Ο Στέφεν Νταν μας μιλά για το δικό του Closet Monster

συνέντευξη στον Αντώνη Γκούμα 

Στέφεν Νταν: Σημειώστε αυτό το όνομα. Αυτός ο λαμπρός σκηνοθέτης από τον Καναδά έχει ψήγματα σπάνιου ταλέντου και μπορεί να μας παρουσιάσει πολύ ενδιαφέροντα δείγματα στο εγγύς μέλλον. Η πρώτη του μεγάλου μήκους ταινία, «Closet Monster» είναι μια εξαιρετική ταινία για τη σεξουαλική αφύπνηση, την εφηβεία και την ωριμότητα, μία ταινία κατά της ομοφοβίας, ντυμένη ταυτόχρονα με δράμα και παραμυθένια φαντασία, καθώς κι ένα ποντίκι που μιλά με τη φωνή της Ιζαμπέλα Ροσελίνι. Όλα συναινούν σε ένα πολυεπίπεδο έργο, που κέρδισε πολλά βραβεία σε τόσο σε διεθνή όσο και σε LGBT φεστιβάλ ανά τον κόσμο, συμπεριλαμβανομένου φυσικά και του βραβείου καλύτερου καναδέζικου φιλμ στο Toronto International Film Festival 2015. Πέρσι, περίπου τέτοια εποχή στο Λονδίνο, κατά τη διάρκεια του BFI LFF, είχα την ευκαιρία να δω το φιλμ και να συναντήσω το σκηνοθέτη που μου παραχώρησε μία εξαιρετικά ενδιαφέρουσα -και αποκλειστική- συνέντευξη, η οποία όμως δεν δημοσιεύθηκε τότε, καθώς το φιλμ δεν πήρε ακόμα διανομή στη χώρα μας. Επιτέλους, στις 22ες Νύχτες Πρεμιέρας, το «Closet Monster» θα προβληθεί, και μάλιστα στο διαγωνιστικό τμήμα του φεστιβάλ, δίνοντας την ευκαιρία σε περισσότερους θεατές να το ανακαλύψουν και να το απολαύσουν. Καλή τύχη Στέφεν!

• Καταρχάς, πρέπει να ρωτήσω, τι συμβαίνει με εσάς τους καναδούς κινηματογραφιστές; Πρώτα ο Ξαβιέ Ντολάν, τόσο νέος και τόσο ταλαντούχος και τώρα εσύ; 

Πραγματικά, δεν ξέρω. Αυτό που με ώθησε ήταν ότι ήθελα να κάνω ένα πολύ προσωπικό φιλμ, έχω μέσα μου όλες αυτές τις ιστορίες, γίνομαι έντονα συναισθηματικός και αυτός είναι ο τρόπος μου για να αντιμετωπίσω δικά μου θέματα… ουσιαστικά πρόκειται για τη δική μου κάθαρση. Ο Ξαβιέ είναι ένας υπέροχος κινηματογραφιστής, λατρεύω πραγματικά τη δουλειά του. Όσο αφορά την πατρίδα μας, τον Καναδά, νομίζω ότι πραγματικά δεν έχει καθόλου να κάνει με τις σχολές κινηματογράφου μας. Είμαστε χωροταξικά δίπλα στις ΗΠΑ και είναι δύσκολο να το ανταγωνιστείς αυτό. Είναι δύσκολο να ξεχωρίσεις, δίπλα σε μια χώρα με τόσο  έντονη πληθυσμιακή και πολιτιστική επικράτεια κι έτσι απαιτείται να πολεμάμε πιο σκληρά. Ελπίζω αυτός ο ανταγωνισμός να μας κάνει καλύτερους.

• Όλες οι προηγούμενες μικρού μήκους ταινίες σου μιλούσαν για την αγάπη, αλλά το «Closet Monster» μιλά και για την αγάπη στον εαυτό μας. Είναι η αγάπη ένα από τα αγαπημένα σου θέματα; 

Ναι, η αγάπη για τον εαυτό μας, η αγάπη κόντρα στο φόβο, νομίζω είναι μια θεματολογία στην οποία βρίσκω τον εαυτό μου συνεχώς να επιστρέφει. Και στις άλλες μου ταινίες βέβαια είχα θεματολογικά στοιχεία ενηλικίωσης και εφηβείας. Ίσως επειδή προσπαθώ, όπως είπα, να βάζω πολύ από την καρδιά μου στα έργα μου.

