Μοχάμαντ Γκανεφάρντ: Το μίσος προκαλείται από την πολιτική όχι τη θρησκεία
Στα πλαίσια του φεστιβάλ «Ημέρες Ιρανικού Κινηματογράφου» που διεξήχθη φέτος 1 έως 4 Φεβρουαρίου στην Ταινιοθήκη της Ελλάδας, συναντήσαμε τον προσκεκλημένο σκηνοθέτη Μοχάμαντ Γκανεφάρντ. Ο σκηνοθέτης βρέθηκε πρώτη φορά στη χώρα μας, για να παρουσιάσει το συγκλονιστικό ντοκιμαντέρ του «Το Τελευταίο Δείπνο» (Last Supper). Μας μίλησε για την άσχημη κατάσταση στη Συρία, το μίσος, αλλά και το πως οι άνθρωποι μπορούν να ζουν αρμονικά και κάνει έκκληση να του δοθεί η άδεια να προβάλλει το ντοκιμαντέρ του στους μοναχούς και κληρικούς της χώρας μας.
Η ταινία μας μεταφέρει στο αρχαίο χριστιανικό χωριό Μααλούλα της Συρίας, όπου επί χρόνια συνυπάρχουν αρμονικά μουσουλμάνοι και χριστιανοί, μιλώντας τα αραμαϊκά, την γλώσσα που μιλούσε ο Ιησούς Χριστός. Κατά την έναρξη του εμφυλίου πολέμου στην Συρία το χωριό δέχτηκε βάναυση επίθεση από εξτρεμιστές μουσουλμάνους οι οποίοι έκαψαν τις εκκλησίες, λεηλάτησαν τα αρχαία αντικείμενα που βρίσκονταν στα μοναστήρια, βανδάλισαν τις χριστιανικές εικόνες και πήραν ομήρους μοναχές και παιδιά. Ένα ανατριχιαστικό ντοκουμέντο που παρακολουθεί από την πρώτη γραμμή τις βαθιές πληγές του πολέμου, τα επεισόδια και ανταλλαγές ομήρων.
– Το ντοκιμαντέρ σας απαίτησε δύναμη και αποφασιστικότητα. Ποια ήταν η βασική ιδέα πίσω από το ντοκιμαντέρ;
Πριν από αυτή την ταινία, είχα κάνει άλλα τέσσερα ντοκιμαντέρ. Οι τέσσερις προηγούμενες ταινίες ήταν για τα γεγονότα στη Συρία. Σε αυτή την ταινία είμαι και σκηνοθέτης και παραγωγός. Το γύρισα με δική μου, ιδιωτική πρωτοβουλία. Αυτό που με ενθάρρυνε να κάνω την ταινία, ήταν τα γεγονότα που λαμβάνουν χώρα στη Συρία. Εξαιτίας των συγκρούσεων στην περιοχή, είναι πολύ δύσκολο να γυριστεί ταινία εκεί. Πιστεύω, όμως, ότι οι ταινίες μυθοπλασίας που έχουν ιστορικό χαρακτήρα διαφέρουν από το ντοκιμαντέρ. Τα ντοκιμαντέρ έχουν άλλη επίδραση και άλλες δυσκολίες στα γυρίσματά τους.
