Ο Ζακό Βαν Ντορμέλ μιλά στους Cinepivates

Συναντήσαμε τον Ζακό Βαν Ντορμέλ στο Φεστιβάλ Κινηματογράφου του Λονδίνου, όπου βρισκόταν για την παρουσίαση της Ολοκαίνουριας Καινής Διαθήκης.

Στην ταινία του, ο Θεός ζει στις Βρυξέλλες και είναι κάθαρμα. Παίζει με τα αισθήματα των ανθρώπων και με τις ζωές του μέσω ενός υπολογιστή που δεν επιτρέπει σε κανέναν να αγγίξει. Η κόρη του επαναστατεί στη βιαιότητά του και αποφασίζει να στείλει στους ανθρώπους την ημερομηνία του θανάτου τους. Κι ενώ η γη έχει τυλιχτεί σε ένα χάος, κατεβαίνει και η ίδια για να βρει τους έξι νέους Αποστόλους και να γράψει τη δική της Καινή Διαθήκη.

Αστείος και πληθωρικός, ένας «άθεος φεμινιστής φιλόσοφος», ο Βαν Ντορμέλ μίλησε στους Cinepivates για τον Θεό (και γιατί αυτός ζει στις Βρυξέλλες), για το σινεμά (και τις ομοιότητές του με τη θρησκεία) και για την εμπειρία του να είσαι ζωντανός.

Το θέμα της ταινίας θα μπορούσε να θεωρηθεί αμφιλεγόμενο. Υπήρξαν αντιδράσεις από την Εκκλησία;

Δεν με απήγαγαν 14 καλόγριες. Θα μου άρεσε, αλλά δεν είχα την ευκαιρία. Η αλήθεια είναι ότι πιστεύω πως η Εκκλησία δεν είναι χαζή. Φυσικά, μπορεί κάποιος να πιστεύει στον Θεό και να είναι χαζός. Εγώ προσωπικά δεν πιστεύω στον Θεό. Πάντως, για να απαντήσω σε αυτό που με ρωτάτε, ούτε στην Πολωνία ή την Ιταλία ή την Ισπανία (παραδοσιακά καθολικές χώρες) υπήρξε πρόβλημα με την ταινία.

Γιατί πιστεύετε ότι συνέβη αυτό;

Νομίζω ότι θεωρούν πως ο Θεός της ταινίας δεν είναι ο ίδιος Θεός με τον δικό τους. Αν πεις ο Θεός έχει σάρκα και οστά, ζει στις Βρυξέλλες και είναι καθίκι, τότε φτιάχνεις ένα παραμύθι. Δεν είναι ευχάριστο, αλλά δεν είναι και προκλητικό. Δεν ήθελα να ενοχλήσω κάποιον, αλλά την ίδια στιγμή δεν ήθελα να είναι και μη προκλητικό. Είναι διασκεδαστικό, αστειευόμαστε με τη θρησκεία. Ξεκινήσαμε να γράφουμε το σενάριο όταν στους δρόμους έβγαιναν οι Γάλλοι κατά των γάμων των ομοφυλοφίλων και ήμασταν στο μοντάζ όταν έγιναν οι επιθέσεις στο σατιρικό περιοδικό Charlie Hebdo. Επικρατούσε μια τρέλα, αλλά έβαλα μια άσκηση στον εαυτό μου: να συνεχίσω να γελάω με τους πάντες και τα πάντα.

Σας έκανε η επίθεση στο Charlie Hebdo πιο σκεπτικό ως προς την ολοκλήρωση της ταινίας;

Ήταν κάτι τρομακτικό. Μετά την επίθεση, υπήρξε ακόμα πιο σημαντικό για μένα το να κάνω αυτή την ταινία. Δεν ξέρω βέβαια, εάν του χρόνου θα αποφάσιζα να γυρίσω μια τέτοια ταινία για τον Αλλάχ. Στη διάρκεια της πρώτης προβολής της ταινίας στην Πολωνία -όπου δεν είχαν αποφασίσει ακόμα εάν θα την προβάλλουν ή όχι- όλοι με ρωτούσαν συνεχώς: «Δεν φοβάστε;» Και εγώ απαντούσα: «Θα έπρεπε; Είναι μια κωμωδία».

Στην ταινία βλέπουμε την κόρη του Θεού να επαναστατεί και τη Θεά να παίζει έναν πολύ σημαντικό ρόλο στην εξέλιξη της ιστορίας. Πρόκειται για μία γυναικεία επανάσταση σε ένα ανδροκρατούμενο κόσμο;

Η ταινία είναι φεμινιστική, αλλά απλά προσθέτει τις γυναίκες που απουσιάζουν από τη θρησκεία. Στη θρησκεία δεν υπάρχουν τόσες πολλές γυναίκες όσοι άνδρες. Ποιος ξέρει; Ίσως στην αρχή να υπήρξε μια γυναίκα Θεά, αλλά ο άνδρας να είπε: Μην αγγίζεις το κομπιούτερ, πήγαινε στην κουζίνα. Μπορεί μια Θεά να είχε τη δύναμη.

