No Man’s Land: Συνέντευξη με τον σκηνοθέτη Μίκαελ Γκράβερσεν

To No Man’s Land είδαμε για πρώτη φορά στη Θεσσαλονίκη, όπου προβαλλόταν στα πλαίσια του 16ο Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης. Αγγίζοντας με τη δική του ξεχωριστή ματιά το θέμα της μετανάστευσης και της νεανικής κοινωνικοποίησης, εστιάζει σε μια ομάδα νεαρών σε ένα ίδρυμα της Δανίας. Συζητήσαμε με το σκηνοθέτη Μίκαελ Γρκάβερσεν (Michael Graversen) για την ταινία, για το ρόλο του ντοκιμαντέρ σήμερα, για τη δημιουργική θεραπεία της επικαιρότητας, όπως και για την τραυματική εμπειρία του καρκίνου που πέρασε μικρός.

[tabs tab1=”η συνέντευξη στα ελληνικά” tab2=”read the interview in english”]

[tab id=1]

1. Το ζήτημα της μετανάστευσης είναι ένα θέμα ίσως σύνηθες στη Μ.Βρετανία (έχοντας πολλούς μετανάστες δεύτερης και τρίτης γενιάς -ιδίως στο Λονδίνο). Στη Δανία και άλλες ευρωπαϊκές χώρες το φαινόμενο γίνεται όλο και μεγαλύτερο κάθε χρόνο. Πόσο καλά προετοιμασμένες πιστεύετε είναι οι πόλεις μας (τα ινστιντούτα και τα άσυλα) για να αντιμετωπίσουν το θέμα; 

Απάντηση: Είναι πραγματικά δύσκολο για εμένα να απαντήσω. Νομίζω ότι τελικά καταλήγει στα κονδύλια που ανατίθενται. Όμως, για παράδειγμα, το να μαζέψουν τους μη συνοδευόμενους ανήλικους σε ένα μέρος – μεγάλο κέντρο, είναι πιστεύω κακή ιδέα.  Μια αρνητική κουλτούρα αναδύεται όταν τα βλέμματα προς το άσυλο συνεχώς πληθαίνουν και τα παιδιά αντικατοπτρίζουν (σ.σ. μιμούνται) αυτή την αρνητική ενέργεια στις μεταξύ τους σχέσεις: Αν κάποιο παιδί  νιώσει απόρριψη αυτό επηρεάζει άμεσα και τα άλλα. Ομοίως αν κάποιο από τα παιδιά βρει καταφύγιο σε κάποιο άσυλο. Νομίζω ότι ίσως το να παρέχουμε στέγη σε περισσότερα αλλά μικρότερα ιδρύματα και με περισσότερο προσωπικό θα ήταν καλύτερο για τα παιδιά. Φυσικά αυτό θα κόστιζε πολύ περισσότερα χρήματα.

2. Πως νιώθατε για τους μετανάστες πριν και μετά την ταινία σας; Σε ποια πράγματα αλλάξατε γνώμη ζώντας αυτή την εμπειρία; 

Απάντηση: Πραγματικά αγνοούσα και την ύπαρξη αυτών των ομάδων, ακόμα και ότι υπήρχαν. Ότι υπάρχουν δηλαδή ανήλικα παιδιά, χωρίς οικογένεια, που καταλήγουν μόνο και έρημα σε δυτικές χώρες. Νομίζω η νέα μου εικόνα έχει πλέον άλλη απόχρωση. Όλα αυτά τα παιδιά είναι πολύ διαφορετικά μεταξύ τους και το ζήτημα μπορεί να γίνει τόσο περίπλοκο.. Δεν γνώριζα επίσης ότι υπήρχαν τόσα μυστικά και ψέματα γύρω από τα άσυλα. Πολλά παιδιά λένε ιστορίες για σωματέμπορους. Επίσης δε μπορώ να είμαι σίγουρος αν τα παιδιά δεν έχουν σταλεί από τις ίδιες τους τις οικογένειες για να στείλουν πίσω λεφτά. Έτσι προσπάθησα να μην εστιάσω στις επιμέρους προσωπικές τους ιστορίες.

