Η καθαίρεση

Μία βιαστική, επιφανειακή ματιά στο άθλιο μεγάλο οίκημα, με την ανοιχτή αυλή και το συντριβάνι με το γυναικείο γλυπτό στο κέντρο της, δεν μαρτυράει τίποτα το ανησυχητικό : πολλά μικρά παιδιά απασχολούνται σε διάφορες δραστηριότητες, πολλές γυναίκες υπάρχουν επίσης, κι ένας νέος, γοητευτικός άνδρας επιβλέπει και διδάσκει τα παιδιά- θα μπορούσε να είναι μιά ιδιότυπη κατασκήνωση ή πολύτεκνη οικογένεια, μ’ έναν πατέρα και πολλές μητέρες, φαινόμενο οικείο και σύνηθες στις μουσουλμανικές χώρες, δε θα μπορούσε;
Η ταινία του Ariel Kleiman THE PARTISAN, που αποτελεί και το σκηνοθετικό ντεμπούτο του, δεν είναι απλώς “ένα συγκλονιστικό δράμα ενηλικίωσης” όπως χαρακτηρίστηκε, είναι και πολλά άλλα, όπως ήταν και οι ταινίες- “πρόγονοί” του -αν μου επιτρέπεται ο παραλληλισμός- : ο θρυλικός πλέον ΚΥΝΟΔΟΝΤΑΣ (2009) του Γ.Λάνθιμου, η ακόμα παλαιότερη THE CASTLE OF PURITY (1972) του A.Ripstein και το ΤΗΕ VILLAGE (2004) του Μ.Night Shyamalan. Όλες τους έχουν κάτι κοινό : την απεικόνιση της δυνάμει ή εγγενούς νοσηρότητας της εκπαίδευσης στο σπίτι αποκλειστικά. Της δημιουργίας ενός χώρου μονωμένου στα ερεθίσματα του έξω κόσμου, πάντα με την ευγενή δικαιολογία της αποφυγής βλάβης. Όλα γίνονται με αγαθές προθέσεις οι οποίες ως γνωστόν καλύπτουν το δρόμο προς την κόλαση…
Δεν εννοώ λοιπόν την κατ’ οίκον εκπαίδευση από δασκάλους εξωτερικούς, αλλά χωρίς  αποκλεισμό και των άλλων ερεθισμάτων (βιβλία, εφημερίδες, ίντερνετ, επαφή με άλλα παιδιά κ.λ.π.). Εννοώ την ομφαλοσκοπική  και αυτο-αναφορική  εκπαίδευση όπου αποκλειστική (και μόνη αποδεκτή) πηγή γνώσης είναι ο γονέας (βιολογικός ή θετός ή καταχρηστικά αποκαλούμενος τέτοιος), όπως είναι εδώ ο Γκριγκόρι: αινιγματική φιγούρα, για τον οποίο το μόνο που γνωρίζουμε είναι ότι έχασε μικρός τη μητέρα του, ενσαρκωμένος υπέροχα απ’ τον Vincent Cassel. O Γκριγκόρι, χωρίς να έχει τον πρόδηλο, αφόρητο αυταρχισμό του πατέρα του Νηλ Πέρι στο DEAD POETS’ SOCIETY (o Kurtwood Smith), ή τις ολέθριες κυκλοθυμικές αντιδράσεις του πατέρα του Ντέηβιντ Χέλφγκοτ στο SΗINE (ο Armin Mueller-Stahl) έχει επιβάλλει τον δικό του νόμο στην ιδιότυπη οικογένεια που έχει δημιουργήσει από μόνες μητέρες και τα μικρά παιδιά τους, που τον υπακούουν αδιαμαρτύρητα.

