Σιωπή (Silence)

Πρέπει να απορρίπτουμε μία ταινία βάσει θεματολογίας; Η ιστορία που βλέπουμε στην οθόνη είναι εκείνη του ήρωα ή πρέπει να μπλέκεται με τις δικές μας απόψεις και θέσεις; Σε μία άλλη εποχή, όπου ο θρησκευτικός φανατισμός θα είχε προκαλέσει λιγότερο πόνο, μήπως θα μπορούσαμε να δούμε υπό διαφορετικό πρίσμα τη νέα ταινία του Μάρτιν Σκορσέζε, Σιωπή;

Αυτά είναι μόνο μερικά από τα ερωτήματα που μού δημιουργήθηκαν βγαίνοντας από την κινηματογραφική αίθουσα.

Εκ των πραγμάτων, όταν αποφασίζεις να αφηγηθείς την ιστορία ενός Ιησουίτη μοναχού που πηγαίνει στην Ιαπωνία αναζητώντας τα ίχνη ενός άλλου μοναχού που οι φήμες τον θέλουν να έχει αποστατήσει την ώρα που οι τοπικές αρχές διώκουν όσους Ιάπωνες έχουν ασπαστεί τον χριστιανισμό, ασχολείσαι με ένα θέμα προορισμένο να προκαλέσει αντιδράσεις. Μπορείς να δεις την ταινία αυτή ως ένα προσωπικό ταξίδι ενός ήρωα ή ως την προσωπική… σταυροφορία ενός σκηνοθέτη, ακόμα και αν πρόκειται για έναν σκηνοθέτη όπως ο Σκορσέζε που δεν μας έχει συνηθίσει σε εύκολες απαντήσεις.

Ο πατήρ Σεμπαστιάο Ροντρίγκες (ο Άντριου Γκάρφιλντ στον δεύτερο ρόλο του φέτος που έχει να κάνει με την πίστη, μετά τον Αντιρρησία Συνείδησης του Μελ Γκίμπσον) και ο πατήρ Γκαρούπο (Άνταμ Ντράιβερ) αποφασίζουν να ταξιδέψουν στην Ιαπωνία για να μάθουν τι απέγινε ο πατήρ Φερέιρα (Λίαμ Νίσον), ένας μοναχός που στην τελευταία του επιστολή περιέγραφε συγκλονισμένος τα βασανιστήρια τα οποία υφίσταντο ιερείς και πιστοί στην Ιαπωνία του 17ου αιώνα.

Το Silence μιλά για την πίστη, το να γίνεσαι μάρτυρας ή να αλλαξοπιστείς, τον πειρασμό και για τη σιωπή του θεού απέναντι στα βάσανα του ανθρώπου. Και σίγουρα ο Σκορσέζε παίρνει ξεκάθαρη θέση (το αποδεικνύει περίτρανα το τελευταίο πλάνο του), ωστόσο πιστεύω ότι στο μεγαλύτερο μέρος της ταινίας παρουσιάζει τις απόψεις του κεντρικού χαρακτήρα της ταινίας. Είναι η δική του ιστορία αυτή που βλέπουμε, είναι το προσωπικό του ταξίδι και η αναμέτρησή του με την πίστη. Ο νεαρός Σεμπαστιάο πιστεύει ότι είναι εικόνα του Χριστού. Τον βλέπουμε να καθρεφτίζεται σε μία λίμνη και να βλέπει σε αυτήν το πρόσωπο του Χριστού, τον ακούμε να ακούει τη φωνή του (ή μήπως είναι αυτό που θέλει ο ίδιος να ακούσει για να δικαιολογήσει τις αποφάσεις του);

Ένας θρησκόληπτος νους θα έβρισκε ίσως στην ταινία του Σκορσέζε λόγους για να επιμείνει στην ακρότητα των απόψεών του. Κάποιος με περισσότερες αμφιβολίες σίγουρα θα αναρωτηθεί (τουλάχιστον) τι ακριβώς θέλει να δείξει με την ταινία του ο αμερικανός σκηνοθέτης.

Λίγο μετά την κυριαρχία της Ιεράς Εξέτασης στην Ευρώπη, ο Σκορσέζε επικεντρώνεται στις διώξεις των χριστιανών από τους Ιάπωνες. Συχνά τους παρουσιάζει σκληρούς ή τους γελοιοποιεί, αλλά άλλες φορές δείχνει ότι τα επιχειρήματά τους δεν είναι τόσο παράλογα (προτάσσοντας μόνιμα την ανωτερότητα της φύσης έναντι μιας ιδεατής θεότητας ή όταν φαίνεται πως οι Ιάπωνες πιστεύουν και θυσιάζονται για κάτι που δεν κατανοούν).

