Συνέντευξη με τον avant-garde σκηνοθέτη Κώστα Ζάπα (Μέρος B)
Αναμένοντας την καινούρια ταινία του Κώστα Ζάπα, Αγάπη, Αγάπη, Αγάπη μιλήσαμε με τον Έλληνα avant garde δημιουργό εφ’ όλης της ύλης.
Για τη διαδικασία της δημιουργίας και τη σχέση της με την πραγματικότητα, για το πώς είναι να είσαι σκηνοθέτης ηθοποιών, αλλά και για το Frankenstein Rec -ιδιαίτερα αγαπημένο πρότζεκτ του σκηνοθέτη.
Αυτό είναι το δεύτερο μέρος της συνέντευξης.
Διαβάστε το πρώτο μέρος της συνέντευξης
Ας μιλήσουμε για το Φρανκεστάιν Rec. Η ειδησεογραφία ασχολήθηκε αρχικά με το βιβλίο και μετά ακολούθησε μία αρκετά υποσχόμενη φήμη ότι θα γυριστεί ταινία. Εν τω μεταξύ προέκυψε το «Αγάπη, αγάπη, αγάπη». Τι άλλαξε το πρόγραμμα;
Ο Φρανκενστάιν έχει πολύ μεγάλη ιστορία γιατί είναι ένα σενάριο που μόλις γράφτηκε κίνησε το ενδιαφέρον διεθνώς. Τράβηξε το ενδιαφέρον ακόμη και του Χόλυγουντ. Και κυριολεκτώ γιατί είμαι ένας άνθρωπος που δεν έχω πει ψέματα στην ζωή μου. Εγώ αρνήθηκα μια τέτοια συνεργασία διότι πίστευα και πιστεύω στην έννοια της έκπληξης. Πως, δηλαδή, από μια μικρή χώρα μπορεί να βγει κάτι το οποίο να μπορεί να κάνει την έκπληξη και διεθνώς. Όταν λοιπόν αντιστέκεσαι σε τόσο μεγάλα πράγματα, σίγουρα πληρώνεις και το τίμημα. Και το τίμημα ήταν ότι δεν κατάφερα ακόμα να ολοκληρώσω την χρηματοδότηση της ταινίας, διότι καταλαβαίνετε ότι είναι ένα ακριβό project δεν είναι μια χειροποίητη ταινία, χρειάζεται πάρα πολύ στήριξη. Όσον αφορά όμως το καλλιτεχνικό επίπεδο, μην ξεχνάτε ότι το σενάριο πραγματικά λειτούργησε. Δηλαδή, είχαμε απευθείας νέα από τον (συνθέτη) Σιγκέρου Ουμεμπαγιάσι, ο οποίος πολύ δύσκολα λέει το «ναι». Επίσης ο Στιβεν Μπερκοφ κατευθείαν εκδήλωσε ενδιαφέρον και υπάρχουν και ένα σωρό άλλοι άνθρωποι που είναι stand by, ο Παναγιώτης Ράππας στα εφέ. Όλα αυτά όμως, χωρίς ακόμα να έχει κλείσει η χρηματοδότηση.
Είναι σίγουρα μια ταινία, που θέλει πάρα πολύ δουλειά σε πολλά επίπεδα, όπως στα ειδικά εφέ. Πόσο δύσκολη είναι η χρηματοδότηση όχι μόνο στον ελληνικό χώρο, αλλά και στην Ευρώπη;
Μας έκανε πάρα πολύ μεγάλο κακό η κρίση σ’ αυτή την περίπτωση διότι δεν υπάρχει αξιοπιστία γι’ αυτό που λέμε Έλληνας στο εξωτερικό αυτή την στιγμή. Δηλαδή, ενώ υπήρχαν άνθρωποι που είχαν τεράστιο ενδιαφέρον, όταν υπογράφεις ένα συμβόλαιο διεθνές υπάρχει μέσα μια ρήτρα, και η ρήτρα λέει σε περίπτωση πτώχευσης μιας χώρας, ή πτώχευσης των τραπεζών, ή πολέμου, ή εμφυλίου, ή… τα λεφτά που έχουν δοθεί δεν επιστρέφονται. Οπότε αυτοί οι άνθρωποι μ’ όλη αυτή την φημολογία που υπάρχει γύρω από την Ελλάδα και με μένα να επιμένω να το γυρίσω εδώ και όχι στην Αμερική ή στην Ελβετία -γιατί υπήρχαν και τέτοιες προτάσεις- γίνονται πάρα πολύ διστακτικοί. Εάν δεν υπήρχε αυτό το πρόβλημα θα είχε ολοκληρωθεί η χρηματοδότηση. Δυστυχώς, τώρα είναι πάρα πολύ δύσκολο όσο συνεχίζει αυτή η κατάσταση. Δεν μιλάμε βέβαια για την ελληνική κατάσταση οι Έλληνες δεν βάζουν χέρι στην τσέπη ποτέ, παίρνουν λεφτά από το κέντρο κινηματογράφου από την ΕΡΤ.. που και αυτά πλέον δεν υπάρχουν.