3. Με την οικονομική κρίση πάνω από τα κεφάλια μας, ειδικά εδώ στην Ελλάδα, με την ανεργία και πολλά άτομα να ζουν κάτω από το όριο της φτώχειας, κινδυνεύουμε μια μέρα να αναγκαστούμε να μεταναστεύσουμε. Τον τελευταίο χρόνο πολλοί νέοι εγκατέλειψαν τη χώρα ψάχνοντας ένα καλύτερο μέλλον. Έχει και η Δανία αντίστοιχα προβλήματα; 

Απάντηση: Ακόμα όχι. Έχουμε επηρεαστεί από την οικονομική κρίση, αλλά όχι στον ίδιο βαθμό. Είμαστε ακόμα κατά κάποιο τρόπο καλομαθημένοι στο να έχουμε ένα καλό οικονομικό σύστημα ώστε να μη χρειάζεται οι νέοι να φύγουν από τη χώρα. Υπάρχει όμως έντονη προδιάθεση, μιας που υπάρχει αυξανόμενη φτώχεια και το κενό ανάμεσα σε πλούσιους και φτωχούς συνεχώς αυξάνεται.

4. Η ταινία ουσιαστικά διαδραματίζεται σε μια μέρα. Πόσο πραγματικό χρόνο χρειάστηκε για να τη γυρίσετε και ποια προβλήματα αντιμετωπίσατε; Είχατε τη συμβολή του δανέζικου κέντρου;

Απάντηση: Είχα επαφή με το Κέντρο για πάνω από οκτώ μήνες. Κατέστη εξαιρετικά δύσκολο να γυρίσουμε. Αρχικά αντιμετώπισα τεράστια προβλήματα για να πάρω την άδεια και να έχω το ελεύθερο να γυρίσω. Επειδή υπήρχαν ανήλικοι υπάρχει η απαγόρευση ακόμα και να ποστάρει κανείς εικόνες τους στο facebook. Όταν τελικά πήρα τις απαραίτητες άδειες έπρεπε μετά να πάρω εγκρίσεις από ένα σωρό κόσμο για να κινηματογραφήσω ουσιαστικά ένα μόνο αγόρι, να κάνω συμβόλαιο με το παιδί, με το νομικό εκπρόσωπο του, με το διευθυντή του κέντρου κτλ.

Από την άλλη και τα ίδια τα αγόρια αισθάνθηκαν αρχικά πίεση. Πολλές φορές μου έλεγαν «ναι» την μια μέρα και «όχι» την επόμενη. Χρειάστηκε πολλές φορές να σταματήσω τα γυρίσματα και να ξαναρχίσω από την αρχή. Φυσικά τα παιδιά δεν καταλάβαιναν τι έκανα και τι προσπαθούσα να κάνω και το ρόλο που έχουν γενικότερα τα media στην κοινωνία. Μερικά νόμιζαν ακόμα και ότι ήμουν κατάσκοπος της κυβέρνησης. Από ένα σημείο και μετά έφτασα σε συμφωνία με τον υπεύθυνο του κέντρου ώστε να μπορώ να κινηματογραφώ ό,τι θέλω και στο τέλος τα παιδιά θα μπορούσαν να αρνηθούν την έκδοση του φιλμ. Ευτυχώς στο τέλος τα παιδιά δέχτηκαν να προβληθεί η ταινία.

5. Το ύφος της σκηνοθεσίας σας είναι περισσότερο “cinema-verite” από την άποψη ότι οι κεντρικοί χαρακτήρες παρουσιάζονται να αντιμετωπίζουν ζωντανά καταστάσεις μπροστά στην κάμερα. Πως το επιτυγχάνετε αυτό; Πως θα χαρακτηρίζατε το προσωπικό σας στιλ και ποιες οι αναφορές σας; 

Απάντηση: Το να είμαι εκεί πολύ ώρα, με και χωρίς την κάμερα, με βοήθησε πολύ, επιτρέποντας μου να κινηματογραφήσω προσωπικές στιγμές των χαρακτήρων μου. Σε πολλές στιγμές ο ρεαλισμός του τι συνέβαινε πραγματικά ήταν περισσότερο σημαντικός από την κάμερα που κινηματογραφούσε.

Πιστεύω έχω επηρεαστεί αρκετά από τον Nicolas Phillibert όπως και το “Titticut Follies” του Wisemans για αυτή την ταινία. Σίγουρα και από το έργο του Andreas Koefoeds. Μου αρέσει να συνθέτω την ταινία μου από σκηνές και όχι συνεντεύξεις ή απλή περιγραφή γεγονότων. Επικεντρώνομαι στο συναισθηματικό ταξίδι και το βάθος όσο και την ατμόσφαιρα. Αυτή η ταινία νιώθω πως ήταν περισσότερο η αποτύπωση της εντύπωσης του μέρους (σ.σ. ιδρύματος) του πως η αναμονή και οι καταστάσεις επιδρούν στα αγόρια και το προσωπικό σε συναισθηματικό βαθμό. Αυτό με ενδιέφερε περισσότερο από το να αφηγηθώ τις επιμέρους προσωπικές τους ιστορίες.

