαίνει λέξη. Η απολύτως τραγική σκηνή: δύο άνθρωποι νομίζουν πως επικοινωνούν, αλλά στην πραγματικότητα αυτό δεν συμβαίνει. Νομίζουν/ έχουν την ψευδαίσθηση ότι επικοινωνούν, ότι συνεννοούνται, και δεν αντιλαμβάνονται ή δεν θέλουν ν’αντιληφθούν ότι εκείνη τη στιγμή η γλώσσα δεν είναι δίαυλος, δρόμος που θα τους ενώσει, αλλά ψηλό τείχος που τους κρατάει χώρια κι εγκλωβισμένους στους εαυτούς τους.
H Δρ. Στόουν πετυχαίνει το στόχο της όχι μόνο επειδή ήταν “καλη μαθήτρια” κατά την 6μηνη προετοιμασία της, ούτε μόνο επειδή επιδεικνύει ψυχραιμία και πειθαρχία πνεύματος. Πετυχαίνει επίσης επειδή το πανίσχυρο ένστικτο επιβίωσης, παίρνει τον έλεγχο και την ωθεί μπροστά, όπως την ώθησε μπροστά κι ο πυροσβεστήρας που κρατούσε στην αγκαλιά της. Αν ηρωισμός είναι ” η συνειδητή παραβίαση του ενστίκτου αυτοσυντήρησης” τότε ο Κοβάλσκι ήταν ήρωας…
Η σεκάνς της κατά λάθος επικοινωνίας της Ράϊαν με τον Ανινγκάγκ και το πάρισό * της, το φιλμάκι που δείχνει τη άλλη άκρη στον ασύρματο (τον ψαρά δηλαδή) είναι η ουσία ολόκληρης της ταινίας και μια έξοχη αλληγορία για το ίδιο το σινεμά- για την ψυχοθεραπευτική του δύναμη: τι θα γινόταν άραγε αν η Στόουν άκουγε τον πυροβολισμό; Τί επίδραση θα είχε αυτό πάνω της; Θα το θεωρούσε κακό οιωνό για τη δική της επιβίωση; Δεν τον άκουσε όμως- δεν έμαθε ποτέ πως ο Ανινγκάγκ δεν έμεινε κοντά στον ασύρματο, αλλά εκνευρισμένος τον παράτησε νομίζοντας ότι διεκόπη η επικοινωνία. Η Ράϊαν είχε μέχρι τέλους την εντύπωση ότι ο Ανινγκάγκ ήταν ακόμη εκεί.
Η ελπίδα, είναι το ισχυρότερο ψυχοτρόπο που διαθέτουμε οι άνθρωποι. Και Η Τέχνη, με τα αληθινά ψεύδη της, καθιστά τον βίο μας άξιο να τον ζήσουμε.
* πάρισο (pendant) : έργο που αποτελεί το ζευγάρι άλλου. Όρος των εικαστικών τεχνών.