Χρησιμοποιώντας μια φράση του βιβλίου Φρανκενσταιν REC όπου αναφέρει ότι «Ζούμε στην εποχή του τέλος των προσδοκιών», πόσο θα λέγατε ότι αντικατοπτρίζει την κατάσταση που ζούμε;
Είναι μια μεγάλη αλήθεια. Πολλές φορές μου λένε είσαι απαισιόδοξος, είσαι πεσιμιστής, αυτό είναι λάθος. Απαισιοδοξία δεν είναι να λες την αλήθεια στον άλλο, διότι λέγοντας την αλήθεια στον άλλο όσο σκληρή και μαύρη και αν είναι του δίνεις δύναμη για να μπορέσει να αντιμετωπίσει την πραγματικότητα. Σα να είσαι σ’ ένα δάσος και ακούς να ουρλιάζουν λύκοι. Αν τους ακούσεις να ουρλιάζουν υπάρχει μια περίπτωση να προφυλαχτείς, άμα δεν τους ακούσεις και σε αιφνιδιάσουν θα σε φάνε. Εγώ προσπαθώ να θωρακίσω ή να βοηθήσω όσο μπορώ τους ανθρώπους, να τους πω αυτή είναι η αλήθεια αντέξτε το και προχωρήστε αλλά και να μην το αντέχετε αυτή θα είναι η πραγματικότητα τουλάχιστον προφυλαχθείτε.
Τι θα δούμε, λοιπόν, στο Αγάπη, αγάπη, αγάπη;
Στην δική μου περίπτωση παίζεται ένα μεγάλο στοίχημα και θα σας μιλήσω πολύ ειλικρινά απέναντι σ’ αυτό. Κατάλαβα ότι ζούμε σε μια εποχή όπου οι νέοι άνθρωποι δεν είναι δυνατό να αντιληφθούν το σινεμά του δημιουργού, διότι δεν έχουν την παιδεία για να το αντιληφθούν. Αν σήμερα, ρωτήσεις ένα νέο άνθρωπο στα 16-18 ή στα 20 -25 «Ποια είναι για σένα μια ταινία ποιοτική;». Πιστεύω ότι μπορεί να φτάσει μέχρι Τα Σαγόνια του Καρχαρία. Δεν είναι δυνατόν, για παράδειγμα, να γνωρίζει τον Μπεργκμαν ή τον Φελίνι. Εκεί πάνω σκέφτηκα ότι αφού δεν πάει ο Μωάμεθ στο βουνό μήπως πρέπει να βρούμε έναν τρόπο, χωρίς να υποχωρήσουμε, να πάει το βουνό στο Μωάμεθ; Αυτό θα προσπαθήσω να το κάνω και στο Αγάπη, αγάπη, αγάπη.