– Τι δυσκολίες αντιμετωπίσατε στα γυρίσματα;
Είχαμε πάρα πολλές δυσκολίες. Η πιο βασική ήταν ότι έπρεπε να βρούμε τρόπο να φτάσουμε εκεί. Αυτή ήταν μια μεγάλη δυσκολία που έπρεπε να ξεπεράσουμε. Σε αυτή τη διαδικασία δεν μπορούσαμε να συνεννοηθούμε μέσω διπλωματικής οδού. Στην πραγματικότητα δεν ήθελα να γίνει γνωστό ότι σκόπευα να γυρίσω αυτή την ταινία. Όταν γυρίζεις ένα ντοκιμαντέρ, η εμπειρία με έχει διδάξει ότι ο συντονισμός με τη βοήθεια ενός επίσημου φορέα μπορεί να προκαλέσει προβλήματα. Η συννενόηση μπορεί να προκαλέσει ερωτηματικά για ποιο λόγο θέλει κάποιος να γυρίσει το ντοκιμαντέρ. Εμείς δεν είχαμε άδεια να πάμε σε αυτό το χωριό -είναι ένα χωριό όπου εκτυλίσσεται το μεγαλύτερο κομμάτι της ταινίας και βρίσκεται στα περίχωρα της Δαμασκού- και έτσι στείλαμε ανθρώπους πολύ προσεκτικά, οι οποίοι πήγαν σαν πολεμιστές, με μία κάμερα στο χέρι. Επρόκειτο για έναν καμεραμάν και έναν βοηθό, οι οποίοι συνοδεύονταν από δύο Σύρους στρατιώτες. Δεν ήμασταν σίγουροι ότι θα κατάφερναν να γυρίσουν πίσω ζωντανοί. Αυτό ήταν το πιο δύσκολο κομμάτι. Είχαμε πολύ άγχος. Ευτυχώς, σε πολύ μικρό χρονικό διάστημα καταφέραν να τραβήξουν πολλά πλάνα και να μας τα φέρουν. Μια άλλη δυσκολία που είχαμε ήταν το γεγονός ότι έπρεπε να τραβήξουμε τα πλάνα κάτω από πολύ δύσκολες συνθήκες. Ένα άλλο πρόβλημα ήταν ότι οι άνθρωποι μιλούσαν αραβικά και είχαμε δυσκολία στο να βρούμε κάποιον να τα μεταφράσει, καθώς και εμείς δεν γνωρίζαμε πολύ καλά τα αραβικά. Το μεγαλύτερο μέρος της ταινίας αποτελείται από διαλόγους στα αραβικά.
– Οι άνθρωποι μιλούσαν εύκολα στην κάμερα ή ήταν φοβισμένοι;
Μιλούσαν άνετα, χωρίς φόβο και δεν ήθελαν να κρύψουν τίποτα κι αυτό διότι δεν είχαν τίποτα να χάσουν. Αυτοί που έκαναν το μοντάζ στο Ιράν δεν ήξεραν αραβικά και αυτοί που ήξεραν δεν μπορούσαν να κάνουν το μοντάζ. Ήταν πολύ χρονοβόρο να βάλουμε τα πλάνα στη σωστή σειρά. Αυτός που συντόνισε τελικά την προσπάθεια ήταν ένας Ιρανός που ήξερε πολύ καλά αραβικά, πολύ καλά αγγλικά και πολύ καλά γαλλικά.
– Σε αυτό το χωριό ζούσαν άνθρωποι από διαφορετικές θρησκείες (εβραίοι, χριστιανοί, μουσουλμάνοι). Πώς ζούσαν ειρηνικά; Υπάρχει αυτή η δυνατότητα ή είναι μια ουτοπία;
Η Μεσοποταμία στην αρχαιότητα και η Συρία που ήταν κομμάτι της Μεσοποταμίας είναι ένας τόπος από όπου προέρχονται πολλές θρησκείες. Στην ουσία είναι τόπος γεννήσεων των θρησκειών. Γι’ αυτό το λόγο υπάρχουν άνθρωποι με διαφορετικά θρησκευτικά πιστεύω. Ο τρόπος ζωής του συριακού λαού είναι τέτοιος ώστε να μην πειράζει ο ένας τον άλλο, ο καθένας σέβεται την πίστη του άλλου. Από ότι έχω ακούσει και από ότι μου έχουν πει, σύμφωνα με το Σύνταγμα της Συρίας αν κάποιος ρωτήσει κάποιον άλλο σε ποια θρησκεία πιστεύει αποτελεί ένα είδος αδικήματος. Και οι πολίτες είχαν φτάσει σε αυτό το επίπεδο και ζούσαν ειρηνικά μαζί, αφού είναι όλοι Άραβες και η φυλή τους είναι το ίδιο, έχουν πάρα πολλά κοινά σημεία και δεν ασχολείται ο ένας με τη θρησκεία του άλλου. Οι κάτοικοι αυτού του χωριού συμβίωναν ειρηνικά και έπαιρναν μέρος ο ένας στις γιορτές, στους γάμους ή και στο πένθος του άλλου. Το χωριό είναι γεμάτο από εκκλησίες και ναούς. Είναι ιερός τόπος και άνθρωποι από πολλές χώρες έρχονται για προσκύνημα σε αυτό το χωριό, γιατί εκπέμπει θρησκευτική δύναμη. Σε αυτό το χωριό υπάρχει και τζαμί. Και οι κάτοικοι του χωριού μιλούσαν πριν από 70 χρόνια αραμαϊκά, μια γλώσσα που μιλούσε ο ίδιος ο Ιησούς Χριστός. Είναι ενδιαφέρον να ξέρει κανείς ότι και οι μουσουλμάνοι μίλησαν με τη γλώσσα που μίλησε ο Χριστός. Και, μάλιστα, στις εκκλησίες αυτές πήγαιναν και μουσουλμάνοι για τάματα που είχαν. Από παλιά οι άνθρωποι διαφορετικών θρησκειών είχαν μια καλή σχέση που δεν πίστευε κανείς ότι θα χαλούσε κανείς.