• Είναι αυτός ένας από τους λόγους που επιλέγεις να γράφεις εσύ ο ίδιος τα σενάρια σου; 

Ναι. Ποτέ δεν έχω σκηνοθετήσει κάτι που δεν έχω γράψει εγώ. Για να σκηνοθετήσω κάτι χρειάζομαι να συνδεθώ και συναισθηματικά μαζί του. Από την άλλη, θεωρώ ότι είμαι ένας σκηνοθέτης που μπορεί να γράψει, αυτό είναι αυτό που θέλω να κάνω για την υπόλοιπη ζωή μου και κάτι που έμαθα, δούλεψα και το βελτίωσα. Όμως, τελικά, νιώθω ότι μου βγήκε φυσικά.

• Πολλά στοιχεία της ταινίας είναι προσωπικά, βασισμένα σε πραγματικά γεγονότα της ζωής σου. Ποια από αυτά τα έζησες -ακόμα και αν μιλάμε για τα πιο εξωπραγματικά- και ποια κομμάτια πρόσθεσες μετά για να δέσει το έργο; 

Εντάξει, δεν τράβηξα μια σκουριασμένη σιδερόβεργα από το στομάχι μου, αν αυτό εννοείς (γέλια). Αλλά οι ξυλοδαρμοί πραγματικά έλαβαν χώρα και αυτό ήταν ένα μόνο από τα πολλά που μου συνέβησαν. Δυστυχώς τέτοια εγκληματικά χτυπήματα συμβαίνουν ακόμα και σήμερα. Πριν από ένα χρόνο ένα παιδί έμεινε παράλυτο από αυτό. Έχω ακούσει και για περιστατικά bullying στη χώρα σας, την Ελλάδα. Τα περιστατικά που περιγράφω πραγματικά συνέβησαν όταν ήμουν ακόμα παιδί, περίπου μια δεκαετία πριν και εκείνο το συγκεκριμένο πραγματικά με στοίχειωσε. Τελικά, αυτό το βασανιστήριο αποτέλεσε για εμένα έμπνευση. Το συγκεκριμένο δεν έγινε μπροστά στα μάτια μου αλλά έγινε ακριβώς πίσω από το σχολείο μου. Με πάγωσε από φόβο. Ήταν τόσο έντονο που έγινε μέρος της ζωής μου.

• Πιστεύεις ότι η ισχυρή φαντασία και ένας φανταστικός κόσμος μπορεί να αποτελέσει διέξοδο για να ξεφύγουμε από δύσκολες συνθήκες; 

Ακριβώς. Πιστεύω ότι η φαντασία αποδείχθηκε ένα πολύ ισχυρό όπλο για εμένα, όχι μόνο στο να δημιουργήσω, όχι μόνο στο να μου δώσει δύναμη κι ελπίδα, αλλά και να με βοηθήσει να ονειρευτώ και να σχηματοποιήσω αυτά που ήθελα, με ένα τρόπο μυστικό.

• Με αυτό τον τρόπο πιστεύεις ότι αποφεύγουμε τα προβλήματα μας για λίγο καιρό ή πραγματικά τα λύνουμε; 

Νομίζω, τελικά βοηθά περισσότερο τους ανθρώπους να αντιμετωπίζουν με ρεαλισμό μια κατάσταση.

• Κατά τη διάρκεια του casting ποια ήταν τα χαρακτηριστικά που έψαχνες στον κεντρικό σου χαρακτήρα; 

Κατά κάποιο τρόπο έγραψα το σενάριο έχοντας τον Κόνορ Τζέσαπ στο μυαλό μου. Ο Κόνορ είναι ένας αρκετά γνωστός ηθοποιός στη χώρα μου. Συνήθιζα να πηγαίνω σε μια συγκεκριμένη βιβλιοθήκη για να γράφω το σενάριο κι εκεί μια ομάδα από «σπασικλάκια» μαζεύονταν και έπαιζαν ένα επιτραπέζιο και ο Κόνορ ήταν ένας από αυτούς. Μέχρι αυτό το σημείο δεν είχαμε συστηθεί ούτε μιλήσει, αλλά μάλλον η φιγούρα του μου κόλλησε στο μυαλό. Όταν τον γνώρισα, απλά επιβεβαίωσα την απόφαση μου, γιατί όταν μοιράστηκα μαζί του το σενάριο ένιωσα μια σύμπνοια μαζί του.