Λέτε ότι είστε ένας φεμινιστής άθεος;

Οι άνδρες μπορούν να είναι φεμινιστές.

Νομίζετε ότι η Εκκλησία θα έπρεπε να έχει περισσότερο χιούμορ;

Η Εκκλησία είναι έξω από τη ζωή μου. Γνωρίζω ανθρώπους που πιστεύουν στο Θεό και η δύναμή τους προέρχεται από αυτό. Η δική μου δύναμη προέρχεται από το γεγονός ότι αμφιβάλω και ότι λατρεύω τις αμφιβολίες μου. Και όλο αυτό αφορά την παράξενη εμπειρία του να είσαι ζωντανός στον κόσμο. Οι ερωτήσεις έχουν ενδιαφέρον. Αλλά οι απαντήσεις; Δεν πιστεύω σε αυτές. Δεν ψάχνω την απάντηση στο γιατί είμαστε εδώ. Είμαστε εδώ και αυτό είναι υπέροχο.

Σε πολλές ταινίες σας ασχολείστε με τον χρόνο που μας απομένει στη γη…

Αυτό είναι πιθανότατα το πιο σημαντικό θέμα.

Είναι κάτι με το οποίο ασχοληθήκατε και στο Mr. Nobody.

Ναι. Και στον Τοτό, ο Ήρωας. Προσπάθησε να μην κάνεις μια ιστορία με τη ζωή σου. Προσπάθησε να ζήσεις.

Αυτές οι υπαρξιακές ερωτήσεις, σάς απασχολούν στην καθημερινότητά σας; Γιατί στις ταινίες σας είναι παρούσες.

Τα πάντα έχουν ένα τέλος και το τέλος δίνει νόημα σε όλα όσα προηγούνται. Το σινεμά και η θρησκεία, και τα δύο προσπαθούν να μας πείσουν ότι όλα σημαίνουν κάτι. Όλες μου οι «ασκήσεις» προσπαθούν να δώσουν την αίσθηση, όχι ότι όλα αυτά σημαίνουν κάτι, αλλά ότι είναι σπουδαίο να είσαι εκεί. Και χρησιμοποιώ ως μέσο το σινεμά που σε κάνει να περιμένεις το τέλος που θα δώσει νόημα σε όσα προηγούνται. Αυτό δεν συμβαίνει στην πραγματική ζωή, ή ίσως και να μην υπάρχει νόημα, αλλά είναι υπέροχο το να είσαι εδώ, ακόμα και αν αυτό δεν σημαίνει τίποτα. Δεν πρόκειται για φιλοσοφικά ερωτήματα. Είναι μια προσπάθεια να αφηγηθείς μια ιστορία για τη ζωή, η οποία δεν είναι ιστορία.

Πώς προέκυψε η ιδέα με τους έξι αποστόλους;

Δεν ξέρω γιατί διαλέξαμε έξι χαρακτήρες. Όλοι τους είναι όμορφοι looser. Άνθρωποι που όταν τους δεις στο δρόμο τους προσπερνάς, δεν τους παρατηρείς. Άνθρωποι που πιστεύουν ότι η ζωή τους έχει προσπεράσει, ότι τίποτα καλό δεν θα συμβεί, ότι ο έρωτας δεν είναι γι’ αυτούς, ότι η ευτυχία δεν απευθύνεται σε αυτούς. Και ξαφνικά συμβαίνει ένα μικρό θαύμα. Υπάρχουν περισσότερες δυνατότητες στη ζωή. Η ζωή είναι ένα μικρό κουτί. Μπορείς να ανοίξεις το μυαλό σου και να φτιάξεις κάτι άλλο. Αυτό ήταν το κοινό χαρακτηριστικό όλων αυτών των χαρακτήρων.