6. Αυτό το νέο είδος δραματοποιημένου ντοκιμαντέρ περιλαμβάνει ερμηνεία; Δώσατε στα παιδιά οδηγίες πριν από κάποιες σκηνές; Στα σημεία που υπάρχει ένταση πως κρατήσατε ισορροπίες; Υπήρχαν σκηνές που αφήσατε εκτός; 

Απάντηση: Δεν υπήρχε ερμηνεία από τα παιδιά, υπήρχε όμως σκηνοθεσία από εμένα. Εγώ έθετα μερικές φορές το θέμα μια συζήτησης και άφηνα τα παιδιά να το πάρουν από εκεί και να συνεχίσουν προς όποια κατεύθυνση πάει. Για παράδειγμα ζητούσα από τις γυναίκες να μιλήσουν για το πως δουλεύει το σύστημα και πως ένιωθαν για αυτό και την απόρριψη και τις άφηνα να συνεχίσουν να μιλούν μεταξύ τους σαν να μην ήμουν εκεί. Μερικές φορές γνώριζα από πριν πράγματα, όπως ότι μια απόρριψη πλησίαζε και σε μια συγκέντρωση προσωπικού θα ρωτούσα για αυτό έτσι ώστε να αποφασίσουν να μιλήσουν για αυτό στη συνάντηση. Προσπάθησα να κρατήσω αποστάσεις όταν οι χαρακτήρες ήταν συναισθηματικά φορτισμένοι ή νευριασμένοι. Μια φορά με απείλησαν ότι αν δε σταματούσα θα έσπαζαν την κάμερα μου. Περισσότερο έχει να κάνει με το να ξέρεις  ποιον να τραβήξεις και να μη γυρνάς την κάμερα σε αυτούς που δε θέλουν να τους κινηματογραφήσεις. Ήταν σίγουρα πολύ αγχωτικό, μιας και πολλοί από αυτούς μετατρέπονταν σε ιδιαίτερα επιθετικοί από τη μια στιγμή στην άλλη. Υπήρχε μια σκηνή που ένα αγόρι άρχισε να πετά πέτρες προς ένα διερχόμενο μίνι βαν. Αυτή η σκηνή ήταν υπερβολική για εμένα για να την συμπεριλάβω. Αντίστοιχα δεν έχω συμπεριλάβει το στιγμιότυπο που σπάνε τα παράθυρα, για παράδειγμα.

7. Ποια είναι η άποψη σας για τα σύγχρονα ντοκιμαντέρ γενικότερα; Πως εξελίσσονται και τι να περιμένουμε στο μέλλον; 

Απάντηση: Στη Δανία τα τελευταία δέκα χρόνια τα ντοκιμαντέρ «δανείζονται» συχνά στοιχεία μυθοπλασίας. Μερικοί μάλιστα πλέον δεν ξεχωρίζουν διαφορά μεταξύ ντοκιμαντέρ και ταινία μυθοπλασίας. Και τα δυο είναι ταινίες και αποτελούν μια  «δημιουργική θεραπεία της επικαιρότητας», όπως πολύ εύστοχα είπε ο Grierson. Πιστεύω στο μέλλον και σε διεθνή κλίμακα θα δούμε περισσότερα υβριδικά δημιουργήματα, ντοκιμαντέρ και μυθοπλασίας, ίσως ακόμα και το πάντρεμα ντοκιμαντέρ με το video art ή και άλλα είδη έκφρασης.

8. Ποια είναι τα μελλοντικά σας σχέδια; Δουλεύετε ήδη πάνω στο επόμενο σας βήμα; 

Απάντηση: Συνεχίσω να ακολουθώ τα αγόρια από το  No Man’s Land προσπαθώντας να κάνω μια μεγαλύτερη έκδοση της ταινίας. Επίσης δουλεύω σε ένα πρότζεκ που ονομάζεται «The Children from H2» – μια προσωπική μου αναζήτηση, να ψάξω και να ανακαλύψω ανθρώπους που, όπως εγώ, είχα καρκίνο στην παιδική τους ηλικία. Με ενδιαφέρει να μελετήσω πως επηρεάζει τη ζωή ενός ανθρώπου να έρχεται αντιμέτωπος με το θάνατο σε μια τόσο μικρή τρυφερή ηλικία.  H2 είναι το είδος του καρκίνου που αντιμετώπισα εγώ και τα άτομα τα οποία αναζητώ για την ταινία μου.