Η εσωτερική πάλη του πατέρα Ροντρίγκες βρίσκεται στο επίκεντρο της ιστορίας και αυτή αναπτύσσεται από το πρώτο κομμάτι της ταινίας και τη διαφορά του Ροντρίγκες από τον Γκαρούπο. Ο Ροντρίγκες εμφανίζεται ως ένας άνθρωπος που δεν αντέχει το ανθρώπινο μαρτύριο, που θεωρεί ότι ταυτίζεται με τον Χριστό (κάτι που του επισημαίνει ο πατήρ Φερέιρα -ο Λίαμ Νίσον σε μία εξαιρετική αν και μικρής διάρκειας ερμηνεία- όταν του λέει ότι «αυτοί μπορούν να θυσιαστούν γιατί δεν θεωρούν ότι τα πάθη τους είναι ισάξια με εκείνα του Ιησού»).

Είναι τα ζητήματα που θέτει ο Λίαμ Νίσον εκείνα που προσφέρουν το μεγαλύτερο υλικό για σκέψη. Δικαιολογείται να υποφέρουν άλλοι για τη δική σου πίστη ή για την επιθυμία σου να υποφέρεις; Και τελικά το να υποφέρεις ισοδυναμεί με το να είσαι καλός χριστιανός;

Αν ο σκηνοθέτης είχε μείνει στα ερωτήματα, χωρίς να προσπαθεί να δώσει απαντήσεις, τότε η ταινία του μπορεί να ήταν πραγματικά σπουδαία. Με μικρές επιλογές, όμως, -φράσεις ή και εικόνες- απαντά ο ίδιος σε ιδεολογικά/θρησκευτικά ερωτήματα που ναι μεν παρουσιάζονται στην ταινία, αλλά δεν μένουν ανοιχτά για να τα απαντήσει ο θεατής.

Ο Άντριου Γκάρφιλντ έχει επιλεγεί ίσως επειδή το πρόσωπό του προσεγγίζει την τελειότητα των θρησκευτικών εικόνων, αν και πολλές φορές αναρωτιέσαι πώς μετά από τόσες ταλαιπωρίες τα μαλλιά του εξακολουθούν να είναι τόσο τέλεια. Ενδιαφέρουσα η παρουσία του Άνταμ Ντράιβερ και θα είχε μεγαλύτερο ακόμα ενδιαφέρον να βλέπαμε πώς θα κατέληγε αυτή η ιδεολογική διαφορά των δύο νεαρών ιερέων εάν συνέχιζαν το ταξίδι τους μαζί.

Εκεί που η ταινία του Σκορσέζε συναρπάζει πραγματικά είναι στο τεχνικό της κομμάτι. Αντίθετα με τον Μελ Γκίμπσον, ο Σκορσέζε δεν επιμενει στη βαρβαρότητα, ούτε επιδίδεται σε μια σχεδόν πορνογραφική παρουσίαση της βίας. Η υπέροχη φωτογραφία του Ροντρίγκο Πριέτο, τα καταπράσινα ή γκρίζα τοπία, γεμάτα ομίχλη ή χωρίς, συναρπάζουν οπτικά τον θεατή, ενώ εξαιρετική δουλειά έχει γίνει και από τον Ντάντε Φερέτι σε σκηνικά και κοστούμια.

Στο Silence υπάρχουν σκηνές αμφιλεγόμενες. Για παράδειγμα η φωνή του Χριστού που ακούει ο Ροντρίγκες είναι μια πραγματική απάντηση στις προσευχές του ή είναι μια φωνή στο κεφάλι του που του λέει αυτά που θέλει να ακούσει; Εγώ θεωρώ το δεύτερο. Η φωνή αυτή μοιάζει να επαναλαμβάνει επιχειρήματα που ο ίδιος ο Ροντρίγκες είχε εκφράσει σε άλλη στιγμή της ταινίας.

Ναι, η ταινία του Σκορσέζε είναι προορισμένη να διχάσει: άλλους θα τους εξοργίσει και άλλους θα τους προβληματίσει. Αλλά αυτό είναι, τελικά, από τα πιο ενδιαφέροντα στοιχεία της.