– Τι πιστεύετε ότι δημιουργεί το μίσος;
Εγώ θα απαντήσω το αντίθετο από αυτό που με ρωτάτε. Όλοι οι άνθρωποι, είτε είναι χριστιανοί, είτε μουσουλμάνοι, είτε εβραίοι, έχουν ορισμένες κοινές αξίες: τη φιλία, την αγάπη, την καλοσύνη του ενός απέναντι στον άλλο. Αυτές είναι θεμέλιο για όλες τις θρησκείες. Αφού αυτά είναι τα θεμέλια όλων των θρησκειών, ζούσαν ειρηνικά επί αιώνες ο ένας δίπλα στον άλλο. Η αιτία της σύγκρουσης και της αιματοχυσίας ήταν ένας εξωτερικός «δάκτυλος» που για δικό τους όφελος την προκάλεσαν. Δεν είναι η θρησκεία που προκαλεί τις συγκρούσεις, αλλά η πολιτική. Και αυτό γίνεται από ανθρώπους που δεν θέλουν να ζουν οι άνθρωποι ειρηνικά ο ένας δίπλα στον άλλο.
– Αυτή τη στιγμή υπάρχουν μεγάλες δυνάμεις, (μεταξύ των οποίων οι ΗΠΑ και ορισμένες ευρωπαϊκές χώρες) που ρίχνουν βόμβες και σκοτώνουν παιδιά στη Συρία. Την ίδια στιγμή, ευρωπαϊκές χώρες κλείνουν τα σύνορά τους και δεν δέχονται τους πρόσφυγες. Πώς θα μπορούσε η ταινία σας να μιλήσει σε αυτούς τους ανθρώπους;
Πιστεύω ότι ο κινηματογράφος είναι μια κοινή γλώσσα για όλους τους λαούς. Και είναι καθήκον της ταινίας και ενός καλλιτέχνη να παρουσιάζει τον καλύτερο τρόπο που οι άνθρωποι μπορούν να ζήσουν ειρηνικά. Κάθε καλλιτέχνης καθοδηγεί τον κόσμο. Και πιστεύω ότι ο κινηματογράφος μπορεί να δείξει αυτή την κρίση που υπάρχει και να παρουσιάσει τα πράγματα με τη γλώσσα της αλήθειας. Και κάθε καλλιτέχνης να παρουσιάσει ένα κομμάτι από αυτή την κρίση. Γιατί πιστεύω ότι η τέχνη ξεκινάει από την αναζήτηση της λεπτομέρειας. Καλλιτέχνης είναι αυτός που πρέπει να αναζητά το πιο μικρό πράγμα που μπορεί να λειτουργήσει προς όφελος. Αυτό πιστεύω ότι είναι το καθήκον κάθε καλλιτέχνη. Εγώ ως καλλιτέχνης προσπάθησα, σύμφωνα με τις δυνατότητές μου να παρουσιάσω ένα μικρό κομμάτι από τα τραγικά συμβαίνουν στη Συρία. Υπάρχουν πολιτικά παιχνίδια και άλλα συμφέροντα και σε αυτή τη συγκυρία που οι άνθρωποι αυτοί δεν έχουν πειράξει μυρμήγκι και δεν έχουν διαπράξει κανένα αδίκημα, γίνονται θύματα αυτής της σύγκρουσης. Με αυτή την ταινία και με άλλες παρόμοιες ταινίες θέλουμε να προσκαλέσουμε τον άνθρωπο στις ανθρώπινες αξίες και στην αγάπη ανθρώπου προς άνθρωπο. Δηλαδή να γυρίσει πίσω ο άνθρωπος στο θεμέλιο της αγάπης και να πιστέψει σε αυτό. Και πραγματικά, εγώ ως μουσουλμάνος, στεναχωρήθηκα πάρα πολύ όταν άκουγα και έβλεπα ότι οι χριστιανοί εκεί χάνουν την περιουσία τους, τα μνημεία τους, τη ζωή τους. Αυτό με στεναχωρεί ακόμα και σήμερα.