Το ότι ο φόβος κρύβεται κάτω απ’τα χαχανητά, τα παιχνίδια και τις ανεκδιήγητες βραδιές karaoke όπου κάποια εκ των παιδιών χρίζονται “ποπ-σταρς της βραδιάς” , γίνεται αντιληπτό όταν ο μικρός Αλεξάντερ (έξοχος ο Jeremy Chabriel μ’ ένα βλέμμα-μείγμα αποφασιστικότητας, θλίψης και ουράνιας ομορφιάς) παίρνει μία πρωτοβουλία για να ευχαριστήσει τη μητέρα του (πολύ καλή η Florence Mezzara) και συναντά την έντρομη άρνησή της. Πώς διανοήθηκε να κάνει κάτι τέτοιο; ποιός του έδωσε την άδεια; Κανείς, και σίγουρα όχι ο Γκριγκόρι ο “πάτερ φαμίλιας”, του οποίου το δόγμα είναι η αρχή και το τέλος της κατ’ οίκον εκπαίδευσης αυτών των παιδιών.
Ο Γκριγκόρι βεβαίως έχει έτοιμη την δικαιολόγηση αυτής της απομονωμένης εκπαίδευσης, τα παιδιά πρέπει να προστατευθούν απ’την κακή κοινωνία, και είναι σημαντικό ν’ακολουθούν τους κανόνες του σπιτιού (τους οποίους έχει διαμορφώσει αυτός), γιατί “χωρίς κανόνες λα γίνουμε σαν ΑΥΤΟΥΣ” τους λέει. Αυτοί, εικάζουμε πως είναι οι υπόλοιποι κοινωνοί που κατοικούν στην πόλη με τα τσιμεντένια κτίρια, ένα άθλιο αστικό συγκρότημα από πολυκατοικίες, μίζερο, φτωχό κι εγκαταλελειμένο.
Είναι ανησυχητικό πολύ το ότι η φτώχεια και η μιζέρια που επικρατούν στο κοινόβιο του Γκριγκόρι, δείχνουν να επικρατούν και στην πόλη όπου σε τακτά διαστήματα εξορμούν τα μικρά παιδιά για να δολοφονησουν ανθρώπους που τους έχει υποδείξει ο Γκριγκόρι!
Όλη η κωμικοτραγικότητα αυτής της ταινίας παρουσιάζεται στην καταπληκτική σεκάνς της βραδιάς karaοke, όπου τα παιδιά διασκεδάζουν τους εαυτούς τους και τα υπόλοιπα μέλη της “οικογένειας”, τραγουδώντας τους στίχους που βλέπουν στην τηλεόραση (το πολύ όμορφο τραγούδι που λένε ο μικρός Αλεξάντερ και η Αριάνα, είναι το The hardest thing to do των TONNY PRIMO AND NIXXIE). Ειρωνική λεπτομέρεια: το βίντεο-κλιπ του τραγουδιού δείχνει νέα παιδιά να τρέχουν φεύγοντας από κάπου, ή πηγαίνοντας κάπου- κάτι που αποκλείεται να κάνουν αναίμακτα και χωρίς εμπόδια τα δυό παιδιά. Για ποιό λόγο ο Γκριγκόρι σκοτώνει μέσω των μικρών παιδιών, ποιά είναι τα κίνητρά του, δεν αποκαλύπτονται στην ταινία, κάτι που εντείνει τον παραλογισμό αυτής της κατάστασης.
Πίσω λοιπόν απ’την υποτιθέμενη τρυφερότητα, ασφάλεια κι εξασφάλιση στέγης που προσφέρει ο Γκριγκόρι σ’ αυτά τα πλάσματα, υπάρχει η ζούγκλα, τα παιδιά εκπαιδεύονται να πυροβολούν κι αναλαμβάνουν “θελήματα”,για τα οποία, αν εκτελέσουν επιτυχώς, βραβεύονται. Το συγκλονιστικό είναι πως εκτός του Αλεξάντερ που φαινεται τελικά, ν’ αμφισβητεί αυτό το καθεστώς, τα υπόλοιπα παιδιά πειθήνια εκτελούν τις αποστολές (ανθρωποκτονίες) που τους ανατίθενται, φορώντας απαραιτήτως ωτασπίδες ( γιά να προστατεύσουν τ’αυτιά τους απ΄τον πυροβολισμό, ή για να έχουν την ψευδαίσθηση  της απόστασης απ΄το συμβάν; ).

Δεν  ξερουμε  αν έχουν συνείδηση  των πράξεών τους (μιλάμε για ανήλικα παιδιά , μεγαλύτερο των οποίων είναι  ο Αλεξάντερ- 11 ετών), ότι  διαπράττουν έγκληαμ, και δεν το μαθαίνουμε ποτέ άμεσα. Συνάγουμε ότι κάτι μπορεί ν’ αντιστέκεται  μέσα τους , μέσω της απρόβλεπτης  για τον Γκριγκόρι αντίδρασης του μικρούλη Λίο ( ο Alex Balaganskiy ) όταν  αποκεφαλίζουν μπροστά του μιά κότα απ΄ το κοτέτσι τους. Η στραβή έγινε – ο Λίο αντιδρά  εντελώς  “απαράδεκτα”  και πυροδοτεί  την εξέγερση του αγαπημένου παιδιού  του Γκριγκόρι, του Αλεξάντερ.

“Πρέπει να προστατεύεις  αυτούς που αγαπάς και να καταστρέφεις  όποιον  πάει να τους  βλαψει”, λέει συνεχώς ο  Γκριγκόρι στον μικεό, μην συνειδητοποιώντας ότι  στην ουσία του  παρέχει τα όπλα για να δρομολογήσει την δική του ανατροπή. Αν η εξέγερση- “απογαλακτισμός” του Αλεξάντερ ακολουθεί  προβλέψιμο  μονοπάτι( υπό την έννοια  της απαραίτητης εξέγερσης  των τέκνων έναντι των  γονέων τους- πραγματικών ή συμβολικών) το συγκλονιστικό  φινάλε  της ταινίας,  με την  έξυπνη πολυσημία του μοιάζει να υπονοεί  μιά δυσοίωνη εξέλιξη:  ο μικρούλης Τομπάϊας  φορώντας ωτασπίδες είναι στην αγκαλιά  του αδελφού του, τον οποίο κοιτάζει με  λατρεία, το βρέφος Τομπαϊας κοιτάζει με λατρεία τον προστάτη αδελφό του , ο οποίος  κρατάει όπλο  εναντίον  του Γκριγκόρι. Είναι  πρόγευση  του τί θα  γίνει  κι ο Τομπάϊας  ότνα μεγαλώσει οι ωτασπίδες (ένας δολοφόνος) με τον αδελφό του στη θέση του  Γκριγκόρι; ή  υπονοούμενο  για την κατάληξη του  “πατριάρχη”;

Όπως και στην  επίσης  εξαιρετική  ταινία  ANIMAL KINGDOM  του David Michod όπου  το φινάλε  της βίαιης  ανατροπής  μόνο κάτι καλό δεν προμηνύει. έτσι κι εδώ, η αμφισημία  του έσχατου πλάνου τυραννάει τον προσεκτικό και σκεπτόμενο θεατή. Δεν προμηνύεται ευχάριστη έκβαση.  Άλλωστε, όλες οι  επαναστάσεις ματώνουν…