>> Διαβάστε περισσότερα για το σκηνοθέτη και τις ταινίες του: http://www.michaelgraversen.com/

[/tab]
[tab id=2]

1. The matter of migration is a matter that was common in UK, for example (having a lot of second even third generation immigrants especially in London). In Denmark and other european cities this fenomenon is becoming greater and greater each year. How well prepared you think are our cities (and the institutions & asylums) to deal with this matter?

Answer: This is hard for me to answer. I think it comes down to ressources allocated to it. For example I think it’s a bad idea to gather all the unaccompanied minors in one place – one asylum centre. A negative culture emerges where the focus on asylum only growes bigger and the kids can mirror themselves in each other negativly: if one gets a rejection it influences the others and also if one gets asylum. I think that housing in more smaller places with more staff is better for them but that costs money.

2. How did you feel personaly of the matter of migration and immigrants before and after completing the film. After living all this situation what opinions you used to have changed?

Answer: I didn’t know that this group existed. That there is kids without family who ends up all alone in Western countries. I think I have got a more nuanced picture. That these kids a very different and the issue is very complex. I didn’t know that there is so many lies among the asylum seekers either. The kids are being told stories from the Human Smugglers for example and can’t say if they have been sent by their families to send money back I chose not to focus on their individual stories because of that.

3. With the economic crisis on top of our heads especially we Greeks fear that with unemployment and threat of poverrty we ourselves will have to become immigrants one day. Last year only many young people left country in search of a better future.Does Denmark have the same problem?

Answer: No, not so far. We are effected by the financial crisis but not in the same degree. We are still somewhat spoiled and have a good welfare system and the young people are not leaving the country. There is a tendencay though that there is increasing poverty and gap between the rich and poor.

4. The film basicaly is focused on one day. How long did it take you to actually film it? What kind of problems did you have to face? Did you have full support of the Danish Asylum Center during filming?

Answer: I was connected to the Centre for 8 months. It was extremly difficult to film. First I had a long process getting access to film. Because they are minors you are not even allowed to post images on facebook of them. When I got to film I had to have an “ok” from a lot of people to just film one boy: the contact person, legat representative, head of the centre etc.And the boys themselves were very stressed so they could say “yes” one day and “no” the next. I had to stop filming several times and start all over.

Also the boys didn’t understand what I was doing and the role medie playes in society. Some even thought I was a spy for the government. At one point I had to make an arrangement with the head of the centre that I could film what I wanted and then in the end the boys could refuse the release of the film. Luckily they said yes in the end.

5. Your style of directing is more of a “cinema-verite” style, in the meaning of main characters shown are dealing live the situations in front of the camera. How you manage to make this happen? How would you describe your personal style and influences in your work?

Answer: Being there a lot with and without the camera allowed me to film intimate situations. In some situations the reality of what was happning was more important than the camera.I am influenced by Nicolas Phillibert and also Wisemans “Titticut Follies” for this film. And Andreas Koefoeds work. I like to construct a film from scenes not interviews or facts. I focus on the emotional journey or depth and on atmosphere. This film was more impressions of the place – of how the waiting and situation influenced the staff and boys on an emtional level – more than telling individual stories.

6. This new style of documentary involes acting? Did you give instructions before each scene? In scenes that the characters are angry how did you manage to keep control of the film? Did any events take place that you decided to leave off the final cut?

There was no acting but there was directing from me. Sometimes I would set the theme of the conversation and let them take it from there. For example I would ask the ladies to speak about how they felt about ther system and rejections and they would continue as if I wasn’t there. Also I knew that rejections were on the way and I would at a staff meeting ask about it and they decided to speak about it at the meeting.I tried to keep a distance when the characters were angry. Once I actually got threatened that if I didn’t stop they would break my camera. Mostly it was about knowing who I could film and not film the ones who didn’t want to. But it was really stressfull because of the fact that some of them got aggressive really fast.There was one scene when a boy throwes rocks through a moving minivan. That was too much for me to include. I don’t include the parts were you see them smash the windows in the film for example.

7. What is your opinion on modern documentaries in general? How do they evolve and what should we expect in the future?

Answer: In Denmark the last 10 years documentaries have been “borrowing” a lot of fictional means. Some see no difference between docs and fictions. Both are film and “creative treatments of actuality” like Grierson said. I think you will on an international scalae see more hybrids of fiction and docs and maybe of video art and docs and other genres.

I have continued to follow the boys from “No Man’s Land” and will try to make it into a longer film. I am also working on a project titled “The Children from H2” – a personal quest to try and find the people who like myself had cancer as a child. To investigatve how it affects a human being to be confronted with death at such an early age. H2 was the name of the cancer ward I and the others were admitted to.

>> Find out more about the director and his works: http://www.michaelgraversen.com/

[/tab]

[/tabs]