• Πόσο δύσκολο είναι πιστεύεις να κρατήσουμε ζωντανό το παιδί μέσα μας, καθώς μεγαλώνουμε; 

Αυτή είναι μια πολύ καλή ερώτηση! Το δύσκολο είναι να κρατήσουμε την ελπίδα. Εγώ μεγάλωσα μαθαίνοντας τη λέξη «προδοσία». Δεν ήταν ο τρόπος που περίμενα ότι οι άνθρωποι θα μου φερθούν. Πάντα ήθελα να έχω ελπίδα και μπόλικη δόση αγνότητας και ξεγνοιασιάς που φέρνει μαζί της η αισιοδοξία. Όσο μεγαλώνεις, γίνεσαι σοφότερος, πληγώνεσαι, μαθαίνεις ότι τα πράγματα δε γίνονται πάντοτε όπως τα θέλεις και πολλές φορές χάνεις το κουράγιο σου. Εγώ προσπαθώ πάντοτε να κρατώ ζεστή την πίστη ότι κάποιος μπορεί να πετύχει τα όνειρα του.

• Τι πιστεύεις ότι κάνει τη μαγεία να ξεθωριάζει όσο μεγαλώνουμε;

Ουάου, αυτές είναι οι ερωτήσεις που μου αρέσει να απαντάω. Όταν πληγώνεσαι -και δεν εννοώ μόνο από την αγάπη. Χτυπήματα θα έρθουν αναπόφευκτα στη ζωή και έχεις δύο επιλογές: μπορείς να τα χρησιμοποιήσεις για να ενδυναμωθείς αργότερα, ή μπορείς να παραδοθείς και να γευτείς την απογοήτευση ότι τα παράτησες. Αυτό κάνει πολλές φορές τους ανθρώπους να καταφύγουν στη φαντασία. Εγώ έχω μια αμείλικτη αισιοδιοξία, στοιχείο που πιστεύω ότι πήρα από τη μητέρα μου. Οτιδήποτε και να της συνέβαινε, ποτέ δεν κατάφερε να ρίξει την ίδια ή να μειώσει την ελπίδα της. Αυτό είναι κάτι που θα ήθελα να περάσω και εγώ στα παιδιά μου, αλλά και μέσα από τις ταινίες μου.

• Μετά το διαζύγιο το αγόρι αρχίζει να ακούει το χάμστερ να μιλά με γυναικεία φωνή. Είναι κατά ένα τρόπο ένα υποκατάστατο για την απώλεια της μητέρας του; 

Αυτό έρχεται σε μια στιγμή που νιώθει εγκαταλελειμμένος από όλους και πραγματικά χαμένος. Κατά ένα τρόπο εκπροσωπεί ως παρουσία τη μητέρα του. Το χάμστερ όσο είναι παιδί είναι η μητέρα του, μετά μπαίνοντας στην εφηβεία γίνεται περισσότερο ένας έμπιστος φίλος, που τον ξέρει καλύτερα από όσο γνωρίζει ο ίδιος τον εαυτό του, όπως πολλές φορές η ίδια η μάνα ξέρει για το παιδί της. Όταν αργότερα ο Μπάφι (το χάμστερ) πεθαίνει, είναι μάλλον γιατί δε χρειάζεται πλέον αυτή την εικονοποίηση της μητέρας, τον φύλακα-προστάτη, γίνεται πια ο ίδιος ο αφέντης των «θέλω» του.

• Άρα, λοιπόν, είναι περισσότερο το δαιμόνιο του, ένα πνευματικό ζώο (spirit animal, ή familiar), παρά ένα κατοικίδιο; 

Ναι, ακριβώς, ένα spirit animal. Οπωσδήποτε!

• Ποια είναι η κύρια πηγή της ενοχής που νιώθει ο χαρακτήρας; Η κοινωνική αποδοχή ή η προσωπική του αποδοχή; 

Σίγουρα η προσωπική του αποδοχή του ποιος είναι. Δεν έχει πια το αίσθημα ότι τον κυνηγάνε. Αυτό που τον απειλεί είναι η μνήμη του εγκλήματος ή ο φόβος του. Στην πραγματικότητα κανείς δεν τον απειλεί άμεσα. Είναι καθαρή αυτοτιμωρία. Ο φόβος του ότι απογοητεύει τον πατέρα του, τον ίδιο του τον εαυτό, ο φόβος της απόρριψης και ο φόβος του ότι δεν θα μπορεί να έχει αυτά που θέλει.