Το γεγονός ότι η ταινία εκτυλίσσεται στις Βρυξέλλες, αποτελεί μία κριτική στο ευρωπαϊκό οικοδόμημα;

Δεν το σκέφτηκα καθόλου έτσι. Εγώ ζω στις Βρυξέλλες. Δεν ξέρω εάν ο Θεός υπάρχει, δεν έχω το τηλέφωνό του, αλλά εάν ζει κάπου στον κόσμο, ίσως να μη ζει στη Νέα Υόρκη ή σε κάποιο άλλο όμορφο μέρος, ίσως να ζει στις Βρυξέλλες, όπου ζω και εγώ. Είναι μια γκρίζα και βροχερή πόλη και κανείς δεν θα ήθελε να ζει εκεί εάν δεν είχε γεννηθεί εκεί ή εάν δεν είχε ερωτευτεί κάποιον που ζει εκεί. Δεν είναι και η πιο όμορφη πόλη του κόσμου. Εάν ήθελε να εκνευρίσει τους ανθρώπους, τότε πιθανότατα δημιούργησε πρώτα τις Βρυξέλλες. Οπότε αυτή ήταν η αρχική μου σκέψη. Στη συνέχεια μίλησα με ανθρώπους από τη Γαλλία, την Ελλάδα, την Πορτογαλία και αυτοί μου είπαν: «Φυσικά το νόημα του να ζει ο Θεός στις Βρυξέλλες είναι ότι στις Βρυξέλλες γράφονται όλοι οι αυστηροί κανόνες». Πριν τελειώσει η ταινία και τη δείξω στη Γαλλία δεν το είχα συνειδητοποιήσει. Γιατί αυτές δεν είναι οι Βρυξέλλες που ξέρω εγώ.

Γιατί για εμάς οι Βρυξέλλες συμβολίζουν την ΕΕ.

Ναι. Και είναι υπέροχο να υπάρχει και αυτό το επίπεδο. Η ιδέα της εξουσίας και κάποιου που επαναστατεί, όπως το μικρό κορίτσι. Ο Ιησούς ήταν και αυτός επαναστάτης. Η ιδέα του να μην υπακούς στους κανόνες έχει μεγάλο ενδιαφέρον αυτή την περίοδο, ιδιαίτερα για την Ελλάδα.

Θα θέλατε να γυρίσετε μία ταινία στο Χόλιγουντ;

Το δύσκολο είναι να βρεις καλά σενάρια. Ο μόνος λόγος για τον οποίο κάνω ταινίες, είναι όχι για να έχω μια καριέρα, αλλά για να αφηγηθώ καλές ιστορίες. Αναζητώ καλές ιστορίες. Μερικές φορές τις βρίσκεις, μερικές φορές τις γράφεις μόνος σου.

Τι είναι αυτό που αναζητάτε σε μία ιστορία;

Αποτελεί μυστήριο. Όταν κάτι είναι όμορφο, δεν γνωρίζω γιατί είναι όμορφο. Αν και μπορεί να γνωρίζω τεχνική, κάμερα, τον χειρισμό των ηθοποιών, υπάρχουν στιγμές που μια ταινία μπορεί να είναι όμορφη και δεν ξέρω γιατί. Είναι σαν να ερωτεύεσαι. Ξέρεις ότι είσαι ερωτευμένος, αλλά δεν ξέρεις γιατί.

Τι θεωρείτε όμορφο στη ζωή;

Το να μην κάνω τίποτα. Λατρεύω να μην κάνω τίποτα με ανθρώπους που αγαπώ. Αυτό είναι το καλύτερο.

Έχετε σχέδια να γυρίσετε ένα μεγάλο μπλοκμπάστερ κάποια στιγμή;

Δεν θα ήξερα πώς να το κάνω. Ακόμα και αυτή η ταινία, ήταν μεγάλη επιτυχία αλλά δεν το περίμενα. Νόμιζα ότι το Mr. Nobody θα ήταν μεγάλη επιτυχία και ήταν απρόσμενο το γεγονός ότι δεν ήταν.

Ποια είναι η φιλοδοξία σας ως σκηνοθέτης;

Το να διασκεδάζω. Είναι σπουδαίο πράγμα το να κάνεις ταινίες, γιατί μπορείς να το κάνεις με φίλους. Μου άρεσε να γράφω μόνος όταν ήμουν νεότερος. Τώρα προτιμώ να το κάνω με φίλους και να γυρίζω με φίλους και να κάνω το μοντάζ με φίλους. Γιατί όταν η διαδικασία είναι καλή, τουλάχιστον έχεις μία ανταμοιβή.

Και η χρηματοδότηση των ταινιών; Πόσο δύσκολη είναι;

Προσπαθώ να γυρίζω ταινίες με λιγότερα χρήματα, να επανεφευρίσκω τον εαυτό μου. Διδάσκω σε μία σχολή στις Βρυξέλλες και στην ουσία αυτοί με διδάσκουν πώς να κάνω ταινίες χωρίς χρήματα. Προσπαθώ να έχω μία μικρότερη ομάδα με φίλους και να κάνω μικρότερες ταινίες χωρίς πολλές προσδοκίες. Έμαθα να γράφω μουσική για συμφωνική ορχήστρα και τώρα πρέπει να μάθω να την κάνω μόνο για τέσσερις κιθάρες.

Η ταινία «Η Ολοκαίνουρια… Καινή Διαθήκη!» προβάλλεται ήδη στις αίθουσες.