Μέσα από τις ταινίες σας κάνετε σχόλια και για την πολιτική και κυρίως για την κοινωνική κατάσταση της χώρας. Τώρα ποιο είναι το δικό σας σχόλιο για την κρίση και την σημερινή κατάσταση στην Ελλάδα;
Η κρίση της Ελλάδας, δεν ξεκίνησε τώρα ξεκίνησε το 1821. Δεν βλέπω εγώ από τότε να έχουν αλλάξει και πολλά πράγματα. Είμαστε μια χώρα που θα είχαμε ελβετικό Σύνταγμα αλλά δολοφονήσαμε τον Καποδίστρια. Είμαστε μια χώρα η οποία δεν έχει περάσει Αναγέννηση, δεν έχει περάσει Διαφωτισμό, δεν έχει περάσει Μάη του ’68, που σημαίνει ότι μια χώρα έχασε τρεις τεράστιες πολιτισμικές επαναστάσεις που κυριολεκτικά διαμόρφωσαν την δυτική Ευρώπη, αυτό που λέμε δυτικό πολιτισμό. Είμαστε μια χώρα η οποία συνεχίζει να ζει με τον ανατολίτικο βαλκανικό τρόπο ζωής. Και αυτό, στις μέρες μας και στις μέρες που προηγήθηκαν, έχει ένα τίμημα, το τίμημα της κρίσης. Μα είναι φυσικό, δεν μπορείς να ζητάς να έχεις τα οφέλη του δυτικού πολιτισμού αλλά όχι το τίμημα του. Όταν πρωτοβγήκε το The Last Porn Movie στην Ελλάδα δεν φαντάζεστε τι κράξιμο έφαγα, ακόμα και από επαγγελματίες μέσα στην αίθουσα. Πριν περίπου δύο χρόνια κάνει αφιέρωμα το Φεστιβάλ Θεσσαλονίκης στο έργο μου και προβλήθηκε η ίδια ταινία. Δεν έχω δει κοινό τόσο ιερατικά σιωπηλό, παρακολούθησε την ταινία με βαθιά προσήλωση σχεδόν σαν να ήταν μέσα σ’ έναν ναό. Το 2013 προβλήθηκε στην Θεσσαλονίκη μέσα στην κρίση, ενώ στην πρώτη περίπτωση λίγο μετά τους Ολυμπιακούς Αγώνες.
Θα έλεγα ότι μεσολάβησε και μια προετοιμασία του κοινού με τις ταινίες του λεγόμενου weird wave.
Είχα την τύχη ή την ατυχία, πέστε το όπως θέλετε, να μην στερούμαι κριτικές από το εξωτερικό. Υπάρχουν και κριτικές που με ονομάζουν πατέρα του new weird Greek cinema. Σίγουρα, όταν το 2003 βγήκε το Uncut Family, το να μιλήσεις για την αγία ελληνική οικογένεια έμοιαζε ταμπού. Φανταστείτε στο Ίντερνετ το βρίσιμο που έχω φάει, ανώνυμα και επώνυμα, ήταν αδιανόητο. Φυσικά, περνώντας όλα αυτά τα χρόνια τόσοι και τόσοι δημιουργοί ξανα-ασχολήθηκαν μ’ αυτό το θέμα και στην Ελλάδα και στο εξωτερικό. Είναι αλλιώς το 2003 από μια μικρή χώρα να στέλνεις μια ταινία για την αγία οικογένεια στην οποία θεωρούν οι μεγάλες χώρες, όπως η Γαλλία για παράδειγμα, ότι είναι δικά τους θέματα και οι μικρές δεν μπορούν να τα αγγίξουν και αλλιώς αν έχουν περάσει 12 χρόνια και να στείλεις μια ταινία για την οικογένεια. Σίγουρα το έδαφος έχει λειανθεί.
Άρα λοιπόν, Φρανκεσταιν Rec στο μέλλον, Αγάπη, Αγάπη, Αγάπη έρχεται. Υπάρχει κάτι άλλο που περιμένουμε, ίσως σε επίπεδο θεατρικής παραγωγής;
Πολύ σημαντική ερώτηση γιατί νομίζω ότι ήρθε η ώρα για να κάνω κάτι στο θέατρο, όχι ότι δεν είχα προτάσεις στο παρελθόν. Ξέρετε, είναι πάρα πολύ δύσκολο να βρεις τις συνθήκες. Πιστεύω και θα κάνω κάθε προσπάθεια που μπορώ ώστε σύντομα να βρω τις συνθήκες ώστε να κάνω κάτι στο θέατρο, γιατί νομίζω ότι έχει έρθει η ώρα.