• Η αποδοχή του εαυτού του έρχεται στην ταινία και μέσα από καλλιτεχνικές ενδυματολογικές δημιουργίες. Εκφράζουν εν μέρει και την εσωτερική μεταμόρφωση του κεντρικού ήρωα; 

Μιλήσαμε πολύ για το κομμάτι της τέχνης του. Δεν επηρεάζεται πραγματικά από το εσωτερικό του μανιφέστο. Όλο το πακέτο του «portfolio» που κουβαλά ήταν πολύ μεγαλύτερο από αυτό που τελικά βλέπετε στην ταινία. Δημιουργήσαμε μαζί τα πάντα και μιλήσαμε αρκετά για το καθένα. Κάποιες δημιουργίες αντιπροσωπεύουν τους φόβους του, όπως στο “Buffy the vampire slayer”. Σε αυτή τη σειρά το ασφαλές καταφύγιο του σχολείου μετατρέπεται σε τέρατα. Το σκέφτηκα σαν μια οπτική μεταφορά του τρόμου του να είσαι έφηβος στο λύκειο. Έτσι, για κάθε τέρας που δημιουργείται στο βιβλίο θέλησα να φτιάξω την αντίστοιχη υφή. Ο κόσμος του είναι πολύ μικρός, το δεντρόσπιτο είναι το καταφύγιο του, εκεί έχει την πρώτη του σεξουαλική εμπειρία, έχει το χάμστερ του να μιλάει, αλλά από την άλλη η τέχνη του είναι καταπιεσμένη, ακριβώς όπως οι επιθυμίες και τα συναισθήματα του, που δεν τον αφήνουν να αισθανθεί. Έτσι φτιάχνει αυτές τις φιγούρες.

• Μετά τη συνειδητοποίηση του ποιος είναι, το επόμενο στάδιο είναι η συγχώρεση; Για παράδειγμα του πατέρα του, με τον οποίο στην αρχή είχαν καλή σχέση και ήταν φίλοι; 

Μου είναι δύσκολο να μιλήσω για αυτό, για τη στιγμή της συγχώρεσης. Είναι περισσότερο ένα φανταστικό σημείο. Από την οπτική μου, αφορά περισσότερο την ελπίδα. Από εκείνο το σημείο και μετά, δεν θα έχει ποτέ ξανά τη σχέση που είχε με τον πατέρα του, όπως όταν ήταν μικρό παιδί, δεν θα είναι ποτέ ξανά ο ήρωας των παιδικών του χρόνων, ούτε θα είναι μέρος της ζωής του σε τέτοιο βαθμό. Αλλά υπάρχει όντως μια στιγμή συγχώρεσης, θέλω να πιστεύω πραγματικά στην ελπίδα, ότι μια μέρα…

• Τι να περιμένουμε μετά; Ποια είναι τα μελλοντικά σου σχέδια; 

Έχω ήδη αρχίσει να προετοιμάζω την επόμενη ταινία μου, ένα σενάριο που δουλεύω που μέχρι στιγμής το ονομάζω «What Waits for Them in Darkness»  που λαμβάνει χώρα στη Νέα Γη. Πρόκειται για ένα καταυλισμό στα Newfoundlands στις αρχές του 1950, ένα πραγματικό κομμάτι της ιστορίας, όπου 50.000 άνθρωποι ζούσαν σε μικρά νησιά απομακρυσμένα από την ακτή και τους ανάγκασαν να επανεγκατασταθούν χωρίς να τους δώσουν τα λεφτά για να μετακινηθούν. Έτσι αναγκάστηκαν να πάρουν τα σπίτια τους μαζί, τα έβαλαν να πλέουν κατά μήκος του Ατλαντικού Ωκεανού. Η ταινία είναι για μια οικογένεια -πάλι, όπως και στο Closet Monster- που χωρίζεται κατά τη διάρκεια της μετακίνησης. Χωρίζονται οι άντρες από τις γυναίκες της οικογένειας, οι άντρες μένουν στη βάρκα, ενώ στο πλεούμενο σπίτι μένουν οι γυναίκες, μια μάνα και η κόρη της μέσα. Η κόρη πρέπει να φροντίζει τη μητέρα που είναι άρρωστη, όταν αντιλαμβάνεται ότι το σπίτι τους πλέει ακυβέρνητο στον Ατλαντικό. Είναι μια φανταστική περιπέτεια επιβίωσης, μαζί με μια ταινία για την οικογένεια και αφορά το να χάνεσαι. Δεν είναι τόσο «βιβλική» όσο ακούγεται. Κάποιες ταινίες από τις οποίες αποτέλεσαν για εμένα έμπνευση ήταν τo «Beasts of the Southern Wild» και το «Piano» (Μαθήματα Πιάνου). Είναι μια ταινία για τις γυναίκες ενάντια στη δύναμη της φύσης, πάλι δοσμένη με μαγικό ρεαλισμό και στοιχεία περιπέτειας επιβίωσης.

• Η ταινία Closet Monster προβάλλεται την Παρασκευή 23 Σεπτεμβρίου στον κινηματογράφο Odeon Όπερα 1, το Σάββατο 24 Σεπτεμβρίου στον κινηματογράφο Odeon Όπερα 2 και την Πέμπτη 29 Σεπτεμβρίου στον κινηματογράφο Odeon Όπερα 2.