– Στο ντοκιμαντέρ βλέπουμε καταστροφές όχι μόνο σε σύμβολα λατρείας, αλλά και σε μνημεία πολιτισμικής κληρονομιάς. Τι θα μπορούσε να γίνει για να προστατευτεί αυτή η πολιτιστική κληρονομιά;
Βεβαίως αν δημιουργηθούν τέτοιες ταινίες μπορούν να παίξουν σημαντικό ρόλο στην πληροφόρηση του κοινού και ένα πρόβλημα που υπάρχει περισσότερο από τους παραγωγούς και τους κινηματογραφιστές είναι ότι δεν ασχολούνται με αυτό τον τομέα γιατί δεν θέλουν να μπουν σε μπελάδες. Εγώ πιστεύω ότι το σημαντικότερο έργο που προσφέρει ένας καλλιτέχνης ότι στην κρίση που υπάρχει, είναι να παρουσιάζει τα πράγματα όπως ακριβώς είναι. Πολλοί παγκοσμίως δεν γνωρίζουν τι γίνεται στη Συρία. Παρουσιάσαμε την ταινία σε Φεστιβάλ στο Ιράν και έχω στείλει την ταινία και σε ανθρώπους σε ξένα Φεστιβάλ για να τη δουν. Δεν ήξεραν καν ότι υπάρχει τέτοιο χωριό στη Συρία και ότι τέτοια λυπηρά γεγονότα είχαν συμβεί σε αυτό το χωριό. Οι μόνοι που γνώριζαν ήταν στο Φεστιβάλ «Θρησκεία Σήμερα» (Religion Today). Ορισμένοι μάλιστα είχαν ταξιδέψει και σε αυτό το χωριό. Ο κόσμος δεν έχει πάρει χαμπάρι ή δεν έχει ενημερωθεί σωστά για τα γεγονότα που συμβαίνουν στη Συρία. Αν ο κόσμος ήξερε ότι τα μνημεία, η πολιτιστική κληρονομιά και οι τόποι λατρείας καταστρέφονται τόσο εύκολα από τους άλλους, σίγουρα θα είχαν αντιδράσει. Εγώ με τη σειρά μου έκανα αυτό το βήμα να παρουσιάσω αυτή την κατάσταση, γιατί στο Ιράν έχω πολλούς χριστιανούς φίλους, που δεν έχουμε προβλήματα μεταξύ μας και σέβομαι τους χριστιανούς και τα ιστορικά μνημεία τους. Οι φίλοι μου και ο σεβασμός προς τον χριστιανισμό ήταν που με ενθάρρυνε να γυρίσω αυτή την ταινία.
– Σε ποιους θα θέλατε περισσότερο να δείξετε την ταινία σας;
Αυτά τα ιστορικά μνημεία, οι εκκλησίες και οι ναοί υπάγονται στην ελληνική Ορθόδοξη Εκκλησία. Θα με ενδιέφερε πολύ να μπορούσαμε να παρουσιάσουμε την ταινία στους μοναχούς και στους κληρικούς της Ελλάδας. Θα ήθελα να εκφράσω ένα αίτημα: να μπορέσω -δεν ξέρω με ποιον πρέπει να μιλήσω με την Εκκλησία ή με το υπουργείο Πολιτισμού- να έχουμε άδεια να παρουσιαστεί η ταινία στους μοναχούς και κληρικούς. Πιστεύω ότι θα είχε ενδιαφέρον να δουν την ταινία, η οποία έχει φτιαχτεί για αυτούς.