Θα σας ενδιέφερε σε ένα δικό σας κείμενο ή σε κάποιο από τα κλασσικά;
Το θέμα με τα κλασσικά, που μ’ ενδιαφέρουν πάρα πολύ, είναι ότι είναι ακριβά. Πάντα σε μια χώρα που δεν ενδιαφέρεται για τον πολιτισμό θα αντιμετωπίζουμε κάποια προβλήματα στις συνθήκες. Φυσικά και θέλει να κάνει κάποιος έναν κλασσικό Σαίξπηρ, αλλά θα τον κάνει με πόσα άτομα; Με πέντε; Όταν έχει μέσα 25; Αυτό εννοώ ότι πρέπει να βρεθούν κάπως οι συνθήκες, ώστε βάζοντας και μείς ό,τι μπορούμε για να το στηρίξουμε ώστε να μπορέσει να γίνει.
Πόσο δύσκολο είναι για έναν δημιουργό να επικοινωνήσει μέσα από το έργο του με το κοινό;
Εγώ είμαι ένας άνθρωπος που βλέπω τον κόσμο μέσα από το δικό μου παράθυρο και αυτό είναι το μεγάλο πρόβλημα του δημιουργού. Ένα από τα μεγάλα προτερήματά και ελαττώματα, το οποίο επίσης γράφουν στο εξωτερικό για μένα, είναι ότι το σινεμά μου φαίνεται ότι δεν έχει αναφορά. Και αν ως κριτική είναι κάτι πολύ λαμπρό, είναι και κάτι πάρα πολύ δύσκολο. Διότι πρέπει να πείσεις τον κόσμο να δει το έργο σου μέσα από το δικό σου παράθυρο. Φανταστείτε δύο άνθρωποι κάθονται δίπλα δίπλα σε μια καρέκλα και σχεδόν είναι αδύνατο πια να συνεννοηθούνε στην σύγχρονη εποχή, φανταστείτε ο δημιουργός απευθύνεται πανανθρώπινα, σε 7 δις ανθρώπους, που έχουν τους δικούς τους εγωισμούς, τα δικά τους απωθημένα, τις δικές τους δυσκολίες της καθημερινότητας. Είναι πάρα πολύ δύσκολο, λοιπόν, να τους πείσεις ότι κοιτάξτε εγώ βλέπω τον κόσμο μέσα από αυτό το παράθυρο και εκείνοι να το αποδεχτούν.
Άρα αυτή είναι και η συμβουλή σας προς νέους δημιουργούς; Να αποφεύγουν τις συγκρίσεις και τις ταυτίσεις και να εστιάσουν περισσότερο στην δική τους δημιουργία;
Είναι σαν να είσαι σε μια δραματική σχολή και να σου κάνει τρία χρόνια μάθημα ένας Έλληνας πρωταγωνιστής. Όταν θα βγεις έξω θα παίζεις σαν αυτόν τον Έλληνα πρωταγωνιστή, μα η πίτα είναι πολύ μικρή και οι ρόλοι που μπορεί να παίξει αυτός ο Έλληνας πρωταγωνιστής έχουν ήδη κλειστεί. Άρα, λοιπόν, εσύ τι θα κάνεις; Θα μείνεις άνεργος. Το ίδιο συμβαίνει και στην σκηνοθεσία, άμα σε ταυτίσουν με αυτόν ή με τον άλλο σκηνοθέτη, μα το έχουμε το έργο τους δεν χρειαζόμαστε μιμητές, είναι πάρα πολύ κακό.
Αν κάτι χαρακτηρίζει την δημιουργία, λοιπόν, είναι η απελευθέρωση από οτιδήποτε προϋπάρχον.
Μη νομίζετε όμως ότι είναι εύκολο. Σημασία έχει πως θα τα πεις. Aπό τους αρχαίους Έλληνες δημιουργούς μέχρι τον Σαίξπηρ, ποιος δεν έχεις μιλήσει για την αγάπη. Το θέμα είναι να έρθει μια ταινία για την αγάπη που θα σε συγκλονίσει, και να πεις «κοίταξε! ενώ δεν λέει κάτι διαφορετικό απ’ όσα έχω ακούσει είναι τόσο διαφορετικό».
